بخشی از مقاله
چکيده:
محدودة معدن شهاب سنگ شامل چهارضلعي ABDC به ا ضلاع
(m) 1150 BC= و 750 DC= و 1100 AD= و 500 AB=
به مبدا 0 (مزرعه مصطفي) که فاصله‌اش تا راس A برابر 1750 متر و زاويه اش با شمال جغرافيايي برابر 85 درجه مي‌باشد.
خط و اصل OA با اضلاع AB و AD به ترتيب زوايايي برابر 151 و 241 درجه مي‌سازد.
در فصل اول مروري بر انواع سنگها و همچنين سنگ‌شناسي توصيفي و مختصري در مورد سنگهاي آذرين ورسوبي و دگرگوني شرح داده مي‌شود. در فصل دوم بيشتر راجع‌به سنگهاي تزئيني و نما رسوبي، دگرگوني، آذرين) و سختي و مقاومت آنها و سپس در مورد منشاء ومشخصات مکانيکي تراورتن و در آخر دربارة فن‌آوري استخراج سنگ سخن به ميان آمده است.
در فصل سوم در مورد استخراج سنگهاي تزئيني و نما شامل کليات روشهاي استخراج سنگهاي ساختماني (کواري)، معادن سنگ بعد دار، معادن سنگ بي‌بعد و همچنين انواع روشهاي استخراج سنگهاي ساختماني و شرح وسايل مربوط به روشهاي استخراج سنگهاي ساختماني پرداخته‌ايم.
در فصل چهارم دربارة معدن تخت باغ ملک، که شامل موارد تاريخچه و سوابق بهره‌برداري از معدن، مختصري از وضعيت زمين شناسي، ميزان استخراج ساليانه و بازار مصرف سنگ معدن،چگونگي فعاليت معدن شهاب سنگ و همچنين انواع دستگاهها و وسايل مورد استفاده براي استخراج معدن شرح داده شده است.
در فصل پنجم مختصري راجع‌به فرآوري سنگهاي تزئيني و روشهاي مربوط به آنها که شامل ساب و صيقل دادن سنگهاي ساختماني، تيشه زني (زخم زني) يا باد بر کردن سنگها و بتونه کاري سنگ تراورتن توضيح داده شده است.
2-7- تقسيم‌بندي روشهاي استخراج سنگهاي تزئيني و نما
2-7-1- تاريخچه صنعت سنگبري در ايران
در ايران با اينکه بناهاي سنگي بسيارقديمي وجود دارد ولي صنعت سنگبري سابقه طولاني ندارد اولين دستگاه برش سنگ که يک نوع اره با تيغه‌هاي آهني بود وبا پودر سيليس کار مي‌کرد به نام اره کلي معروف است اين اره ظاهراً در حدود سال 1307 يعني بيش از 70 سال قبل همزمان با شروع عمليات ساختماني کاخ مرمر ساخته شد. و درمنطقه نازي‌آباد تهران نصب گرديد و از فشار وزنه هايي که به دستگاه آويزان مي‌شد جهت بر ش استفاده مي‌گرديد.
دومين کارخانه از همين نوع پس از مدت کوتاهي در مشهد نصب شد. حدود سال 1312 شخصي به نام گلداشميت جهت تهيه سنگ مورد نياز ساختمان بانک ملي شعبه بازار که در دست احداث بود يک دستگاه اره در محل نصب کرد همچنين شرکت اشکورا براي تامين سنگ ساختماني دادگستري اره مشابهي نصب نمود که دستگاه مذکور پس از پايان عمليات ساختماني برچيده شد.
در سال 1320 گلداشميت با شريک ايراني خود اره جديدي رادر منطقه جواديه تهران نزديک پل راه‌آهن راه‌اندازي نمود. همزمان کارخانه نازي‌آباد اره خانه خود را تا 11 دستگاه توسعه داد. سنگهاي مقبره حضرت امير‌المومنين (ع) و مقبره سيدالشهداء (ع) ومسجد ارک از جمله توليدات کارخانه مذکور بودند.
