بخشی از مقاله
عيب يابي :
پيش از آغاز كار بايد ، دست كم ، نظريه اي قابل قبول در مورد ماهيت مسئله داشته باشيد . با استفاده از فنون عيب يابي مي توان فهميد كه آيا تعمير مهمي در پيش است يا نه . هر گاه عيب يابي با تجزية روغن همراه شود مشخص ميشود كه كدام دسته از قطعات ـ رينگها ، ياتاقان ها و غيره ـ به سرعت در حال ساييده شدن هستند .
داده هاي حاصل از آزمون و تحليل ، همراه با تاريخچة تفصيلي بهره برداري ، بايد محل عيب را به خوبي مشخص كنند ( سيلندر ها ، ياتاقان ها ، محرك هاي لوازم كمكي و مانند آن ) . اما تحليل نيابد صرفاً به نتيجه گيري كلي ختم شود . مثلاً بي معناست اگر بگوييم كه ياتاقان يا رينگ پيستون « ساييده است » يا «سوخته است » تعميير كار بايد تشخيص دهد كه خرابي كدام قطعه يا كدام وضعيت بهره برداري خاص سبب خرابي اين قطعات شده است .
بلبرينگ چرخ اتوبوسهاي شهري نمونة خوبي از فرايند انتخاب شده است : تجربه نشان مي دهد كه بلبرينگ هاي سمت راست جلو ، بيشتر از بلبرينگ هاي سمت چپ خراب مي شوند . وجود ذرات اكسيد سرخ رنگ در والوالين حاكي از آن است كه بلبرينگ بر اثر نفوذ رطوبت ( يعني ترشح آب ) خراب شده است و طبيعي است كه احتمال ترشح آب در طرفي ازاتوبوس كه به جدول منار خيابان نزديك است بيشتر است .
وقتي تعمير كار مكانيسم خرابي را دريافت ، مي تواند با نگهداري بهتر و منظمتر ، ارتقاي كيفيت قطعات ، يا اصلاح شرايط بهره برداري ، مشكل را بر طرف كند .
بلند كردن موتور :
در شكل 8ـ2 جرثقيل مناسب براي بلند كردن يك موتور بزرگ نشان داده شده است . توجه كنيد كه چگونه ميلة بارپخش كن و دو قطعة عرضي قابل تنظيم زنجيرها را قائم و تحت كشش نگه مي دارند .
موتوري كه در شكل نشان داده شده است گوشوارهاي مخصوصي براي بالابردن دارد ؛ موتورهاي كوچكتر چنين گوشواره هايي را ندرند و تعميركار بايد تمعيدات لازم را براي بلند كردن موتور به عمل آورد . به طور كلي نقاط اتصال بايد طوري در دو طرف مركز ثقل موتور انتخاب شوند كه موتور در هنگام بالا رفتن افقي بماند و كج نشود . زنجيرها نبايد در اطراف قطعات آسيب پذير ، از قبيل قالپاق انگشتي و لوله هاي سوخت قرار گيرند .
گوشواره هايي كه با استفاده از ورق فولاد به ضخامت 10 ميليمتر ، به كمك شعله ، برشكاري شده باشند كمال مطلوب اند ، اما استفاده از پيچهاي گوشواره اي آهنگري شده ( كه مي توان آنها را از فروشگاه هاي پيچ و مهره خريداري كرد ) عمليتر است . ميلة بار پخش كن بيشتر بارهاي خمشي را حذف مي كند ، اما گاهي نمي توان مانع كمتر شدن زاوية زنجيرها از 90 درجه شد . بار خمشي وارد بر پيچ گوشواره اي را بايد با استفاده از قطعه اي لوله با طول اندك و اشتري ضخيم ، مطابق شكل كاهشداد .
به هيچ وجه نبايد زنجيرها را مستقيماً و بدون استفاده از گوشواره يا پيچ گوشواره اي به موتور بست . استفاده از مابلهاي فولادي چند رشته اي ( سيم بكسل ) نيز براي اين عمل توصيه نمي شود .
در شكل زير مقر ساده اي براي استقرار موتورهاي ردة 600 پوندي نشان داده شده است . مقرهاي بهتر معمولاً موتور را از بغل مي گيرند ( نه از لبة چرخ لنگر ) و مي توان آنها را بالا و پائين برد .
