بخشی از مقاله
گل رازقی Jasminium Sambac Sol
نام علمی گل رازقی كه از لحاظ عطر معروفترین گلهای كشور ما است Jasminum Sambac Sol می باشد.
از خانواده زنبق ها Oleaceae كه سرزمین اصلی اش عربستان است ( زنبق نام ناحیه ای است در عربستان ) امروزه پرورش این گل در منطقه وسیعی از آفریقای شمالی گرفته تا خاور زمین و آسیای میانه گسترده شده است .
بوته گل رازقی پُر شاخ و برگ و نیمه بالارو است .
برگهای آن دائمی ، صاف ، بیضی شكل و بی كرك با گلهای درشت ، پُر پَر ، سفید رنگ و بسیار معطر .
از نیمه اردیبهشت به بعد در طول مدت تابستان گلها مرتبأ شكفته میشوند و هر گل حدود یك هفته تا ده روز دوام دارد .
بررسیهای دقیق آزمایشگاهی نشان داده است كه مقدار مطلق عطر گل رازقی و تیره یاس ها در ساعات اولیه بامداد نخستین روز شكفتن گل ( حدود ساعت هشت ) بیشتر از همه اوقات است .
دانشمندان گیاه شناس سه گونه متمایز از این گل به نامهای زیر تشخیص داده اند :
1 ـ گونه بلا Bela : در مصر ، شبه جزیره عربستان ( زنبق كویت و بحرین ) و بنگال .
2 ـ گونه موتیا Motia : در پنجاب هندوستان و سریلانكا .
3 ـ گونه موگرا Mogra یا Moghra : در هندوستان ، چین ، افغانستان و ایران
نظر به اینكه مردم خوش ذوق كشور ما از قدیم گلهای معطر را بیشتر دوست می داشتند ، به پرورش این گل در شهرهای مختلف كم و بیش همت گماشتند ولی چون آب و هوای مطلوب آن سرزمینهای معتدل گرم و مرطوب می باشد ، امروزه پرورش آن بصورت گلدانی در استانهای گیلان ، مازندران ، فارس و خوزستان بیشتر متداول است .
در مناطق یاد شده یك نوع یاس گلدانی نیز پرورش داده می شود كه موسوم به یاس رازقی با نام علمی Jasminium Pubescens میباشد بوته این گل در استانهای شمالی كشور ما نظیر گل رازقی نیمه بالارو است و در استانهای جنوب بالارونده .
برگهای آن شبیه گل رازقی بوده و دو به دو متقابل است ولی گلهای آن كوچك و مانند یاس سفید ( چمپا ) Jasminium officinalis L. ستاره شكل بوده و از لحاظ عمر همانند گل رازقی می باشد .
با این تفاوت كه دوام شكوفائی هر گل كم است و طول مدت گل دادن و تعداد گلها بیشتر كه عمر عطر افشانی آنرا زیادتر می سازد .
در استانهای جنوبی و مناطقی كه خطر سرمازدگی وجود ندارد ، یاس رازقی را در هوای آزاد پرورش می دهند و ساقه های نازك آنرا به داربست یا دیوار می بندند .
در استانهای كرانه دریای خزر كه هوای زمستانی سرد است ، حتمأ باید گیاه را از گزند سرما محفوظ داشت و آنرا به مكان های پوشیده منتقل نمود و طبعأ در شهرستانهای مركزی كه سردتر است نگهداری این گل جز در گلخانه میسر نیست .
آب و خاك مناسب :
چون گلهای رازقی و یاس رازقی از گروه نباتات آهك گریز میباشند ، خاك گلدان آنها باید بكلی فاقد مواد آهكی بوده و حتی آبی كه به آنها داده می شود نباید قلیائی و دارای مواد آهكی باشد .
در مناطق پرورش این گلها تناسب خاك گلدانها بقرار زیر است :
خاك برگ پوسیده درختان جنگلی ( هوموس ) 3 قسمت ، شن شسته شده 2 قسمت ، خاك معمولی باغچه 1 قسمت .
دفعات آبیاری به مقتضای فصل و درجه حرارت محیط فرق می كند . در تابستان بویژه در موسم گل دادن باید روزی یكبار به آن آب داد .
بعلاوه از موقعیكه غنچه گلها ظاهر می شود حتمأ باید بپای بوته كود داد .
بهترین كود طبیعی كه باغبانان با تجربه مصرف می كنند ، شیره كود گوسفندی است و طرز تهیه آن بدین طریق است كه 2 الی 3 قاشق سوپخوری شیره كود را پس از بهم زدن بپای هرگلدان می ریزند .
در محلهائی كه تهیه كود طبیعی دشوار است ، مصرف كود شیمیائی مخلوط سولفات آمونیم و فسفات آمونیم به نسبت ترتیب سه و یك و بقدر یك قاشق غذا خوری در هر دو هفته از اواسط بهار به بعد توصیه می شود .
علاقمندان پرورش این گلها در تهران و شهرستانهای مركزی می توانند برای خنثی كردن اثرات زیان بخش آب آهكی و قلیائی یك قطعه زاج سیاه (سولفات آهن ) در كنار گلدان گذارده هنگام آبیاری آب را روی آن بریزند .
