بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری خلاق را می توان نسل سوم گردشگری دانست، این نوع گردشگری پس از گردشگری ساحلی و گردشگری فرهنگی مطرح می شود و در برگیرنده کنش متقابل مشارکتی بین بازدیدکننده با مکان، ارتقاء مشارکت و تکامل محیط، درک عمق ساختارها و روابط فرهنگی محیط میزبان و تعامل مثبت و جدی با محیط می باشد. شهر خلاق نیز مکانی جذاب برای کار کردن و زندگی شهروندان خود، برای گردشگران، صنعت گردشگری و مراکز جذب بنگاه های مختلف اقتصادی نو ظهور می باشد.در این مقاله سعی می شود با بررسی گردشگری خلاق و شهر خلاق و یافتن ارتباط مناسب بین هر دو مفهوم به یک چارچوب مناسب برای شهر قزوین دست یافت. نوع تحقیق کاربردی-توسعه ای است و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی است. شیوه های مورد استفاده جهت گردآوری داده ها، اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و سندگزینی می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد شهر قزوین بهدلیل برخورداری از جاذبههای گوناگون طبیعی، فرهنگی و تاریخی و با توجه به موقعیتهای فراوان اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جغرافیایی و قرار گرفتن آثار متعدد تاریخی در کنار یکدیگر، از ظرفیتها و قابلیتهای فراوانی، جهت کاربست گردشگری خلاق برخوردار است.
کلمات کلیدی: گردشگری خلاق، شهر خلاق، گردشگری پایدار، قزوین.
90131009091 navidsaeidirezvani@yahoo.com-90131012990 Metanat_motamedi@yahoo.com
* مقاله حاضر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد شهر سازی مژگان کشاورز معتمدی،با عنوان بررسی ظرفیت ها و پتانسیل های شکل گیری گردشگری خلاق و بکارگیری آن در نمونه موردی قزوین است که به راهنمایی دکتر نوید سعیدی رضوانی در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین انجام شده است..
1
یاهس رذگرد یراوعه ّ یساسزِشیله شاوُی یلّای
Review of Capacities and Potentials Forming Creative Tourism and application them in Qazvin City
Abstract:
Creative tourism can know as third race of tourism, this tourism after beach and cultural tourism is mentioned and consist partnership interaction between visitor in place, increase partnership and environment growth, deep perception of structures and cultural relationship of host and positive action with environment. Creative city is attraction place for work and live for citizenship, tourists, tourisms industry and attract center of new economic agencies. In this paper try to review creative tourism and creative city and finding suitable relation between concept to framework for Qazvin city. This kind of research is applied-development and review method is analysis description. Method be used for collect data, is library information and scope and documentation. Research findings show that Qazvin city due to have normal different attractions, cultural and historical and pay attention to many social opportunities, cultural, economic and geographical and stand many historical places next to each other, have capacities and capabilities for creative tourism.
Key words: creative tourism, creative city, stable tourism, Qazvin
3
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
مقدمه:
گردشگری خلاق یک نوع مخصوص فعالیت های ایام تعطیلات می باشد که به وسیله آن شرکت کنندگان مهارت فکری و عملی جدید را در یک بازه زمانی کوتاه یاد میگیرند مثلا طراحی داخلی ،مبل فروشی(پرده فروشی) و نقاشی.
این واژه در بین عموم از سال 1980 رشد کرده است. از آنجاییکه مردم نیاز به آموزش مداوم و استفاده از زمان فراغت را به صورت خلاقانه و سودمندانه برای رشد شخصی احساس میکنند . (Jafari,2000 )
بنابراین گردشگری خلاق در برگیرنده کنش متقابل مشارکتی بین بازدیدکننده با مکان از جنبه های آموزشی،اجتماعی،هیجانی و احساسی، کسب احساس شهروندی، مشارکت در شدن و تکامل محیط، درک عمق ساختارها و روابط فرهنگی محیط میزبان، مشارکت در توسعه گردشگری و تعامل مثبت و جدی با محیط است
.(UNESCO 2006)
تعریف گردشگری خلاق و تفاوت دو مفهوم خلاقیت در گردشگری و گردشگری خلاق:
خلاقیت در گردشگری، کارآفرینی، نوآوری و خلق ارزش در حوزه گردشگری است. کارآفرینی، آگاهی از فرصت های سودآور و کشف نشده و بهره برداری بهینه از آنها برای خلق ارزش اقتصادی است در حالی که گردشگری خلاق نسل سوم گردشگری و بعد از گردشگری ساحلی و گردشگری فرهنگی مطرح می شود.