تذكر :
تعميير كار در هنگام استفاده از مقرهايي كه كله گي چرخان دارند ممكن است به دردسر بيفتند . چرخاندن موتور و جمع شده اي كه توربوشارژكن آن دست نخورده است سبب تحلية روغن توربوشارژكن در يك يا چند سيلندر شود . تلاش بعدي براي روشن كردن چنين موتوري ممكن است سبب كج شدن شاتونها و يا وقوع اتفاقي بدتر از اين شود .
تميز كاري :
شركت فوردموتور و ساير سازندگان مي گويند كه كثيفي عامل اصلي اغلب عيوبي است كه بعد از انجام تعميرات مهم پديد مي آيند . اثر مستقيم كثيفي آلوده شدن روغن موتور است ؛ اثر غير مستقيم آن ايجاد محيطي است كه تعميرات را دشوار يا غير ممكن مي كند .
لزوم رعايت استانداردهاي بالاي پاكيزگي در حد استاندارد هاي بهداشتي ، يكي از دلايل اكراه از باز كردن موتور براي تعميرات جزئيتر از تعمير اساسي است . بديهي است كه انجام چنين تعميراتي ضرورت پيدا مي كند و به پيامدهاي دراز مدت آن نيز توجه نمي شود . وقتي بدون پيادهكردن موتور ازروي شاسي تعمير اساسي انجام مي شود نمي توان استاندارد هاي پاكيزگي را در حد معقول حفظ كرد ، اگر چه با افزايش سرعت كار و تميز كردن آن دسته از سطوح اصطكاكي كه براي بازديد باز مي شوند مي توان صدمات را به حد اقل رساند . كثافت انباشته شده روي قطعات داخلي موتور را نمي توان از زير و در حالي كه قطعات هنوز سوارند ، پاك كرد و هر گونه تلاش در اين جهت صرفاً سيي وارد شدن ذرات جامد بيشتري به جريان روغن خواهد شد .
از سوي ديگر ، وقتي موتور نوسازي مي شود ، بدنه ، سرسيلندر ، سيني كارتر و ساير قطعات فولادي پرسكاري شده براي تميزكاري گرمايي يا شيميايي به خارج از تعميرگاه ارسال مي شوند .
در اين فرايند ها رنگ نيز پاك مي شود كه كمال مطلوب است . ميل لنگ ، پيستون و ساير قطعات داخلي مهم را ابتدا تعمير كار مي شويد تا بتواند آنها را بازديد كند .
سپس قطعات را به تراشكاري مي فرستد تا وضعيت آنها ارزيابي شود . وقتي قرار باشد از پيستون ها دوباره استفاده شود ، تراشكار شيارها و زير ستون را تميز مي كند خرده هايي كه مانع هدر رفتن چندين ساعت كار مي شود .
كاري كه براي تعمير كار باقي مي ماند ، چربي زدايي پيچ و مهره ها و وسايل جانبي باز شده از روي موتور و برداشتن قشر مانع خوردگي از روي قطعات نو است .
پيدا كردن اجزاء موتور :
آب و روغن موتور را تخليه و سطوح موتور را از چربي پاك كنيد . اتصال باتري و سيم ها را قطع كنيد . اگزوز را باز كنيد .
موتور را به جرثقيل ببينديد و سپس اتصال هاي خط انتقال و دسته موتورها را باز كنيد . موتور را روي مقر ببنديد و منيفولد ها ، سرسيلندر ها و تميز كاري شيميايي مجرا هاي آب ، بايد موتور را كاملاً لخت كرد .
سيستم روغن كاري :
ابتدا بايد به سراغ سيستم روغنكاري برويد . براي وارسي اين سيستم بايد با مدار روغن به خوبي آشنا باشيد . در شكل زير نقشه اي از سيستم روغنكاري موتور اونان سري DJ نشان داده شده است . نفس كش ( بخار كش ) كارتر نيز در اين سيستم گنجانده شده است زيرا نقش مهمي در كنترل روغن دارد . اگر اين نفس كش بسته شود ، از همة روزنه هاي موتور روغن نشست خواهد كرد .