2-7-2- تاريخچه استخراج سنگهاي ساختماني
در زمانهاي بسيار قديم بشر براي دفاع از خود و شکار حيوانات از ابزار سنگي استفاده نموده است (عصر جديد) سپس از سنگ براي ساختن پناهگاه و مامن بهره جسته است.
حتي لوازم مورد نياز انسان از جمله لوازم طبخ نيز از سنگ تهيه شده است.
به تدريج انسان به زيبايي و رنگ سنگ توجه نمود، به اين ترتيب در مراحل بعد مساجد، کليساها و ابنيه تاريخي را با سنگها آرايش داده، به مرور زمان از وزن سنگ کاسته شد ولي در عوض رنگ و بافت سنگ نظرها را به خود جلب کرد اين روند تا به امروز ادامه داشته است . ]4[
2-7-3- تکنولوژي استخراج سنگ
جهت تهيه سنگ پلاک ابتدا بايد سنگ به شکل قواره يا فله يا کوپ از معدن استخراج گردد براي تهيه پلاک بزرگ داشتن قواره سالم به ابعاد مناسب، اولين عامل تعيين کننده است. بشر از ابتدا از بلوکها ويا قواره‌هاي طبيعي استفاده نموده و بعداً مساله تهيه و استخراج بلوکهايي را از معادن مورد توجه قرار داده است همانگونه که در بعضي معادن گرانيت کشورمان در ابتدا مقدار زيادي از اين بلوکهاي طبيعي بکار رفته است و هنوز هم گه گاهي نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد .]5[
2-7-4- چگونگي انتخاب روش استخراج وطراحي معادن سنگهاي تزئيني.
به منظور بحث و بررسي در مورد انتخاب روش استخراج وطراحي معادن سنگهاي تزئيني با توجه به روشهاي مختلف استخراج بلوک و همچنين انواع کارگاه روباز يا زيرزميني به ذکر نکاتي در اين زمينه مي‌پردازيم. در طراحي استخراج سنگهاي تزئيني بايد طراح ويا بهره‌بردار، به مسائل مختلفي آگاهي يابد، تا بر اساس آنها براي استخراج سنگ ساختماني برنامه‌ريزي عملي داشته باشد. ]4[
الف) خصوصیات کانسار و نوع سنگ ساختمانی
ب) نوع کارگاه استخراج
ج) میزان تولید
د) روشهای کندن سنگ
2-7-5- روشهای استخراج
علاوه بر اینکه روش استخراج سنگهای ساختمانی به کمک مواد ناریه که تفاوت عمده ای با استخراج سایر مواد معدنی ندارد و فقط با کنترل در فاصله چالها، انتخاب نوع مواد ناریه و میزان مصرف آن، به استخراج قطعات بزرگتر اقدام می گردد، روشهای دیگر را در ذیل مختصراً شرح می دهیم.
الف- روشهای چالهای موازی
روش استخراج سنگ به کمک چالهای موازی ، قدیمی ترین روش استخراج سنگ از کوه می باشد، در این روش ابتدا با توجه به ابعاد بلوک مورد نظر، چالهای موازی عمودی و افقی به فواصل 10 تا 20 سانتی متر حفر می نمایند، سپس با کمک نعل و پاس (گوه) بلوک را آزاد می کنند برای حفر چاه از چکشهای معمولی کوه بری استفاده می نمایند.
ب) روش برش یا سیم
در این برش ابتدا در امتداد اضلاع مکعب مستطیلی که بلوک مورد نظر را تشکیل می دهند چالهای عمودی و افقی با قطر 3 الی 8 اینچ، متناسب با سطح که قرار است بریده شود عبور می دهند، دو سر سیم را در داخل دستگاه برش به یکدیگر متصل می کنند و دستگاه برش را به کار می اندازند.