اولین نوع گردشگری "گردشگری ساحلی "میباشد جایی که مردم برای آرامش و آسودگی می آیند.دومین نوع " گردشگری فرهنگی"می باشد که متمایل به گشت و سفر به موزه ها و فرهنگ ها می باشد." گردشگری خلاق"شامل تعامل بیشتر بازدید کننده می باشد که تعاملی اجتماعی و احساسی با فرهنگ زندگی و مردمی که آنجا زندگی می کنند دارد.گردشگران احساس یک شهروند را دارندو گردشگری خلاق نیاز دارد که خلاقیت در شهر را به عنوان یک منبع تشخیص دهد ،مدیریت کند و فرصت های جدید را به منظور دیدن علایق گردشگر فراهم کند. گردشگری خلاق سفر به تجربیات است ، با مشارکت در یادگیری و دانستن هنر ، میراث فرهنگی و یا شخصیت های خاصی از یک محل، و ارتباط گردشگر با کسانی که اقامت در این مکان دارند و ایجاد این فرهنگ زنده را تجربه می نمایند را فراهم می کند .
گردشگری خلاق شامل دسترسی بیشتر به فرهنگ یا تاریخ،شامل انجام بعضی از تجارب و یک فعالیت درست و زندگی فرهنگی واقعی شهر می باشد.در حالی که گردشگری خلاق باید به فرهنگ مرتبط باشد ، بیانات خاص فرهنگی برای هر مکان منحصر به فرد خواهد بود. برای مثال ،ماشینهای کم سرنشین یک بیان فرهنگی از شمال نیومکزیکو است و رقص تانگو مخصوص بوینس آیرس است (همان ).درجه بالای خلاقیت در مقابل درجه
2
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
بالای مصرف گرایی و تقلید قرار دارد و برای رسیدن به اوج خلاقیت می بایست از مصرف گرایی و تقلید دوری جست.
شبکه شهر های خلاق منطقه ای:
فلسفه شهر خلاق آن است که در هر شهری همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر از آنچه ما در وهله اول تصور می کنیم وجود دارد.اگر بتوانیم شرایطی فراهم کنیم که مردم بتوانند بر اساس تفکرات بلند پروازانه، فکر، برنامه ریزی و عمل کنند و فرصت های توسعه به طور مدام تکامل یابد، می توانیم به تحقق شهر خلاق نزدیکتر شویم.این فرصت ها می توانند در بر گیرنده اقدامهایی برای تولید ثروت و افزایش بازده اقتصادی، ارتقای زیبایی های بصری در محیط شهری یا حل مسایل اجتماعی (از جمله بی مسکنی و بد مسکنی )باشند.
شهر خلاق ویژگی های ضروری برای پرورش خلاقیت انسان های ساکن را ارائه می کند. شهر خلاق و فضاهای خلاق،جامعه ای سیال، شبکه بندی شده و باز هستند که پذیرای مردم جدید می باشند و به آسانی با ایده های تازه و گرو ه های مهاجر جدید وفق می یابند، تنوع سرمایه را ارج می نهند و مسئول خطر پذیری نیز هستند.
فرض ابتدایی شهر خلاق آن است که: (آدمهای عادی می توانند کارهای فوق العاده ای انجام دهند فقط به شرطی که فرصت کافی در اختیار داشته باشند.). در شهرخلاق، نه فقط هنرمندان و کسانی که در فعالیت های اقتصادی مشارکت دارند، خلاقند بلکه خلاقیت می تواند از هر منبعی در جامعه سرچشمه بگیرد. یک بازرگان، یک مددکار اجتماعی، یک دانشمند، یک مهندس و یک مدیر اجرایی، همه وهمه در شهرخلاق به شیوه ای خلاقانه کار می کنند.تاکنون خلاقیت تنها در کار هنرمندان یک ضرورت محسوب می شد اما در شهر خلاق تلاش می شود تا این ویژگی به همه مشاغل و صنوف تسری پیدا کند. خلاقیت را می توان از هر منبعی گرفت به طوری که هر کسی که مسائل را به شیوه ای نو آورانه بنگرد خلاق محسوب می شود.
حتی در بحث توسعه های شهری و ارتقا ویژگی های مکانی. برای داشتن شهر خلاق وجود زیر ساخت خلاق ضروری است که شامل ترکیبی از زیر ساخت های نرم(نیروی کار انعطاف پذیر و بسیار مهارت یافته و متفکران پویا و خلاقان و اجرا کنندگان و مجموعه ذهنی شهر ) و زیر ساخت سخت ( ساختمان ها و شبکه های ارتباطی...) است(سعیدی،.(1388
شبکه شهرهای خلاق منطقه ای در اکتبر سال 2004 میلادی توسط یونسکو در 170امین مجمع عمومی شروع بکار نمود، هدف آن کمک به بازیابی پتانسیل های اقتصادی، اجتماعی و خلاق صنایع فرهنگی که بوسیله هنرمندان محلی بر پا داشته می شد بود تا بتواند یونسکو را در هدف تنوع فرهنگی اش موفق بدارد(رفیعیان،
.(1388
1
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
چهار مقیاس مختلف خلاقیت که به همدیگر وابسته هستند:
-1 حوزه ها و کانونهای خلاق
-2 صنایع فرهنگی و خلاق
-3 اقتصاد خلاق
-4 شهر خلاق
این مقیاس ها دارای لبه های نرمی هسـتند کـه تمـایز قائـل شـدن حـوزه هـا را در لبـه هـا دشـوار مـی سـازد از این رو فرصتی برای انتقال ایده ها و اصول و یادگیری میان مقیاسی را فراهم می سازد.
