بخشی از مقاله
تمبر
مقدمه
در عصر حاضر، پيشرفت هاي صنعتي و بهره‌گيري از آنها در عرصه هاي مختلف زندگي، انتقال پيام و برقراري ارتباطات را آسان كرده است. اما هنوز هم، اختلافات فرهنگي، زباني و توانايي‌هاي متفاوت جوامع در بهره‌برداري مناسب از وسايل انتقال ارتباطات جديد و پيشرفته در سطح وسيع و همه جانبه، جزو موانع استفاده از اطلاعات است. جامعه‌اي كه به دليل نداشتن توان اقتصادي مناسب نتواند در همه زمينه‌ها از علوم و تكنولوژي پيشرفته براي ايجاد ارتبط و در نتيجه انتقال اطلاعات استفاده كند، مسلماً به اندازة يك جامعه پيشرفته قدرت برابري در مقابل رويدادها و يا رفع نيازهاي متفاوت اعضاي خود را ندارد.
بنابراين، وجود يك وسيله برقراري و ارتباط و انتقال پيام جهاني كه به قدر راههاي ديگر ارتباطي نياز به پشتوانه هاي اقتصادي نداشته باشد، بسيار مهم است و تمبر از جمله وسايلي است كه اين منظور را برآورده مي‌كند.
تمبر بهترين وسيله ارتباطي و اطلاعاتي است. خواه بر روي آن يك شاهكار هنري نقش بسته باشد و خواه طرحي نمادي، يا يك عكس كوچك را در برگيرد. تمبر پستي اين توانايي جالب توجه را دارد كه اصول زيبايي شناسي را تعميم داده و به عنوان ابزاري در خدمت فرهنگ قرار گيرد.
تمبر در جوامع مختلف بشري نقش‌هاي مختلفي را از جهات فرهنگي و سياسي ايفا كرده است كه از بين آنها مي‌توان به نشر فرهنگها، ايجاد روابط دوستانه بين ملتها، برقراري عدالت و صلح جهاني، تشويق ملتهاي قدرتمند براي كمك به مردم نيازمند در جهان سوم، ايجاد انگيزه‌هاي بشر دوستانه وآزادي ملتها از سلطه خودكامگان اشاره كرد.
اين نياز به ارتباط و تبادل فرهنگي ارزش تمبر پستي را بر همگان روشن مي‌سازد. تمبر پستي با زبان تصوير، يا به عبارت ديگر استفاده از يك زبان همگاني سخن مي‌گويد: زباني كه احتياج به ترجمه ندارد و در همه جاي دنيا و در هر فرهنگي مي‌تواند پيام رسان باشد. اين قطعه كوچك و جهانگرد ، تصوير است واجد ارزش‌هاي هنري، همراه با خلاقيت و زيبايي كه هدف خاص هنرمند راكه همانا پيام رساني است، برآورده مي‌كند.
هنرمند درك حس بصري پيام‌گيرنده را در انتقال بهتر مفاهيم در اختيار مي‌گيرد و به كمك عوامل فني و چاپ در به دست‌آوردن ماحصل كار، كوشش مي‌كند. كاري كه پيش از هرچيز يك اثر هنري است.
استفاده از تمبر فاصله‌هاي مكاني و زباني موجود بين ممالك را از بين رده و با يك زبان واحد، مردم دنيا را متحد مي‌كند.
آنچه در تمبر به عنوان يك رسانه‌فراگير اهميت دارد، پيام هاي گوناگوني است كه از طريق آن به تمام دنيا منتقل مي‌شود. پيامي كه تحت تاثير ديدگاهها، علايق و دستاوردهاي مختلف يك جامعه قرار دارد. بطوريكه مجموعه تمبرهاي پستي هر كشور نمايانگر تاريخ معاصر، ميراث‌هاي فرهنگي، ايدئولوژي و روابط سياسي، اقتصادي، اجتماعي حاكم بر آن كشور است.
هر تمبر يك پيام بصري به همراه دارد كه از دو جهت زيبايي‌شناسي و فني قابل بررسي است. طراحي مناسب تمبر و استفاده مناسب از عوامل فني و چاپ مي‌تواند در خدمت انتقال بهتر اين پيام باشد.
