بخشی از مقاله
چکیده
آب از اصلی ترین عوامل محدودیت در دستیابی به توسعه پایدار است بخصوص در مواردی که علاوه بر محدودیت های کمی منابع آبی از نظر کیفی نیز در معرض تهدید جدی قرار داشته باشد. محدودیت های کمی به صورت طبیعی و در اثر افزایش جمعیت بوجود می آید در حالی که محدودیت های کیفی به دلیل استفاده بیش از حد، استفاده ناکارآمد از منابع آب و عدم مدیریت صحیح پساب های تولیدی بوجود می آید. در این مقاله الودگی های نیترات و آهن در اب های زیرزمینی دشت تسوج و روند تغییر این پارامترها در اثر پخش سیلاب در سالهای 84-88 بررسی گردیده است .
به همین منظور از حدود 20 حلقه چاه شامل چاه های پیزومتری و بهره برداری منطقه که در نواحی بالادست، میانی و پایین دست دشت قرار دارند در دو فصل خشک و تر نمونه برداری آب صورت گرفت. بررسی ها نشان داد تغییرات میزان نیترات و آهن در دو فصل نمونه برداری بسیار شدید می باشد و میزان نیترات در بعضی از قنوات و چشمه ها مقادیر قابل توجهی را به خود اختصاص داده است که شاید یکی از دلایل آن غنی شدن آب زیرزمینی از نیترات در محل ریشه گیاهان باشد .
از طرفی اکثر چاه های واقع در بین باغات دارای میزان نیترات به مراتب بالایی نسبت به بقیه می باشند. همچنین بررسی روند تغییر آلودگی در طی سالهای 84-88 بیانگر روند کاهشی در چاه های متاثر از پخش سیلاب بود در صورتی که در سایر چاه ها چنین روندی مشاهده نمی گردد.
مقدمه
قابل استفاده بودن آبهای زیرزمینی برای مصارف خانگی ،صنعت و کشاورزی با توجه به تشکیل دهنده های شیمیایی و بیوشیمیایی موجود در آن معین می شود بنابراین خواص شیمیایی آب و اهمیت کیفیت آب از خواص فیزیکی و کمی ان کمتر نیست. امروزه بصورت فزاینده ای پس آبها و فاضلابهای صنعتی ، کشاورزی و شهری در زیرزمین انبار و مدفون میشوند ، که این فرآیند در صورت بی دقتی خسارات جبران ناپذیری را بوجود می آورد و بشدت فرآیندهای بیولوژیکی و شیمیایی آبهای زیرزمینی را تغییر و تحت کنترل در می آورد. در گذشته شیمی آب زیرزمینی فقط از نظرمناسب بودن برای شرب مورد مطالعه قرار می گرفت ، حال اطلاعات کلی از آب زیرزمینی وسیعتر گردیده و اوضاع هیدروشیمیایی با توجه به فرایند های تکامل شیمیایی و استاندارد های کیفی مورد تفسیر و تعبیر قرار گرفته است . برخورد بیشتر بشر با آب زیرزمینی مسائل زیست محیطی زیادی را بوجود آورده است ، که مطالعات هیدروشیمیایی در رایطه با آلودگی را از اهمیت ویژه ای برخوردار ساخته است.
منطقه مطالعاتی در شمال دریاچه ارومیه در 45 0 18/ طول شرقی و 20/ و 38 0 عرض شمالی و نواحی شهر تسوج واقع گردیده است. ازنظر آب وهوائی منطقه تحت تاثیر توده های هوای قطبی بری از شمال ، توده هوای قطبی بحری از شمالغرب ، وتوده هوای حاره بجری از جنوب می باشد ارتفاع متوسط عرصه پخش سیلاب 1700 متر با میانگین بارش 22 ساله منطقه در حدود 363/3 میلی متر و متوسط دمای سالانه 10/65 درجه سانتی گراد است .منطقه شامل ده زیر حوزه بوده که مشرف به شهر تسوج و روستاهای انگشتجان و امستجان هستند مساحت آن در حدود 9616/79 هکتار است .
قرار گرفتن منطقه در حاشیه دریاچه شور ارومیه که میزان شوری آن در تابستان به بیشتر از 280 گرم در لیتر می رسد،از یک طرف که هجوم سفره شور ساحلی را به دنبال دارد و کم بودن وسعت منطقه تغذیه و استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی در کشاورزی از طرف دیگر اهمیت تحقیقات زیست محیطی و اجرای پروژه های تغدیه مصنوعی را امری ضروری ساخته است، و خوشبختانه در سالهای اخیر طرح ملی و کاربردی آبخوانداری با اهداف تغذیه و احداث جنگل درختان مثمره از طرف مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آدربایجان شرقی به اجرا در آمده است، که مقاله زیر گوشه ای از تحقیقات آبهای زیرزمینی در این ناحیه می باشد.
مواد و روشها
مطالعات خاکشناسی منطقه نشان میدهد که بیش از %95 اراضی پخش سیلاب دارای بافت سبک Sandy Loam در سطح الارض وتحت الارض می باشد علاوه بر این اراضی فوق الذکر دارای مقدار قال توجیهی سنگ و سنگ ریزه در افق سطحی وتحتانی می باشند . از نظر زمین شناسی نهشته های مختلفی از دوران پرکامبرین تا عهد حاضر در منطقه برونزد دارند ولی بیشتر گسترش سازندها مروط به دوره میوسن شامل سازندهای مارنی ، گچی ، و آهکی معادل سازند قم وماسه سنگی قرمز رنگ می باشد. از نظر لیتولوژیکی دارای شیل ، شیل ماسه ای و ماسه سنگ ، لایه های دولومیت و آهک می باشد.
جهت بررسی کیفیت آبهای زیرزمینی تسوج از حدود 22 حلقه چاه شامل چاههای پیزومتری و بهره بردار منطقه که در نواحی بالادست، میانی و پایین دست دشت قرار داشتند در فصول خشک و تر نمونه برداری آب صورت پذیرفته است سپس تجزیه و تحلیل پارامترهای کیفی آب صورت پذیرفت که در این مقاله روند تغییرات پارامترهای آهن و نیترات بررسی خواهد شد . همچنین شکل 1 نقشه منابع آبی منطقه را نشان میدهد .
محل چاههای نمونه
دریاچه ارومیه
شکل : 1 نقشه منابع آبی منطقه تسوج
نتایج
نقشه T.D.S منطقه مطالعاتی:
چنان که ملاحظه می شود ، کمترین میزان مواد جامد محلول با 900-400 میلی گرم در لیتر در نواحی شمالی و مناطق نزدیک به طرح آبخوان داری است که از نقطه نظر تقسیم بندی تاد - 1997 - 2 جزو آبهای شیرین می باشند ، و بیشترین آن با 2700-1900 میلی گرم در لیتر در نواحی نزدیک به دریا و همچنین ناحیه چهرگان در شمال شرق منطقه میباشد و در تفسیم بندی فوق آبهای لب شور را شامل می گردند. شکل 2 نقشه T.D.S منطقه را نشان می دهد