طرق تكثیر :
گل رازقی و یاس رازقی را معمولا از طریق خوابانیدن شاخه ، قلمه زدن و كشت پاجوش زیاد می كنند .
لیكن ممكن است آنها را با پیوند نیز زیاد كرد .
1 ـ تكثیر بوسیله خوابانیدن شاخه :
برای این منظور شاخه های بلند یكی دو ساله قسمت پائین بوته را در اواسط فصل بهار درون جعبه چوبی یا گلدان محتوی شن شسته نرم می خوابانند . بطوریكه سرشاخه ها با دو سه جوانه از خاك بیرون باشد .
با انجام آبیاری مرتب پس از چندی از ساقه های درون شن ریشه های تازه می رویند .
شش هفته بعد هنگامیكه ریشه ها رشد كافی یافتند باید شاخه ها را از زیر گلدان بریده و نهالهای جوان ریشه دار را درون گلدانهای حاوی خاك مناسب كه قبلا ذكر شده بكارند تا بوته های مستقلی بوجود آیند .
معمولا جهت تسریع عمل ریشه دادن ، قبل از خوابانیدن ساقه كمی از پوست شاخه را كه درون جعبه یا گلدان قرار میگیرد با چاقو برش می دهند .
باید دانست كه چون خوابانیدن شاخه ها در سطح خاك جعبه یا گلدان فقط در مورد شاخه های زیرین امكان پذیر است و شاخه های فوقانی را نمی توان بعلت خطر شكستن بسطح زمین رسانید لذا بدین جهت ممكن است گلدانهای سبك وكوچكتری تهیه نموده شاخه های جوان بالای بوته را از سوراخ زیر گلدان داخل گلدان كرد و درون آن مقداری شن شسته ریخت و گلدانهای هوائی روی شاخه ها را بوسیله قیم در هوا نگهداشت یا روی طاقچه دیوار قرار داد .
پس از ریشه دادن با ترتیبی كه ذكر شد آنها را به گلدانهای جداگانه منتقل نمود .
ذكر این نكته نیز لازم است كه چون بر اثر قطع یكباره شاخه های ریشه دار بیم خشك شدن گیاه میرود بهتر است بریدن شاخه ها بتدریج صورت پذیرد.
بدین ترتیب كه پس از حصول اطمینان از رویش ریشه كافی ابتداء از زیرگلدان باندازه یك سوم قطر شاخه را برید و پس از یك هفته برش قبلی را تا دو سوم قطر شاخه عمیق تر كرد و سرانجام هفته بعد شاخه را از زیر گلدان بكلی قطع كرد و درون گلدان های جداگانه كاشت .
( این عمل را در اصطلاح باغبانی از شیر گرفتن نهالهای جوان مینامند).
2 ـ تكثیر با قلمه :
قلمه ها را باید در بهار قبل از باز شدن چشمها و رویش جوانه ها از شاخه های قوی یكی دو ساله كه گل داشتند ، انتخاب نمود و آنها را به مدت یك هفته درون گونی كنفی یا پارچه كرباس مرطوبی پیچید و با پاشیدن آب پارچه را مرطوب نگهداشت . در پایان هفته آنها را به قلمه های كوچك تقسیم كرد بطوریكه هر قلمه 3 ـ 4 چشم داشته باشد . سپس قلمه ها را درون گلدانهای حاوی شن شسته كاشت و منتظر شد تا بعد از 5 ـ 6 هفته كه قلمه ها ریشه كافی دادند آنها را به گلدانهای اصلی كه تناسب خاك آن قبلا ذكر شده است انتقال داد .
3 ـ تكثیر از راه پیوند :
گل رازقی و یاس رازقی را می توان بوسیله پیوند روی یاس سفید (چمپا) نیز زیاد كرد
در بهار پیوند شكمی یا مجاورتی مناسب است و در پائیز پیوند شكافی رجحان دارد .
حسن این طریق تكثیر آن است كه چون یاس سفید را می توان تقریبأ در هر نوع آب و خاك عمل آورد و نظیر گلهای رازقی و یاس رازقی به خاك هوموسی اراضی جنگلی احتیاج ندارد و با پیوند آنها روی پایه یاس می توان از زحمت تهیه خاك هوموس رهائی یافت و از دادن آب قلیائی نیز نگران نشد .
عطر گیری :
در كشورهائی كه كاشت گل رازقی و گونه های مختلف یاس در سطح وسیع و هوای آزاد متداول است ، صنعت عطر گیری فعالیت گسترده ای دارد .
بنا به مندرجات آمار بین المللی ، تولید عطر گلهای تیره یاس در سال 1972 در كشورهای مختلف بقرار زیر بوده است :
مصر 3500 كیلو گرم الجزایر 600 كیلو گرم
مغرب 2000 كیلو گرم فرانسه 600 كیلو گرم
ایتالیا 1800 كیلو گرم اسپانیا 450 كیلو گرم
اتحاد جماهیر شوروی و چین ( كه تولید قابل ملاحظه و نامعلومی داشته اند ) در كشور چین این گلها را بیشتر برای معطر ساختن چای و تهیه عطری كشت می كنند .