تمبر بدون هيچگونه مانعي به اقصي نقاط كره زمين فرستاده مي‌شود و پيام نهفته خود را بي‌هيچ اداعي به گيرنده پاكت مي‌رساند و به علت گستردگي استفاده از تمبر در جهان، پيام تمبر مي‌تواند از مرزهاي يك كشور بگذرد و به كشورهاي دوست و متحد و يا مخالف و حتي دشمن برسد و اينجاست كه با جرات مي‌توان گفت تمبر مخاطباني بمراتب بيشتر از تيراژ خود و جمعيت كشوري كه تمبر در آن منتشر شده ، دارد.
آنچه در تمبر به عنوان يك رسانه فراگير به چشم مي‌خورد، پيامهاي گوناگوني است كه از طريق آن به تمام مخاطبين منتقل مي‌شود.
امروز نمي‌توان كشوري را، گرچه چندان هم پيشرفته بي‌نياز از مكاتبات و در نتيجه فاقد تمبر پستي تصور كرد.
تمبرپستي چيزي بيش از يك برچسب ساده و وسيله‌اي موثر براي ارتباط و پيوند انسانهاست. تمبر پستي يك زبان است، عاملي است كه فاصله ها را كوتاه مي‌كند، هرگونه مانعي را از سر راه برمي‌دارد. مظهري از زيبايي و جاودانگي آفرينش‌هاي بشري است.
تمبر آيينه فرهنگ‌هاست، تمبر گرچه يك اثر كوچك هنري است ولي در پس آن تاريخي نهفته است. ازهمان آغاز تشكيل پست به صورت جديد و امروزي مساله پرداخت كرايه پستي و اينكه چه كسي(گيرنده و يافرستنده) بايد آن را بپردازد و چگونه ارسال يك نامه را عملي سازند از مشكلات ادارات پست به شمار مي‌آمد.
مشكلاتي كه در حين رد وبدل كردن نامه‌ها و مرسولات پيش مي‌آمد زمينه را جهت اختراع تمبر آماده كرد.
1- تاريخچه
پست و حمل نامه‌هاي به وسيله چاپاران تاريخچه‌اي بسيار قديمي دارد و بويژه در بعضي كشورها از قديم ترين ايام به اين امر توجه خاصي مبذول شده است.
سرگذشت به وجود آمدن تمبر در دنيا از پست جدا نيست. همانطوري كه واژه‌هاي آنها نيز در اكثر موارد از يكديگر مجزا نمي باشد. ولي تاريخچه تمبر بسيار جديدتر از آن است.
قبل از پرداختن به موضوع تاريخچه تمبر ضروري است ريشه و معني و مفهوم كلمه تمبر مورد ارزيابي قرار بگيرد.
درباره پيدايش و ريشه گرفتن كلمه تمبر در فرهنگهاي لغات مختلف توضيحاتي داده شده است.
الف- تمبر:
كاغذ كوچك چهارگوش كه بر آن نشان پستخانه چاپ مي‌شود و در پستخانه بر پاكت و غير آن چسبانده مي‌شود كه نشان اداي كرايه پست است و نيز در ادارات دولتي نشان اداي حق دولت است كه بر كاغذها چسبانده مي شود.
تمبرTamber: (فرانسه Timbre) برگه‌اي كوچك كه در ادارات پست طبع و در مقابل اخذ حق حمل و نقل نامه ها و غيره بنامه و محمول الصاق كنند.
تمبر پست:(Timbre De Post) تمبر دولتي كه به پاكت‌ها يا بسته‌ها الصاق مي‌كنند تا معلوم شود كه مخارج حمل آن پرداخت شده است.
تمبر Timbre علامتي رسمي و معمولا كاغذي كه در مقابل پرداخت ماليات يا عوارض يا مخارج حمل‌نامه يا محمولات پستي بعنوان اعلام وصول وجه دريافت شده بر اسناد يا اشياء مربوط چسبانيده مي‌شود.
