بخشی از مقاله
چکیده:
مسیل بحره در واقع یکی از شاخههای تغذیهکننده هور شادگان در دورههای پرآبی و سیلابی رودخانه کارون میباشد. این مسیل بدلیل توسعههای شهری در ابتدای خروجی آن از رودخانه کارون و تغییرات زیاد دیگر در طول مسیر و دورههای خشکسالی دهه اخیر بصورت یک خشکه مسیل درآمده و فقط در بخشهایی از آن ورود هرز آبهای نواحی صنعتی یا زه آبهای شرکت پرورش ماهیان آزادگان موجب بوجود آمدن پوششهای گیاهی نم پسند و به تبع آن حضور برخی پرندگان آبزی و کنار آبزی و تعدادی از جانوران شده است. لیکن نقطه پایانی کانال بحره بدلیل نزدیکی به هور شادگان بصورت بخشی از هور مشاهده میگردد. هور شادگان از تالابهای بینالمللی است که در کنواسیون رامسربه ثبت رسیده است. نهر بحره پس از طی مسیری نزدیک به 40 کیلومتر به این تالاب میریزد. امروزه پس آبها استخرهای پرورش ماهی آزادگان از طریق نهر بحره به این تالاب سرریز میشود.مقاله حاضر بررسی آبهای سطحی وزیرزمینی نهر بحره تا تالاب شادگان می باشد.
مقدمه:
بحره بخشی از مسیل فصلی تغذیه کننده زیست بوم هور شادگان میباشد. هورها زیست بومهای پیچیدهای هستند که حافظ نسل تعداد زیادی از جانوران و گیاهان از تک سلولیها تا متکاملترین آنها و همچنین تأمین کننده نیاز میلیونها انسان میباشند ولی بسیاری از ابعاد آنها ناشناخته مانده است. از طرفی تنوع ژنتیکی در بیومهای تالابی از ناشناختهترین بخش تنوع زیستی میباشند.
از نظر تنوع زیستی تالابها - هورها - و از جمله مسیل آبی بحره کانونهای حساس هستند و ارزشهای چند جانبه دارند به همین دلیل در دهههای اخیر توجه به حفاظت و مدیریت محیطهای مرطوب - Wetland - و از جمله تالابها در جهان افزایش یافته است به طوریکه مطالعه، حفاظت، مدیریت و بهرهبرداری معقول ازتالابها، مسیلها و محیطهای مرطوب وآبی طبیعی در اولویت بسیاری ازسازمانهای ملی و بینالمللی قرار گرفته است.علیرغم اهمیت بینالمللی و ارزشهای خاص و متعدد زیست بوم تالاب شادگان، مطالعات محدودی در معرفی مسیلها و بخش های تغذیه کننده منابع آبی از جمله بحره ارائه گردیده است و همواره به عنوان بخشی از هور بزرگ شادگان مورد بررسی قرار گرفته است.
مواد وروشهاوتعریف محدوده مطالعاتی:
نهره بحره از محدوده مئاندر پیچ خزامی از کناره چپ رودخانه کارون منشعب می شود. محدوده مذکور در ناحیه جنوبی شهر اهواز در منطقه کوت عبدا.. قرارد دارد. روند مسیر رودخانه کارون در این محدوده از سمت شمال شرقی بطرف جنوب غربی است که رودخانه در این نقطه بطرف شمال تغییر مسیر میکند و مئاندری با زاویهای نسبتاً تند تشکیل میشود. نهر بحره از کناره چپ رودخانه منشعب میشود و به سمت جنوب به مسیر خود ادامه میدهد. کناره چپ رودخانه کارون در محل انشعاب نهر بحره دارای رقومی پایینتر از سایر نقاط بالادست و پایین دست میباشد که آب رودخانه کارون در مواقع سیلابی وارد نهر بحره می شود .