روغن از لولة روغن گير صافي دار ( كه در سيني كارتر مطلق است ) عبور مي كند و به پمپ روغن مي رسد و پمپ ، روغن را از فيلتر گذشته است به ميل سوپاپ ، ياتاقانهاي ثابت ( و از طريق مجرا هاي تعبيه شده در ميل لنگ به ياتاقانهاي متحرك و گژن پينها ) و سيستم محرك سوپاپ مي رسد . سوپاپ ها و انگشتي هاي سوپاپ به كمك « دوش روغن » مخصوص اونان روغنكاري مي شود . « دوش روغن » اوله اي است كه سوراخ هاي ريزي در آن ايجاد شده است و روغن با فشاري در حدود 170 كيلو پاسكال ( 25 پوند بر اينچ مربع ) از آن بيرون مي باشد . روغن ، در راه برگشت به پمپ ، در امتداد ميل تايپيتها به طرف پايين مي چكد و بادامكها و تايپيتها را روغن كاري مي كند .
سيستم نشان داده شده در شكل در موتور هاي ششش سيلندر به كار مي رود .از پايين شكل ، روغن وارد لولة روغن گير مي شود و سپس به كوپلنگ سر ميل لنگ مي رسد كه در واقع نوعي پمپ است .
اين پمپ ، بر خلاف بيشتر پمپ هاي روغن ، بر سر ميل لنگ نصب مي شود و با دور موتور كار مي كند . مجراي هاي ورودي و تخليه پمپ در سيني جلئوي موترو تعبيه شده است . روغن سردكن ( كولر روغن ) ( 6 ) عبور مي كند ، سپس دوباره به سوي بدنه موتر هدايت مي شود و از آنجا دوباره وارد مجموعه اي از فيلتر هاي ( 11 ) مي شود . معمولاً روغن از يك فيلتر هايي عبور مي كند . اما اگر فيلتر ها دچار گرفتگي باشند يا روغن بر اثر گرما سفت شده باشد ، شير كنارگذاري كه بر اساس اختلاف فشار كار مي كند ( 12 ) باز مي شوند و به روعن تصويه نشده اجازه عبور مي دهد .
لولة اصلي روغن ( 3 ) ، روغن را در سرتاسر موتور پخش مي كند . بخشي از روغن به ياتاقان هاي ثابت مي رسد از طريق مجارب درون ميل لنگ به ياتاقان هاي متحرك مي رود . بوشهاي ميله سوپاپ روغن را از همان مجراهايي دريافت مي كند كه به ياتاقان هاي ثابت روغن مي رساند . بوش گرد عقب ميل سوپاپ شيار دار است . روغن در امتداد اين شييار ها حركت مي كند و از طريق ميل انگشتي تو خالي به انگشتي هاي سوپاپ مي رسد . اين روغن در مسير برگشت ساخت سوپاپ ، استكاني ميل تايپيت ، تايپيت و بادامك ها را روغن كاري مي كند . در موتور هاي ديگر از مدار مشابهي استفاده مي شود ، اما غالباً در آنها عمق دهنده اي به كار مي رود .
در شكل زير سيستم روغن كاري موتور 3/2 ليتري فورد نشان داده شده اسست كه براي موتور هاي كوچك و ، بر اساس استاندارد هاي ديزل ، ارزان قيمت بسيار پيچيده به نظر مي رسد . روغن تحت فشار ابتدا به فيلتر مي رسد .
روغني كه از فيلتر خارج مي شود ، بسته به دمايي كه دارد مستقيماً يا از طريق روغن سرد كن به لولة اصلي روغن مي رود . يك شير ترموستاتي ، كه در پوسته فيلتر تهويه شده است جريان روغن را هدايت مي كند . سرد كن روغن در هنكامي كه موتور تازه روشن شده و در حال گرم شدن است ، كار مضر است و در اين دوران شير ترموستاتي بسته مي ماند با افزايش دما شير باز مي شود و جريان روغن را بين لوله اصلي روغن و سروغن سدر كن تقسيم مي كند .وقتي دما به حدود 94 درجه مي رسد ، جريان روغن به طور كامل به طرف روغن سرد كن هدايت مي شود . براي حفظ ايمني ، هر گاه افت فشار در روغن سدر كن از 95 كيلو پاسكال ( 14 پوند بر اينچ مربع ) بالا تر برود ، شير كنار كذر باز مي شود .