ب- اختراع تمبر:
در سال 1607 ميلادي ، يك شركت پستي در ونيز، كاغذهاي مخصوص را براي نامه انتشار داد كه تصوير شير كليساي سن مارك بر روي آن چاپ شده بود و كليه مردم مجبور شدند كه مطالب خود را روي آن كاغذها بنويسند.
در قرن هفدهم ميلادي،(سال 1653) در شهر پاريس فردي به نام ولييه قصد داشت پست كوچكي تاسيس كند. به همين علت نوعي كاغذ كه روي آن عبارت«كرايه پرداخت شده» ذكر گرديده بود تهيه و به مردم عرضه داشت. روي اين كاغذها بايستي مطالب لازم رانوشته و درون صندوقهاي مخصوص انداخته تا به مقصد ارسال شود و پرداخت قيمت آن شامل حق‌الزحمه رساندن نامه هم بود اين پوشش‌ها مقدمه تمبر پست بود كه بعدا معمول گرديد. با استفاده از اين پوشش‌هاكه در فرانسه مرسوم شده بود.
تمبر پستی و تبلیغات
تمبر پستي يكي از بهترين وسايل ارتباطي و انتشار اطلاعات است. خواه بر روي تمبر پستي يك شاهكار نقش شده باشد يا يك طرح نمادي و يا يك عكس كوچك: تمبر پستي اين توانايي شگفت انگيز را دارد كه اصول زيبايي شناسي را تعميم داده، همچون ابزاري در خدمت فرهنگ درآيد، اطلاعات را منتقل سازد و گاه حتي به سبب ماهيت ساده سازي خود مفاهيمي را كه اغلب ممكن است پيچيده و بغرنج باشد در كسري از ثانيه تفهيم كند. تمبرها كه در ابتدا جهت رفع مشكلات وصول هزينه هاي پستي مورد توجه قرار گرفته بود، بعدها به عنوان معياري براي سنجش سطح فرهنگي يك كشور به شمار آمدند.
تحولات و دگرگوني‌هاي دنياي امروز باعث به وجودآمدن تمبرهاي تازه‌اي شد تمبرهاي پستي داراي انواع و اقسام مختلفي است كه در اين بخش به معرفي آنها پرداخته شده است.
1ـ انواع و اقسام تمبرهاي ايران و مدت اعتبار پستي آنها
اگرچه در آغاز هدف از چاپ تمبر ارتباطي مستقيم با كاربردهاي آن داشته و عبارت از ايجاد تسهيلاتي در امر وصول هزينه‌هاي پستي بوده، ولي با گذشت زمان، به علت نيازهاي جوامع و نيز طرح مسائل فرهنگي، هنري، علمي، تاريخي، اقتصادي و... در تمبرها، به تدريج چاپ تمبر با اهداف ديگر توأم شده و بديهي است كه كشور ما نيز از اين امر بركنار نمانده و مسئولان و برنامه‌ريزان پست كشور اهداف ديگري جز مصارف پستي را نيز در زمينة طراحي و عرضة تمبر مورد نظر قرار داده‌اند و همين امر باعث شده تا تمبر ايران داراي انواع و اقسام مختلفي گردد كه در زير به مشخصات و ويژگي‌هاي هر يك اشاره مي‌شود.
الف ـ تمبر جاري
تمبرهاي جاري، اصطلاحاً به تمبرهايي گفته مي‌شود كه اداره كل پست براي رفع نيازمندي‌هاي پستي مردم منتشر و در سراسر كشور عرضه مي‌كند. اين نوع تمبرها، برحسب ضرورت، از نظر تيراژ در سطح بالايي منتشر مي‌شوند و برحسب موارد مصرفي كه دارند داراي رنگ و قيمت‌هاي گوناگوني هستند. تمبرهاي جاري در همه جاي كشور توسط دفاتر و مراكز پستي و حتي گاهي اوقات توسط فروشگاههاي عادي در اختيار مصرف‌كنندگان گذاشته مي‌شود و براي انتشار و فروش آن نيز هيچ گونه تبليغي ضروري نيست و تنوع سريها و قطعات آنها هم زياد است. ويژگي ديگر تمبرهاي جاري اين است كه براي مصرف آنها هيچگونه محدوديت زماني وجود ندارد.