سیلابهای مذکور پس از طی مسافتی حدوداً 40کیلومتر در نهر بحره، نهایتاً وارد هور شادگان از ناحیه شمالی میشود.محل قدیمی انشعاب نهر بحره از کناره چپ رودخانه کارون در حدوده 500 متری شمال غربی روستای کوت سید صالح یا خزامی واقع در حومه جنوبی شهر اهواز قرار داشته است. مسیر قدیمی این نهرپس از طی مسافتی حدوداً 500 متر از بین روستاهای کوت سید صالح و خزامی عبور میکند.
روند مسیر نهر از شمال غرب به جنوب شرق میباشد. سپس روند این مسیر پس از عبور از روستاهای مذکور بسمت جنوب تغییر میکند و پس از تقاطع با پل جنگیه در نقطهای پایینتر با پل جدید 50 دهانه جاده آبادان تقاطع پیدا میکند.خاکریز در ابتداد کنارههای نهر بحره در محدودهای بین محل انشعاب قدیمی نهر تا محدوده روستاهای کوت سید صالح و خزامی جهت جلوگیری از ورود سیلاب به روستاهای مذکور احداث شده است. زمین بستر نهر بحره در محدوده بازه اول بخصوص در حوالی روستاهای مذکور تا پل جنگیه بشکل باتلاق است و زبالهها در آن تخلیه میشوند. خط برق فشار قوی از مسیر نهر بحره در محدودهای بین پل جنگیه و پل 50 دهانه جاده آبادان عبور میکند.تصاویر شماره - - 1 و - - 2 قسمتی از بازه اول را نشان میدهند.
تصویر شماره - : - 1 محدوده انشعاب قدیم نهر بحره از کناره چپ
عکس شماره - : - 2 مسیر نهر بحره در جوار روستای خزامی و انباشته شدن زباله
بدلیل توسعه شهری و همچنین توسعه روستاهای کوت سید صالح و خزامی و بدلیل رسوبگذاری در بستر مسیر قدیمی نهر بحره و کاهش ظرفیت مقطع این نهر، سیلابهای جاری در این نهر مزاحمتهایی برای اهالی محل ایجاد میکنند. لذا مسیر جدید انتخاب شده که منازل مسکونی در امتداد این مسیر وجود ندارد. اما زمینهای زراعی حاصلخیزی در اطراف این مسیر جدیدی بخصوص در قطعهای واقع در بین محل انشعاب تا محل تقاطع با پل جدید جنگیه میباشد.
نخلستان و مزارع در این قطعه وجود دارد.لایههای رسوبی از نوع ذرات ریزدانه رسی و سیلتی و همچنین از نوع ذرات ماسه ای در کناره چپ رودخانه کارون در محل انشعاب جدید وجود دارد. رسوبگذاری در حین وقوع سیلاب در محدوده محل انشعاب صورت میگیرد. ذرات ریز دانه و ماسهای توسط سیلابها حمل میشوند و در محدوده محل انشعاب تهنشین میشوند.در حال حاضر آن قسمت از مسیر جدید نهر بحره واقع در پایین دست پل جدید جنگیه در حال احداث میباشد.
این مسیر بشکل کانال با مقطع مرکب احداث میشود. عرض کف کانال در مقطع اول حدود 100 متر و شیب کنارههای کانال بمقدار 1 عمودی به 3 افقی است. عرض کانال در مقطع دوم به حدود 350 متر می رسد. اختلاف ارتفاع کف کانال در مقطع اول نسبت به کف کانال در مقطع دوم حدود 1 متر و اختلاف ارتفاع کف کانال در مقطع دوم نسبت به سطح خاکریز اطراف کانال حدود 2/5 متر میباشد. طول این قسمت از کانال از پل جدید جنگیه تا پل 50 دهانه جاده آبادان حدود 4 کیلومتر میباشد.تصویر شماره - 3 - قسمتی از مسیر کانال جدید بحره را نشان میدهد.