شــبکه شــهرهای خــلاق متشــکل از هفــت زمینــه بــوده و هــر شــهر بــا توجــه بــه انــرژی و ظرفیتــی کــه بــه صنعت خلاقانـه خاصـی اختصـاص مـی دهـد، اولویـت خـود را انتخـاب مـی کنـد. شـبکه شـهر هـای خـلاق منطقــه ای متشــکل از 7 زمینــه ی ادبیــات(Literature )،ســینما( (Film،موســیقی(Music )،مهــارت و هنــر مردمــی (Crafts and Folk Art)،طراحــی(Design )،هنرهــای رســانه ای( (Media Arts و تغذیــه(( Gastronomy مــی باشــند.این شــبکه بــه توســعه توانــاییهــای اقتصــادی و تنــوع فرهنگــی شهرهای مختلف جهـان کمـک میکنـد. تـاکنون بـرلین آلمـان و بـوئنس آیـرس آرژانتـین بـه عنـوان شـهرهای خــلاق درزمینــه طراحــی، ســانتافو مکزیــک و آســوان مصــر شــهرهای هنرهــای مردمی(فلکلــور) و پوپایــان کلمبیا به عنوان شهر اغذیه در فهرست شهرهای خلاق یونسکو ثبت شدهاند(رفیعیان،.(1388
ایــن موضــوع اولــین بــار توســط ریچــارد فلوریــدا درســال 2002 مطــرح شــد. در ســال 2007 نیــز آقــای آلــن اسکات با استفاده از ادبیاتی کـه فلوریـدا مطـرح کـرده بـود، در مـورد چگـونگی سـوق مزیـت هـای رقـابتی و ظرفیتهای موجـود در شـهرها بـه سـمت خلاقیـت بیشـتر و سیاسـت گـذاریهـای منطقـهای فعالیـتهـایی را انجــام داد، صــنعت شــهرها و منــاطق خــلاق شــامل صــنایع فرهنگــی، چندرســانهای و خــدمات برتــر و در مقیــاس حــوزههــای محلــی بیشــتر در صــنایعدســتی و بــومی خلاصــه مــیشــود Musturd, 2001)؛ مهدوی،.(1380
ریچارد فلوریدا مبدع نظریه طبقه خـلاق اگـر چـه بـر قـدرت مکـان در جـذب گـروه خـلاق تاکیـد دارد ولـی معیارهایش برای جذب گروه خلاق عبارتند از:
-1وجود امکانات مطلوب گروه خلاق شامل فعالیت های غیر رسمی ،باز ،همه شمول و مشارکتی -2وجـود امکانــات فرهنگــی ماننــد ســالنهای موســیقی خـاص و جالــب توجــه ،نمایشــگاه هــای هنری،تئــاتر و فضاهای اجرا -3سلامت و پاکیزگی شهر و وجود محیط های طبیعی برای تفریح یا ورزش
5
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
-4اصالت شهر
-5وجود تلورانس
-6وجود تصویر خارجی مناسب از شهر.
نمایندگان شهرهای خلاق:
“It is part of our DNA” خلاقیت جزئی از DNA ماست ، جمله نمایندگان شهر خلاق که احساس می کردند خلاقیت کاراکتر اصلی شهر هایشان است وبقا آنها به عنوان یک شهر به حداکثر سازی این خلاقیت و نواوری دائم وابسته است و مهم است که ارتباطات محلی در ایده های گردشگری خلاق شامل شود.به منظور اینکه گردشگر یک بخشی از شهر را احساس کنند،ارتباطات باید شناخته شود و تمایل داشته باشند تا اقدامات محلی را ترویج دهند و تجارب را تقسیم کنند(.(UNESCO, 2006
خوشه گردشگری، مجموعه ای از واحدهای کسب و کار و کارآفرین در حوزه گردشگری که در یک منطقه جغرافیایی متمرکز شده اند، دارای روابط همکاری تخصصی بوده و از فرصت ها و چالش های مشترک برخوردارند.
ذینفعان یک خوشه گردشگری شامل تامین کنندگان مواد اولیه، گردشگران،نهادهای مختلف پشتیبان،ارائه دهندگان خدمات کسب و کار،واحدهای مربوط به حمل و نقل،ارائه کنندگان خدمات گردشگری می باشد.
ویژگی ها و عناصر منطقه و شهر خلاق
شهر خلاق مکانی جذاب برای کار کردن و زندگی شهروندان خود ،مکانی جذاب برای گردشگران (صنعت گردشگری)، توانمند در شکوفایی بخشهای مختلف اقتصادی و مرکز جذب بنگاه های مختلف اقتصادی نو ظهور می باشند(محمدی و مجید فر،.(1388
6
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
شاخصهای شهر خلاق
شاخص سنجه
طبقه خلاق درصد جمعیت شاغلین خلاق
استعداد سرمایه های انسانی درصد جمعیتی که دارای مدرک لیسانس یا بالاتر
هستند
هوش اندیشمندانه درصد جمعیت محققان اندیشمند
نوآوری سرانه ثبت اختراعات
فن آوری
تکنولوژی پیشرفته((high-tech بنگاههای صنعتی خلاق(نانو تکنولوژی و غیره)
گرایشهای فکری و عقیدتی ......