ب ـ تمبرهاي يادبود در شرکتها دولتی و نیمه دولتی و غیردولتی
تمبرهاي يادبود، اگرچه مانند تمبرهاي جاري داراي ارزش پستي است و مي‌تواند براي مصارف پستي مورد استفاده قرار گيرد، ولي انتشار آنها تابع شرايط و مقررات خاصي است. اصولاً تمبر يادبود همان‌طور كه از نامش نيز پيداست به مناسبت‌هاي مختلفي نظير روزها و مناسبت‌هاي مهم بوده است.
استفاده از مواد رنگي در مركب‌هاي مورد استفاده در چاپ تمبر باعث حصول نتيجه بهتر در انتشار تمبرها خواهد شد.
رنگينه ها و مواد رنگي كه در مركب هاي رنگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد داراي انواع و اقسام مختلفي است كه ضمن اهميت داشتن، در ارائه تمبر بهتر، مانند اثر انگشت تمبر است و به شناسايي تمبرهاي جعلي كمك مي كند. و اگر بتوان بدون پرداختن به جزئيات فني تهيه و ساخت تمبرها، تمبرشناسي را تنها يك سرگرمي دلپذير و صرفه‌جويانه پنداشت، بايد اذعان كرد كه به دست آوردن يك شناخت كلي در اين زمينه ها برگي برنده اي است كه به كمك آن مي توان تفاوت هي بين تمبرها را به خوبي تشخيص داد.
طراحي تمبر به لحاظ قطع و اندازه كوچك آن ، داراي ويژگي هاي خاصي است كه با ساير موضوع هاي هنري (پوستر….) متفاوت است.
مواد رنگي و انواع آن، مختصري درباره چاپ تمبر و نحوه آن و نيز مراحل انتشار تمبر در ايران و تكنيك‌هاي اجرايي و ابزار مورد استفاده در طراحي و آشنا بودن طراح به سيستمهاي مختلف چاپي از مسائل مورد بحث در اين بخش است.
2-رنگينه ها و مواد رنگي در تمبر
تاريخچه تمبر شناسي نشان مي‌دهد كه كاربرد مواد رنگي در مركب‌هاي مورد استفاده در چاپ تمبر بتدريج افزون شده است. كاربرد مواد رنگي خاكستري با استفاده از دوده زغال در تمبرهاي اوليه متداول بوده است. رنگهاي زرد، قرمز ، قهوه‌اي از مواد رنگي موجود در گياهان ، مانند اينديگو(نيل) و رنگهاي حيواني مانند كوچينال نيز گرفته شده است. امروزه بيشتر از مواد رنگي و رنگينه هاي سنتزي آلي ، كه براي چاپ تمبرهاي رنگي مقاوم‌ترند، استفاده مي شود.
رنگينه‌ها و مواد رنگي مورد استفاده در تمبر جزو مهمترين اجزا سازنده مركب هاي رنگي به شمار مي روند. با وجود اين، روغن‌ها ، پركننده‌ها، رزين ها و صمغهاي موجود در مركب نيز مي توانند بر نماي ظاهري يك تمبر تاثير داشته باشد. بررسي هاي انجام شده به كمك اسپكتروفتومتري انعكاسي، اطلاعات زيادي در اين باره در اختيار گذاشته است. از نظر تمبر شناسها، رنگينه ويژه يا تركيب در صد مواد رنگي به كار رفته در مركب چاپ، اهميت فراوان دارد. زيرا همچون اثر انگشت تمبر است و به شناسايي تمبرهاي جعلي كمك مي‌كند. بسياري
از مواد رنگي مورد استفاده در قرن نوزدهم ماهيت معدني داشته است. براي مثال ، زرد(از نيترات سرب) قرمز يا سياه (از اكسيد آهن) سفيد(از اكسيد سرب) آبي (فروفري سيانيت) و سبز (از اكسيد كرم) را مي توان نام برد. اين مواد، وقتي با يك روغن مناسب ، بدون حل شدن ، مخلوط شوند، به طور يكنواخت به صورت معلق در مي‌آيند و رنگينه ناميده مي‌شوند. نمونه اي از رنگينه هاي اوليه،آبي اولترامارين است كه از سنگ آبي لاجورد بدست مي‌آمد. از مواد رنگي گياهي يا حيواني مانند(انديگ) آبي و (كوچنيال)قرمز نيز استفاده شده است. اين مواد را معمولا رنگ مي‌نامند . زيرا در روغن با محلول مركب حل نمي‌شوند و سرانجام تعدادي رنگ سنتزي نيز از قطران ذغال سنگ توليد شده بود. قبل از آنكه اين مواد رنگي يا
رنگينه‌ها به عنوان مركب در چاپ تمبرهاي پستي استفاده شود، چند ماده شيميايي ديگر بايد به آنها افزود: از روغن كتان يا نفت تصفيه شده به عنوان حلال مواد رنگي استفاده مي‌شود.