بدين ترتيب گرفتگي روغن سرد كن سبب قطع جريان روغن نخواهد شد ، اگر چه با كنار گذر كردن روغن سرد كن از عمق موتور كاسته مي شود .
روغن كاري ميل سوپاپ كه نقطة ضعف بسياري از موتور هاي ميل سوپاپ روست ، مستلزم توجه خاص است . مجرايي با قطر زياد ، كه از لولة اصلي روغن منشعب مي شود ، روغن به بوش وسط ميله سوپاپ مي رساند . در اين جريان روغن نصف مي شود ؛ بخشي از آن وارد ميله سوپاپ تو خالي مي شود و بخشي ديگر به يك دوش روغن پاش بالاسري مي رود . روغن مورد نياز دو بوش ديگر از طريق ميله سوپاپ تأمين مي شود و در اينجا ميله سوپاپ نقش لوله اصلي ورغن را بازي مي كند ؛ دوش روغن كاري روغن كاري بادامك هاي انگشتي ها و نوك سوپاپ ها را به عهده دارد .
ياتاقان هاي ثابت از طريق مجراهايي كه جاي ثابت ها و لوله اصلي روغن را به هم مرتبت مي كند روغن كاري مي شود . معمولاً مجراهاي قطري ايجاد شده در ميل لنگ روغن را از جاي ثابت به گونه لنگ مجاور مي رساند . فوارهاي روغن پاش، كه از لوله هاي اصلي روغن تغذيه مي شوند ، زير پيستون ها را خنك مي كند و به گژن پينها روغن مي رسانند . يك پمپ دنده اي ـ از سبكترين و جمع و جور ترين نوع ممكن ـ فشار لازم را ايجاد مي كند .
اين بررسي اجمالي سه مدار روغن در سه موتور بسيار متفاوت بايد ضرورت كنار آمدن با اين سيستم ها را به خوبي نشان داده باشد . هيچ سيستم ديگري تأثيري چنين مستقيم بر نتيجة كار تعمير كار ندارد .
گرفتگي سيستم روغنكار شايعترين مشكل اين سيستم است ، كه از قصور در تعويض بموقع روغن فيلتر روغن ناشي مي شود و نقايص طراحي آن را تشديد مي كند . هر گاه جريان روغن به طور ناگهاني تغيير مسير دهد يا سرعت آن كاهش يابد بايد در انتظار گرفتگي كامل يا جزئي مدار روغن باشيد و نخستين نامزدها عبارت اند از فصل مشترك سرسيلندر / بدنة موتور ، فواره هاي روغن و اتصالات بين مجراهاي متقاطع . براي تخلية براده هاي فلز يا لجن نمي توان به مواد شيميايي ، گرما يا هواي فشرده اتكا كرد .
مجراهاي روغن را بايد با دست و به كمكر ابزارهايي شبيه سينة تفنگ ، با استفاده از حلال ، پاك كرد .
تميز كاري كامل مدار روغن ، پس از خرابي فاجعه آميز موتور ، بيش از هر زمان ديگر اهميت دارد زيرا بدين ترتيب مي توان انبوه ذرات فلزي وارد شده به سيستم روغنكاري را تخليه كرد . در اين مورد روغن سرد كن ميتواند مشكل خاص خود را با پاك كننده هاي شيميايي تميز كرد و حتي با انعطاف پذيرترين سنبه ها نيز جواب نمي دهند . گاهي تنها راه حل استفاده ازيك روغن سرد كن نو با روغن سدركن كاركرده اي است كه پيشينة آن معلوم باشد .
روغن ممكن اسن از پولك هاي انبساطي يا ، در مرحلة بعد ، از درپوش لوله هايمور شده يا پولك هاي موتور نشت كند . احتمال باز شدن ترك ها در اطراف سوراخ هاي زير سوپاپي و ساير مقاطع نازك نيز وجود دارد . در هنگام نوسازي موتور تعمير كار محتاط ( پس از كسب اطمينان از در اختيار داشتن پولكهاي نو ! ) پولكهاي انبساطي كار كرده را دور مي اندازد و در پوش لوله ها را آب ندي مي كند . بيشتر ترك هايي را كه روغن از آنها نشت مي كند مي توان با چشم ديد .