مدارا ساختار شکنان و نوآوران تعداد هنرمندان و موسیقیدانان
درصد افراد یکه متولد خارج از شهر می باشند در دیگ ذوب فلزات(ادغام فرهنگ ها)
یک منطقه
جدول-1متغیرهای تاثیرگذار بر نواوری در یک منطقه به زعم فلوریدا
7
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
ابعاد گردشگری خلاق شامل 8 زمینه :فرهنگ،هنر،استعداد،فن آوری،جامعه مدنی،مدیریت،اقتصاد،فضای عمومی می باشد.
نمودار-1ابعاد گردشگری خلاق
از راهبردهای توسعه خلاقیت در گردشگری و گردشگری خلاق می توان به جذب و نگهداشت طبقه خلاق،جذب و تشویق گردشگران خلاق،تشکیل اتاق فکر خلاقیت در گردشگری، پیوند دادن شهر خلاق و گردشگری خلاق، توسعه گردشگری خلاق، توجه به همه اجزا چرخه تولید خلاقیت و پیوند دادن گردشگری فرهنگی و گردشگری خلاق اشاره کرد.
نمودار-2چرخه خلاقیت(سعیدی رضوانی و کشاورز معتمدی،.(1391
0
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
مفهوم خلاقیت در توسعه بافت های فرسوده
بطور کلی در طرحهای نوین مرمتی سه هدف عمده قابل تعریف است :
• هدف کالبدی : تصمیمسازی هم پیوند در کلیه سطوح و مقیاسهای توسعه کالبدی.
• هدف اجتماعی : جلب مردم به شهرها و به ویژه مراکز شهرها است که ترکیب اجتماعی متنوعی را در خود جای دهند.
• هدف اقتصادی : جذب نیروهای بازار به فرصتهای توسعه شهری و تزریق سرمایه به مراکز آنها.
امروزه یکی از تکنیکهای دستیابی به این اهداف، تأکید بر فعالیتهایی است که با تلفیق ابعاد مختلف اقتصاد و فرهنگ در گونهای از نظم منطقی انسانی تحت عنوان »خلاقیت« شکل میگیرند بدون شک بافتهای تاریخی منابع سرشار میراث و محلی مناسب برای بهکارگیری رویکرد خلاق است، با
بررسی بیانیههای جهانی »ایکوموس« که مربوط به حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است، می توان زمینه پیادهسازی رویکرد خلاق را در بافتهای فرسوده یافت. در بیانیه »کیوتو( 1967) « بر حفاظت از میراث فرهنگی به عنوان سند افتخار ملی و گفتوگوی تمدنها و عدم تفکیک معنا و مفهوم از بنا و اثر تأکید شده است، این بیانیه برای بازیافت سریع سرمایه و منابع مالی بعد اقتصادی و صنعت گردشگری را مورد توجه قرار میدهد. بیانیه »سنت آنتونیو(1996) « بر مطالب اجلاس »کیتو« تأکید و ضرورت توسعه پایدار فرهنگی و توجه به گردشگری فرهنگی را در راستای کاهش اثرهای منفی اقتصاد گردشگری مطرح میکند، در این بیانیه اصالت و اقتصاد گردشگری، بعد دیگری از نگرش به مجموعههای تاریخی است. نکته قابل تأمل اینجا است که با گذشت زمان مفاد معاهدههای جامعنگری افزایش یافته و ظهور ایده تلفیق فرهنگ و اقتصاد در بستر توسعه پایدار (که بیشتر از طریق گردشگری اجتماع محور یا فرهنگی عنوان میشود) را میتوان صراحتاً در این بیانیهها مشاهده کرد به طوریکه بیانیه »مکزیکوسیتی(1999) « معروف به بیانیه بینالمللی گردشگری بر مفهوم جامع و جهانی میراث و تعامل آن با گردشگری تأکید دارد و آن را وسیلهای برای تبادل فرهنگی تلقی میکند. طبق این بیانیه فعالیتهای گردشگری و حفاظتی در بافتها و مجموعههای تاریخی باید با احترام به علایق، سنن و خواستهای مردم محلی و منطقهای در جهت ارتقای سطح زندگی آنان همراه شود. این بیانیه مهمترین وسیله تبادل فرهنگی را گردشگری بومی و بینالمللی دانسته، همچنین حفاظت و توسعه پایدار را عامل ارتباط مکانهای میراثی و گردشگری پویا میداند (حبیبی و مقصودی، 1388 ؛ حبیبی و احمد پور و مشکینی ، 1386؛ شیرازی زاده،1390؛ خانی، 1383؛ فلامکی، 1379؛ عندلیب، 1385؛ Florida, J. Scott, Allen, 2006 .(1996 ;
نگرش برتر در مرمت بافتهای فرسوده نگرش ارگانیستی و یکی از جدیدترین نظریههای آن جامع نگری در برنامهها و اقدامها برای تلفیق فرهنگ و اقتصاد در بستر توسعه پایدار(خلاقیت) است که از طریق گردشگری میتوان بدان دستیافت. در دهههای اخیر گردشگری در برنامهریزی شهری بعنوان ابزاری کارآمد، پدیدار شد.