الف) خصوصيات کانسار ونوع سنگ ساختماني به کمک مواد ناريه به تفاوت عمده‌اي با استخراج ساير مواد معدني ندارد و فقط با کنترل در فاصله چالها، انتخاب نوع مواد ناريه و ميزان مصرف آن، به استخراج قطعات بزرگتر اقدام مي‌گردد، روشهاي ديگر را در ذيل مختصراً شرح مي‌دهيم. ]4[
الف) روشهاي چالهاي موازي
روش استخراج سنگ به کمک چالهاي موازي، قديمي ترين روش استخراج سنگ از کوه مي‌باشد در اين روش ابتدا با توجه به ابعاد بلوک مورد نظر، چالهاي موازي عمودي و افقي به فواصل 10 تا 20 سانتي‌متري حفر مي‌نمايند، سپس با کمک نعل و پارس (گوه) بلوک را آزاد مي کنند براي حفر چاه از چکشهاي معمولي کوه بري استفاده مي‌نمايند. ]4[
ب) روش برش با سيم
در اين برش ابتدا در امتداد اضلاع مکعب مستطيلي که بلوک مورد نظر را تشيکل مي‌دهند چالهاي عمودي و افقي با قطر 3 الي 8 اينچ، متناسب با سطح که قرار است بريده شود عبور مي‌دهند، دو سر سيم را در داخل دستگاه برش به يکديگر متصل مي‌کنند و دستگاه برش را به کار مي‌اندازند. ]5[
ج) روش برش با تيغه‌هاي برنده
در اين روش از دستگاهي که داراي بازوي متحرک و مقاومي است استفاده مي‌کنند، طول بازو ثابت است و جهت حفر شکاف متفاوت، مي‌توان بازو را تعويض نمود ولي بايد دقت داشت که تعويض روزانه بازوها به علت صرف وقت مقدور نيست.
د) روش استخراج با شعله
در اين روش به کمک شعله در سطوح مختلف برش ايجاد مي‌شود، مشکلات مربوط به اين روش مصرف زياد سوخت، که هزينه زيادي را در بر داردو صداي آن زياد است.
هـ) روش برش با ديسک
در اين روش از دستگاههايي استفاده مي‌شود که بوسيله برق و يا موتور ديزل، ديسکتهايي را به حرکت در مي آورد. يکي از دستگاههایي که با استفاده از ديسک در بعضي معادن مورد استفاده قرار دارد دستگاهي است که داراي دو ديسک قائم و يک ديسک افقي است دستگاه همزمان با برش درجهت نصب در محوطه ساختمانها ويا خيابانها و 000 مستقيماً از معدن استخراج مي‌نمايد. ]5[
و) روش استخراج سنگ با استفاده از مواد مخصوص به جاي مواد ناريه
ض) روش زيرزميني
ح) روش فنلاندي
ساير روشها: براي استخراج سنگهاي ساختماني، روشهاي ديگري نيز معمول است، اين روشها تلفيقي از دو چند روش براي استخراج است. به علاوه استفاده از اشعه ليزر و فشار آب هم در استخراج در دست مطالعه و آزمايشي است. ]5[
فصل سوم
استخراج سنگهاي ساختماني و تزئيني
3-1- کليات روشهاي استخراج سنگهای ساختمانی (کواری):
این روش برای استخراج سنگهایی به کار برده می شود که خاصیت مکانیکی یا شیمیایی آنها مورد نظر است مانند ماربل (مرمر)، گرانیت، سنگ آهک ، اسلیت، تراورتن و...