مواد بي‌اثر شيميايي مانند هيدروكسيد آلومينيم يا كربنات كلسيم به عنوان پركننده و به منظور كوركردن مركب مصرف شده است.
يك عامل خشك كننده كه شامل عناصري مانند منگنز و كبالت است و همچنين رزين‌ها، حلال‌ها ، موم‌هاو نرم كننده‌ها اغلب به مركب افزود مي‌شوند تا رواني مورد نظر و قوام مناسب به آنها داده شود. بسياري از مواد سمي ، جاي خود را به مواد سنتزي آلي داده‌اند. براي مثال رنگهاي اتيلين مي‌توانند بسته به عمليات شيميايي اجرا شده بر روي مولكول اتيلين اوليه هر رنگي داشته باشند. مواد رنگي گوناگون و رنگينه هايي كه معمولا براي چاپ تمبرهاي پستي مورد استفاده قرار مي گيرند به شرح زير است:
مواد رنگي و رنگينه هاي مورد استفاده در چاپ تمبر پستي
رنگ هاي زرد:
الف- زرد دي آريليد(گاهي آنرا دي كلرو بنزيدن نيز مي‌نامند)
ب- زرد هانزا
ج- زرد اكسيد آهن
رنگهاي نارنجي
الف- نارنجي دي نيترواتيلين
ب- نارنجي دي انيسيدين
رنگهاي قرمز:
الف- قرمز لاك(نمك كلسيم)
ب- ليتول رابين(نمك كلسيم)
ج- قرمز(نمك هاي كلسيم و باريم)
رنگهاي آبي:
الف- آبي فنالوسيانين مس
ب- آبي قليليي نوع تري فنيل متان
ج- آبي آهن(آبي ميلوري)
رنگهاي سبز:
الف- سبز فنالوسيانين
ب- سبز مالاگيت
رنگهاي بنفش:
الف- بنفش متيل
ب- بنفش كربازول
رنگهاي سياه:
الف- دوده زغال ، دوده نفت و كوره
ب- سياه اكسيد آهن
رنگهاي سفيد:
الف- دي اكسيد تيتان(كدر)
ب- كربنات كلسيم (شفاف)
ج- باريت ، سولفات باريم(شفاف)
3- مختصري درباره چاپ
براي داشتن يك تمبر خوب تنها توجه به موضوع، پياده كردن ايده به صورت طراحي مناسب و خلاق، به طوري كه بازگو كننده موضوع مورد نظر باشد، كافي نيست. بلكه عوامل ديگري نيزدر اين ميان دخيل است كه از جمله آنها استفاده ازچاپ مناسب با استفاده از مركب مرغوب، كاغذ مناسب، عمليات مناسب در تهيه فيلم، كپي و همچنين داشتن چاپگران متخصص است كه مي تواند تمبر را تا سطحي ايده آل بالا ببرد . يعني دستيابي به آن درجه از چاپ وتكنيك هاي آن از نظر صنعت چاپ با خبر بوده واطلاعات لازم به متخصصان شاغل دراين كار برسد. به همين جهت در اين جا مختصري به چاپ وانواع آن اشاره مي شود. از جمله انواع چاپ، چاپ گود يا هيلوگروار است كه پيدايش آن را به زرگرهاي فلورانس نسبت مي دهند. آنها فلزهاي مختلف را با ابزار دستي گود مي كردند وبراي مشخ
ص ساختن سطح فلز وفرورفتگي ها از گوگرد به منظور سياه كردن قسمتهاي گود شده فلز بهره مي گرفتند كه اين روش سياه قلم نام گرفت.