ترك هاي داخلي كه خود را از چشم پنهان نگه مي دارند ، هنگامي آشكار مي شوند كه
مي خواهيم موتور را روشن كنيم ، اما موتور با روغن تحت فشار پر شده است .
فيلتر ها :
در همة موتورهاي امروزي ، كل جريان روغن ازفيلتر مي گذرد و براي اين كار از فيلترهاي كاغذي تكي يا متوالي در خروجي پمپ روغن استفاده مي شود . فيلترهاي كاغذي چين دار مي توانند ذراتي تا قطر يك ميكرون را به دام اندازند ، اما ظرفيت نگهداري آنها محدود است . در نتيجه اين قبيل فيلتر ها يك شير كنارگذار دارند كه در صورت رسيدن افت فشار به حدود 100 ميلو پاسكال ( 15 پوند بر اينج مربع ) باز مي شود و روغن را عبور مي دهد شكل زير ) معمولاً با اين عمل چراغ هشدار دهنده اي نيز روي جلو داشبورد ( يا تابلو كنترل ) روشن خواهد شد ( شكل زير ) در غير اين صورت راهبر موتور بايد گاه و بيگاه بدنة فيلتر را لمس كند تا عبور روغن گرم ازآن را حس كند .
فيلتر موتور 3و 2 ليتري فورد از دو صافي تشكيل مي شود كه يكي به صورت متوالي و ديگري به طور موازي در مدار روغنكاري قرار مي گيرد . تا وقتي كه شير كنار گذر كه در بالاي شكل نشان داده شده است ، بسته بماند روغن خروجي از پمپ از فيلتر بيروني ، كه به صورت متوالي بسته شده است ، مي گذرد و وارد مدار روغنكاري مي شود . آهنگ روغن رساني پمپ بالاتر از ميززان مورد نياز سيستم است و روغن اضافي از فيلتر داخلي مي گذرد و از طريق روزنة 9 ميليمتري واقع در پاية اين مجموعه به سيني كارتر بر مي گردد . متأسفانه دسترسي به مشخصات دقيق اين موتور ، كه در ژاپن طراحي شده است ، مقدور نشد . اما روش استاندارد طراحي اين است كه نياز روغن را به صورت 0003 ر0 نسبت روغن به حجم جابه جايي پيستون ، ضرب در دور موتور محاسبه كنند . سپس پمپ را طوري انتخاب مي كنند كه ظرفيت آن دو برابر نياز محاسبه شده باشد . در اين صورت فيلتر موازي نقش مهمي پيدا ميكند .
مهمترين فعاليتي كه در جهت نگهداري سيستم روغنكاري انجام مي شود تعويض روغن و فيلتر بر اساس برنامة زماني سازندة موتور است ؛ اين برنامة زماني ، در مقايسه با برنامة پيشنهادي براي موتورهاي شمع دار ، سختگيرانه تر است . وجود توربوشارژكن سبب افزايش بار وارد بر ياتاقان ها و كمپرس رد كردن مي شود و بدين ترتيب عمر فيلتر و روغن را كاهش مي دهد .
مرحلة نهايي در تعمير اساسي يا نو سازي موتور راه اندازي يا پر كردن پمپ روغن با چرخاندن محور ، در حالي كه پروانة پمپ در ظرفي از روغن موتور تميز فرو برده شده است ، پر كردن توربوشارژكن و لولة تغذيه روغن و ايجاد فشار در مدار روغن كاري است . عمل اخير با متصل كردن منبع فشار روغن به مخزن اصلي توزيع ، معمولاً از طريق شير فرستندة فشار روغن ، انجام مي شود . گاهي اين مرحله از كار حذف مي شود و ياتاقان ها اگر چه در حين جمع كردن موتور روغن كاري شده اند از اين بابت صدمه ميبيند . پس ار نصب ميل نو بايد در سيستم روغن كاري فشار ايجاد كرد .
پس از هر تعميري كه شامل توربوشارژكن شود بايد لولة برگشت روغن را قطع كرد و موتور گرداني كرد تا جريان