0
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
زمینهها، اهداف و راهبردهای توسعه خلاق با رویکرد گردشگری در جدول آمده است( Christian M. .(Rogerson, 2006, p.31
جدول :2 زمینهها، اهداف و راهبردهای توسعه خلاق با رویکرد گردشگری
زمینه هدف راهبرد
بالابردن سطح درآمد ساکنان و پایین آوردن بار تکفل با
پویایی اقتصادی محله ایجاد فرصتهای شغلی
اقتصادی رونق مشاغل محلی
و شهر
استفاده از نیروی کار محلی در رونق و اداره مراکز
جهانگردی
بارویکردگردشگری محلیوشهری)
توسعهخلاق (مقیاس
اجتماعی
فرهنگی
کالبدی
تقویت حیات اجتماعی در شهر و محله
احیای هویت فرهنگی محله و تکیه بر آن در برنامهریزی گردشگری
ایجاد محیط مطلوب جهت ساکنان و گردشگران
ایجاد نظارت اجتماعی
ایجاد کاربریهای گذران اوقات فراغت از بین بردن ناهمگونیهای اجتماعی از بین بردن کاربریهای ناسازگار ایجاد کاربریهای محمل حیات مدنی جلب مشارکت مردمی
احیای هنجارهای رفتاری کهن
احیای ارزشهای کالبدی کهن شناساندن ارزشهای تاریخی فرهنگی محله به گردشگران
معاصرسازی عملکردها
از بین بردن کاربریهای ناسازگار اقدامهای زیست محیطی و بهداشتی(دفع فاضلاب و آبهای سطحی) تداوم سازمان فضایی کهن تعریف شبکه پیاده
محدود ساختن ترافیک سواره ایجاد تسهیلات پارکینگ
ماخذ: (Christian M. Rogerson, 2006, p.31)
توسعه خلاق بافت فرسوده با رویکرد گردشگری در برنامهریزی شهری دارای اصولی بدین شرح میباشد:
• فرآیند توسعه خلاق ایده تلفیق فرهنگ و اقتصاد را مطرح میکند.
• توسعه خلاق بر پویایی اقتصاد محلی از طریق برنامهریزی اقتصادی دانش محور و ایده تلفیق فرهنـگ و اقتصاد و احیای پایدار بافتهای تاریخی از طریق تعیین نقش آنها در سازمان فضایی شهر تاکید دارد.
19
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
• اصول مرمتی توسعه خلاق تجدید حیات و روانبخشی بافت قدیمی را ملزم به پیونـد حیـات گذشـته و امروز شهر میکند.
• توسعه خلاق باید از طریق برگزیدن درست کانونهای مداخله صورت پذیرد تا این کانونها در پیرامون خود منجر به توسعه شهر شوند. به بیان دیگر پهنهها بدین دلیل انتخاب میشوند که مداخلـه در سراسـر بافت در بسیاری موارد امکان پذیر نیست.
• ارزشهای تاریخی و معماری باید بعنوان بخشی از ارزشهای کلی حیات شهری در تعامل زنده با شـهر
æ شهروندان در نظر گرفته شود و حفاظت عمومی با حفاظت اجتماعی و علاقه عمومی همراه شود.
• حفظ ارزشهای تاریخی فرهنگی با گسترش روح آنها در کالبد جدید همراه است.
• گفتگوی چند جانبه محیط و فضای شهری با تعیین عملکرد (جلالی پور , .(1375
• تزریق محتوای جدید بر کالبد قدیم(معاصرسازی)
• اتصال بین بخشهای متفاوت بافت بایستی به آرامی، با ظرافت و تدریجی انجـام شـود تـا شـهر دچـار مشکلهای عملکردی و شکنندگی در تصویر ذهنی نشود.
مداخله در بافتهای فرسوده شهری نیازمند برنامهریزی دقیق، جامع و سنجیده یا به عبارتی مطالعه علوم مختلـف در ارتباط با هم و بعنوان لایههای تاثیر پذیر از یکدیگر است. تصمیم سازان و دسـت انـدر کـاران عمـدتاً بـدون استفاده از سیستمهای پشتیبانی تصمیم نمی توانند تمامی اطلاعات، نیازها، امکانات و محدودیتهـا را در ارتبـاط با یکدیگر سنجیده، آنها را مدون کنند و به مرحله اجرا برسانند . استخراج قطعات یـا پهنـههـا مسـتلزم در نظـر گرفتن ابعاد مکانی و فضایی بسیاری به طور همزمان می باشد. به بیان دقیق تر کلیه قطعات محدوده بایـد نسـبت به این عوامل، معیارها و شاخص سنجیده شده، و آنهایی که نسبت به سایر قطعـات دارای ارزش بیشـتری مـی-شوند بعنوان نقطه آغاز مطمئن در توسعه خلاق معرفی شوند.