اين نوع چاپ ر ا بايد در حكاكي روي فلز وساختن مهرهاي فلزي مهم دانست كه از زمانهاي بسيار دور وبويژه در كشورهاي شرقي وايران انجام مي گرفته است. اما در اروپا يك گراورساز فلورانسي به نام ماسفيني اورا به وسيله محلولي از دوده، داخل گودي سياه قلم را پر كرد وبر روي كاغذ منعكس ساخت كه اين امر شروع تهيه وچاپ گراورهاي گود در اروپا بود. اما روش ديگري نيز براي تهيه گراورگود در قرن شانزدهم ميلادي بوجود آمد به اين ترتيب كه روي صفحه مسي را قشري از موم مي كشيدند. سپس با قلم مخصوص، طرح ونقش را روي آن پياده كرده وبعد آن را در معرض اسيد قرار مي دادند. سپس با قلم مخصوص، طرح ونقش را روي آن پياده كرده وبعد آن را در معرض اسيد قرار مي دادند. در نتيجه محل هايي كه فاقد ژلاتين بود، توسط اسيد خورده وگود مي شد.
4- چاپ تمبر ومراحل انتشار آن
چاپ تمبر مانند چاپ اسكناس يك رشته تخصصي است ، سيستمهاي چاپ البته تفاوتي با يكديگر ندارد وچاپ تمبر نيز همان چاپ هاي شناخته شده است. فقط كاغذ تمبر واسكناس داراي ويژگي هايي است كه با كاغذهاي ديگر تفاوت اساسي دارد وچاپ آنها با همان روشهايي صورت مي گيرد كه كارهاي ديگر ، (معمولاً با افست و چاپ گود) چاپ مي شود. تنها تفاوت در يك رشته تكنيك هاست. اين تفاوت ها در مرحله طراحي وتهية اورژينال، هم در آماده سازي وكارهاي پيش از چاپ وهم در خود چاپ وجود دارد.
غالباً تصور مي شودكه براي چاپ تمبر، ماشين ها وسيستم هاي چاپي ويژه اي به كار گرفته مي شود. اما چنين نيست، درست است كه روشها وماشين هاي ويژه اي به طور انحصاري براي چاپ تمبر، وجود دارد، ولي هميشه چاپ تمبر تنها با آن ماشين ها صورت نمي گيرد، سيستم مناسب چاپ تمبر، معمولاً براساس توجيه فني و اقتصادي معيني انتخاب مي شود. در درجه اول اورژينال نشان مي دهد كه آيا با روش فتوليتوگرافي وافست بهتر مي توان چاپي نزديك به اورژينال به دست آورد يا با چاپ گود يا…. و در درجه دوم صرفه اقتصادي كار مطرح است. و اين كه هزينه تمام شده تمبر با توجه به همه هزينه ها( انواع كاغذ، مركب و آماده سازي چاپ ) در كدام روش پايين تر خواهد بود.
به هر حال، در شرايط عادي بهتر است تمبري كه اورژينال آن با آبرنگ تهيه شده ماشين افست و كارهاي ديگري كه تن هاي تيره زيادي در آنها به كار رفته به چاپ گود سپرده شود. اما معمولاً براي چاپ تمبر به دليل تيراژ بالاي آن بهتراست از چاپ گود استفاده شود. زيرا پليت‌‌‌هاي ليتوگرافي افست پس از چند هزار بار چاپ گود سيلندرهاي مس ـ بويژه اگر آب كرم هم داده شده باشد حتي پس از چند ميليون نسخه باز هم ثبات وقدرت اوليه را دارد. شايد هم بتوان بعضي را با استفاده از دو روش چاپ تهيه كرد. مثلاً بخشي به صورت هليو و بخشي را به روش افست چاپ كرده كه البته، تصميم گيري دراين مورد براساس ويژگي
رنگ ها و طرح اورژينال است. ماشين هاي كه تنها براي چاپ بهتر به كار مي رود.