ذخایر این سنگها ممکن است لایه ای، عدسی یا توده ای باشند. واژه کواری هم به اسم مانند معدن سنگ و هم به معنی فعل به کار برده می شود. منشأ معادن کواری (سنگ) می تواند رسوبی مثل آهک یا دگرگونی مثل مرمر و یا آذرین مثل گرانیت باشد. اساساً معادن سنگ به دو گروه تقسیم می شود:
1- معادن سنگ بعد دار
2- معادن سنگ خرد شده
3-2- معادن سنگ بعد دار:
در این دسته از معادن سنگهای دارای ابعاد، خواص فیزیکی و مکانیکی مشخص هستند و به همان صورت که در طبیعت وجود دارند استخراج
می شوند. لذا حالت طبیعی آنها بایددر استخراج مورد توجه باشد استخراج اینگونه سنگها انتخابی است و برای استخراج آنها باید از درزه و شکافهای طبیعی اطراف سنگها استفاده کرد.
در صورت نیاز به شکاف مصنوعی یا برش باید به گونه ای این برش را به وجود آورد که سنگ با ابعاد و مقاومت طبیعی خود استخراج شود. موارد مصرف این سنگها بیشتر در امر ساختمان سازی، کف پوشها، پله ها، جلوگیری از پیشروی آب دریا و نمای ساختمان می باشد.
به این جهت کلاً به آنها سنگهای ساختمانی می گویند. و آن گروه از این سنگها که در تزئین یا نمای ساختمانها به کار می برند سنگهای ساختمانی تزئینی
می گویند.
3-3- معادن سنگ بی بعد:
این دسته از سنگها مقاومت و اندازه طبیعی آن مدنظر نیست. و لذا استخراج آنها نیز به طور انتخابی صورت نمی گیرد. از شیوه حفاری و انفجار می توان برای استخراج آنها استفاده کرد.
مصرف عمده این دسته از سنگها در جاده سازی می باشد. تولیددر این معادن با توجه به غیرانتخابی بودن استخراج و امکان استفاده از حفاری و انفجار بالا می باشد.
غیر از دو تقسیم بندی فوق در ایران معادن سنگها یا سنگهای کواری را به اسامی دیگر نیز نامگذاری کرده اند که عمدتاً عبارتند از:
الف) سنگهای ساختمانی بلوکی:
سنگهای ساختمانی بلوکی که بدان به طور اختصار بلوک سنگ یا سنگ کوب نیز می گویند به سنگهایی اطلاق می شود که اشکال آنها عمدتاً مکعب مستطیل یا مکعب می باشند. در ضمن وزن آنها از دو تن بیشتر می باشد. به این دسته از سنگها با توجه به شکل و قواره خاص سنگهای ساختمانی قواره ای نیز
می گویند.
ب) سنگ لوح:
سنگ لوح به سنگی اطلاق می شود که پس از برش در کارخانه های سنگ بری به عنوان کف پوش و نمای دیواره ها مورد استفاده قرار می گیرند. این نوع سنگها معمولاً دارای ضخامت کم اما طول و عرض نسبتاً زیاد دارند . این نوع سنگ را همچنین سنگ پلاک نیز می نامند.
ج) سنگ لاشه:
اصطلاح سنگ لاشه به سنگهایی گفته میشود که دارای اندازه و ابعاد خاص نیستند. و به کمک حفاری و انفجار هم تولید می شوند.
آن دسته از سنگ لاشه که از کیفیت خوب و ابعاد مناسب برخوردارند و فاقد درزه و شکاف اند برای تزئین ساختمان ها از آنها استفاده می کنند سنگ لاشه برشی می نامند. و آن دسته از سنگ لاشه ها که دارای ابعاد کوچکتر از گروه اول اما صیقل یافته یا می توان آنها را به طور مصنوعی صیقل داد؛
سنگ لاشه فکی می نامند که بیشتر در موزائیک سازی مورد استفاده قرار
می گیرد و بالاخره گروه سوم، آن دسته از سنگ لاشه هایی هستند که جزء دو کاتاگوری بالا قرار نمی گیرند. و معمولاً در جاده سازی از آنها استفاده می شود.