11
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
نمودار-3شش عامل موثر در گردشگری شهری با رویکرد سیستمی
ماخذ: .(Miyakuni & Vander Stoep, 2006, p.23)
تعاریف مختلف جهانگردی
سازمان جهانی جهانگردی((WTO:World tourism organization که بسیاری از دولتها در آن عضویت دارند،راهی را برای ارایه تعریفی عمومی از جهانگردی نشان داده است.در سال 1991 سازمان جهانی جهانگردی و دولت کانادا کنفرانس بین المللی درباره مسافرت و آمارهای جهانگردی در اتاوا کانادا تشکیل دادند که نظر و پیشنهاداتی مربوط به جهانگردی تعریف و طبقه بندی آن ارائه دادند.تعاریفی که در زیر آمده اند مبتنی بر تعریف هایی هستند که سازمان جهانی جهانگردی از جهانگردی و جهانگردان ارایه نموده است.
جهانگردی((tourism :به عمل فردی که به مسافرت می رود و در آن مکان که خارج از محیط زندگی وی است برای مدتی کمتر از یک سال جهت تفریح تجارب و دیگر هدفها اقامت نماید گفته می شود.
جهانگرد(tourist )(بازدید کننده یک شبه):کسی است که حداقل یک شب در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید، سر برد.
گردشگر یک روزه )same day visitorجهانگرد):گردشگری که شب را در یک اقامتگاه عمومی یا خصوصی در محل مورد بازدید به سر نمی برد.(مسافرت یک روزه)
بازدید کننده :(visitor)کسی است که به محلی غیر از محل زندگی خود به مدتی کمتر از 12 ماه مسافرت کند و هدف از ماندنش کسب درامد،در آن نحل سفر کرده،نباشد.
13
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
مسافر(: (traveler کسی است که بین دو یا چند مکان سفر کند.
متاسفانه،در کاربرد این تعاریف اصلی توافق نظر کاملی وجود ندارد،برای مثال،در کشور ایالت متحده آمریکادرهرایالت برای جمع آوری داده ها و اهداف آماری تعاریف متفاوتی به کار می رود(گی،1382،ص .(22
هسافزای
ا ُدف:
سایز هسافزای
دیدک ٌ ٌدگای ح،ّگ ذراًد ی رّسُای
تعطیل
درهای
ار دّستای ّ آشٌایای
هذُثی/سیارتی
جار ت ّتاسرگ اًی
سافزیک رّس ٍ هسافزیک شث َ
کارُای دیگز
نمودار -4بازدید کنندگان و دیگر مسافران
در یک طبقه بندی دیگر،آقای چاک.وای.گی انواع مختلف توریسم را نوعی بازار می داند که بازتابی از خواسته های مسافرن و گردشگران می باشد،به هرحال وی توریسم را به هشت دسته به شرح ذیل طبقه بندی می کند:
-1مسافرت به مقصد تماشا
-2گردشگری فرهنگی:
مقصود از گردشهای فرهنگی بحث درباره آن بخش از این صنعت است که به جذابیت های فرهنگی توجه خاص می کند.این جنبه های جذاب متفائتند و شامل کارهای انجام شده،موزه ها و نمایشگاه ها،آداب و رسوم،صنایع دستی و ارزسهای اقوام و سایر ملل می باشد.در کشورهای توسعه یافته جذابیت های فرهنگی شامل موزه های هنری،نمایش نامه ها،ارکست ها و سایر کارهای هنری و موسیقی می باشد،در حالیکه در منطقه های در حال توسعه این جذابیت ها بصورت محل های مذهبی ،هنرهای دستی یا فعالیت های فرهنگی می باشد.
-3سفر به روستا ها
-4سفرهای حادثه جویی
12
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
-5سفر برای درمان
-6سفرهای عصر نوین سفرهای عصر نوین شامل سفرهایی می شود که با هدف فرهنگی،بهداشت و تماشای مناظر بکر طبیعی انجام
می شود کسانی که خود را جز نهضت عصر نوین می دانند به اهمیت یادگیری مطالبی از فرهنگهای باستانی اعتقاد دارند که شامل ورزشهای روحی،توجه به ماورای طبیعت،انجام ورزش یوگا، روی آوردن به غذاهای کاملا طبیعی . گیاه خواری می شود.این دسته از مسافران به سفرهای عصر نوین می روند به مکانهای مقدس و باستانی که به عصر پیش از مسیحیت تعلق دارد روی می آورند.غالبا این نوع مسافرت ها به گونه ای است که مردم به دیدن بناهای گذشته و تاریخی و شاهکارهای معماری می روند.
-7سفرهای آموزشی معمولا اصطلاح سفرهای آموزشی به سفرهایی اطلاق می شود که مسافران از طریق برنامه ای رسمی و منظم
مطالبی را می آموزند و شامل تحصیل در آموزشگاه یا دانشکده در کشور دیگر می باشد. -8سفرهای تجاری
جهانگردی نوین
امروزه جهانگردی فقط مختص خانواده های مرفه و ثروتمند نیست،بلکه میلیونها نفر از مکانهای تازه،دیدن کرده و علاقمند به شناخت هرچه بیشتر محیط زندگی خود و کسب تجربیات جدیدهستند.در حالی که عصر جدیدی از جهانگردی آغاز شده است و سیر تکاملی خود را می پیماید،تعداد زیادی از عوامل برون زا بر آن اثر خواهند گذاشت (نمودار زیر)پیشرفتهای اقتصادی و مالی،پیشرفتهای فناوری و نواوری ها،مسایل مربوط به محیط زیست از عواملی هستند که بر بخش اداره مسافرت و جهانگردی و تولید محصولات تاثیر می گذارند.
11
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
تغییزات
تغییزات
سی،قا ًْ ًگذاری
اجتوا عی ّ ْسع َ هالی
ّ هقزرات
تزکیه جوعتی
ساختار حول ّ عوامل برون زا
عَ ف ٌاّری
ًقل
اه ٌیت در
ْسعَ تجاری
هسافزتزی
تاساریاتی
ْسع َ
هحصْلات در یستن رسرّ
نیرویبازار یْتزی ّپایگ اٍ
سع َ خدها ت ّ ُای اطلاعاتی در
هتصدیای هْرد هقص د ُا
ساختارتجاری ع َ ه ٌاتع اًساًی
هسافزت
نمودار-5عواملی که بر توسعه جهانگردی اثرمیگذارند(گی،.(1382
نقش بخش خصوصی و بخش عمومی در جهانگردی
محصولات عمومی شامل منابع و جاذبه های طبیعی ،فرهنگی و تاریخی می شود که دولت مسئولیت حفظ و نگهداری آنها را بر عهده می گیرد تا بدین وسیله منافع کل جامعه را تامین نماید وکسانی که از آنها بازدید می کنند بدون پرداخت هیچ مبلغی بتوانند از دیدن آنها لذت ببرند و استفاده کنند.
بین سازمانهای درون دولتی(سازمان جهانی جهانگردی)یک سازمان وابسته به سازمان ملل به نام سازمان جهانی جهانگردی وجود داردکه در سال 1996، 130کشور در آن سازمان عضویت داشتند و 300 سازمان بدان وابسته بودند; البته این سازمان از پیشگامان این صنعت به حساب می آید که در سطح جهانی فعالیت می کند(گی،.(1382
تعریف توریسم و توریست
توریسم واژه ای فرانسوی ار ریشه"تور"گرفته شده است.تور در زبان فرانسه به معانی زیر آمده است:حرکت دورانی(چرخش)،عمل پیمودن،طی کردن پیرامون ،سیر کردن،گردش نمودن.به نظر پیرلاروس،توریسم عمل مسافرت به منظور تفنن و لذت است و توریست کسی است که برای خشنودی خود و لذت بردن مسافرت می کند(محلاتی،1380،ص.(2
15
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
واژه توریسم نخستین بار در سال 1811،در مجله ای انگلیسی به اسپورتینگ مارگازین (محله ورزش)آمد.درآن زمان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی برای کسب لذت به کار می رفت(محلاتی،1380،ص.(3
به عقیده پل روبر ،توریسم عمل مسافرت کردن و طی مسافرت نمودن و رفتن به جایی غیر از مکان همیشگی و متعارف زندگی به منظور لذت بردن است،حتی اگر این کار شامل یک جابه جایی کوچک باشد یا این که هدف اصلی از این جا به جایی غی راز تفنن و لذت بردن باشد و توریست کسی است که این کار را انجام می دهد.به دلیل کنجکاوی یا بیکاری و برای لذت بردن و تفرج یا بالاخره به منظور ادعای این که "مسافرت"کرده است،به مسافرت می رود(محلاتی،1380،ص.(2
در فرهنگ و ادبیات فارسی ،جهانگردی به سفر کردن در اقطار عالم،به منظور تفرج،سیاحت،زیارت . مسافرت به مقصدی و بازگشت به محل سکونت اصلی اطلاق گردیده و سفرهای کوتهی و مقتی از منطقه های خارج از محل کار و سکونت اصلی به منظور سیر و سیاحت تعریف شده است(کاظمی،1380،ص.(23
اثرات مسافرت و جهانگردی
نقش صنعت مسافرت و جهانگردی بسیار بیشتر از رشد اقتصادی و اشتغال زایی،در سطح جهانی،اهمیت دارد.صنعت جهانگردی می تواند منافع مثبت محیطی ایجاد نماید و از سوی دیگر برای حفظ منافع طبیعی و منابع ساخت دست بشر مفید واقع شود و این کارها در سایه ایجاد تشکیلاتی برای حفظ حیات وحش،بناها و یادبودهای تاریخی و سرانجام حفظ منابع بکر طبیعی میسر می گردد،که از نظر فرهنگی و اجتماعی اثرات مفید بسیاری دارد.این صنعت می تواند با شناسایی فرهنگهای خاص و ترویج آنها موجب افزایش آگاهی های مردم نسبت به سنتهای بومی و محلی شود.در ضمن در سایه این صنعت با ایجاد مراکز ویژه، کمک شایانی در جهت حفظ هنر و صنایع دستی جامعه میزبان می شود(گی،.(1382
16
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
سن ا ًثْ ٍ رّاتط هتقاتل
هیشتایگزدشگز-
"کاشفای"ا ًفزادی
تٌدّ تاری تغییز اجتواعی
فتار اجتواعی
جزم ّ جٌایت
تاثیزات
ستای اجتواعی
سلا هتی
ه ذُ ه
تثاط فزُ ٌگی
یزات فزُ ٌگی
هحصْتلافیشیکی
ﺍ ب ّ رسْم غیز
هادی
نمودار-6 تاثیرات اجتماعی فرهنگی توریسم(لی،.(1378
در مجموع،این سه شکل تاثیر اجتماعی تا حد زیادی بر هم متعلق اند و - همانطور که مانیسول و وال خاطر نشان می سازند- تشخیص آنها از یکدیگر عملا مشکل است. به خصوص شنا سایی تمایز میان مطالعات
17
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
اجتماعی و فرهنگی مشکل است.اما تشخیص میان تحقیقات مربوط به مباحث علم و مشترک انسان نظیر جنایت یا سلامتی ،و تحقیقات مربوط به مواردی که رفتار انسانی را محدود می کند مفید است(لی،.(1378
به هر حال ،تجربیات گوناگون نشان داده که توریسم، فرهنگ و جامعه میزبان گردشگر را تحت تاثیر قرار می دهد،توریسم از میراث فرهنگی منطقه حفاظت می کند و همچنین زمینه حفظ و ارتقا الگوهای فرهنگی در زمینه های موسیقی،رقص،تئاتر،لباس،هنر و صنایع دستی،آداب و رسوم،سبک زندگی و سبک های معماری که از جمله جاذبه های مهم توریستی است به وسیله گسترش توریسم زمینه حفظ و ارتقا آنها را فراهم می سازد(رنجیریان و زاهدی،1379،ص.(79
صنعت جهانگردی پایدار و محیط زیست
اصطلاح جهانگردی پایدار دارای معنی ها و تفسیرهای متعدد است.مقصود از این اصطلاح،بیان توانایی های کشوری است که مقصد جهانگردان قرار می گیرد و خود را در برابر رقیبان جدید و سرزمینهایی که کم بازدید می شوند و از جذابیت های بیشتر برخوردارند،حفظ می کند،همچنین از توانایی جذب جهانگردان در نگاه اول و تشویق آنها به بازدیدهای بعدی از آن مکان بحث کرده که از نظر فرهنگی منحصر به فرد بوده و با عوامل زیست محیطی تعادل و توازن برقرار می کنند(گی،1382،ص .(56
"پایداری "مهم ترین ارزش در انجام فعالیتهای بشری به شمار می آید .گردشگری که به حفاظت از محیط زیست و کیفیت های محیطی کمک کند، به ساختارها و ایستارهای اجتماعی، فرهنگی جوامع میزبان احترام گذارد و تمامی دست اندرکاران آن از فرصت های درآمدزای پایدار بهره مند شوند، به عنوان" گردشگری پایدار "شناخته می شود(سعیدی رضوانی و مقدس،.(1389
گردشگری خلاق شهری:
گردشگری خلاق ،گردشگری است که حضور گردشگر به عنوان رکن اصلی و اساسی در گردشـگری حضـوری مثبت است. حضور دست اندرکاران صنعت گردشگری هم باید همینگونه باشد. پلهای پشت سـر خـود را بـرای عبور و عبورهای بعدی سالم نگاه دارد و در نهایت اینکه گردشگری درست و خلاق گردشگری پایدار است.
10
یاّلی یُواش هلشِزساسیی ّ هعواری درگذر سهای
گردشگری پایدار یا به عبارتی توسعه گردشگری بر مبنای توسـعه پایدار،گردشـگری را از دل تـاریخ بیـرون مـی کشد،در بستر حال جاری می کند و در چشم انداز آینده می بیند و تجسم میکند اما نه تاریخ را خراب می کند نه آینده را.این گردشگری بر اصولی اساسی استوار است. مهمترین دلیل برای توسعه گردشگری محدودیت زمـین و خلق دوباره آن است. بنابر این در توسعه پایدار گردشگری ،باید هم محیط زیسـت حفـظ شـود، هـم فرهنـگ و اجتماع حفظ شود و هم گردشگری بتواند اقتصاد رامدیریت کند (شیرازی زاده, .(1390
