بخشی از مقاله
چکیده
با عنایت به کاهش شدید کمیت و کیفیت منابع آبی شهری بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک جهان و کاهش روزافزون آن، وضع محدودیتهایی برمصارف خارجی این عنصر گرانبها الزامی است تا به کمک آن بتوان تقاضای آب را کاهش یابد .در این راستا کاهش آب مصرفی در فضای سبز با افزایش درست و مناسب قیمت آب مصرفی یکی از راهکارهای بهینه است .اما اگر این افزایش درست اعمال نگردد، کاهش کیفیت و کمیت فضای سبز و به تبع آن تاثیر عمده اقتصادی بر فضای سبز و به مخاطره افتادن محیط زیست را شاهد خواهیم بود که این تاثیر منفی اقتصادی، خود را بصورت تنشهایی بین فضای سبز و تامین کنندگان منابع آبی نشان خواهد داد .
ما در این مقاله الگوهای مناسب قیمت گذاری آب در بخش فضای سبز را ارائه داده ایم تا به مدد آنها بتوان به حفاظت منابع آب در فضای سبز شهری - دولتی یا خصوصی - و کاهش اثرات زیست محطیی دست یافت .این الگوها با در نظر گرفتن هردو جانب فضای سبز و واحدهای عرضه کننده آب شهری ارائه شده است . الگوهای تعیین تعرفه ارائه شده در ا ی ن مقاله شامل قیمت گذاری آب براساس نرخهای بلوکی فزاینده، تعیین میزان مصرف برمبنای ساختارهای نرخی - بودجه بندی آب براساس ساختارهای نرخی - و ساختارهای نرخی فصلی می باشد .در راست ای ارائه الگوها، معایب و مزایای هریک از الگوهای قیمت گذاری به اختصار مورد بررسی قرار گرفته اند .همچنین استراتژیهای غیر وابسته به قیمت برای حفاظت از منابع آب شامل :اقدامات و فعالیتهای آموزشی و توسعه ای، سیاست گذاری و اقدامات کنترل ی و نظار تی نی ز در ای ن مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
کلید واژه: فضای سبز، منابع آب، قیمت گذاری، نرخ بلوکی فزاینده، نرخ فصلی
مقدمه
با عنایت به کمبود شدید منابع آبی شهری در مناطق خشک و نیمه خشک جهان و کاهش روزافزون آن، می بایست در وهله اول به دنبال وضع محدودیتهایی برمصارف خارجی بود تا بدین وسیله تقاضای آب کاهش یابد .در این راستا کاهش آب مصرفی در فضای سبز با افزایش قیمت آب مصرفی یکی از راهکارهای بهینه است .اما اگر این کاهش درست اعمال نگردد، کاهش کیفیت فضای سز و به تبع آن تاثیر عمده اقتصادی بر فضای سبز را خواهیم داشت که این تاثیر منفی اقتصادی خود را بصورت تنشهایی بین فضای سبز و تامین کنندگان منابع آبی نشان خواهد داد .ما در این مقاله بدنبال استراتژیهای هستیم که به مدد آنها بتوانیم به ذخیره سازی آب در فضای سبز شهری - دولتی یا خصوصی - دست یابیم که این مهم برای هردو جانب فضای سبز و واحدهای عرضه کننده آب شهری مناسب و قابل قبول است .
ما در این مقاله دو گرو ه استراتژی را به اختصار شرح خواهیم داد، استراتژیهای غیر وابسته به قیمت آب و استراتژیهای وابسته به قیمت آب .استراتژیهای غیروابسته بهقیمت که بیشتر استراتژیهای فرهنگ سازی را شامل می شود عبارتند از : فعالیتهای آموزشی و توسعه ای، سیاست گذاری، کنترل و نظارت .استراتژیهای وابسته به قیمت شامل قیمت گذاری آب براساس نرخهای بلوکی فزاینده، تعیین میزان مصرف برمبنای ساختارهای نرخی - بودجه بندی آب براساس ساختارهای نرخی - و ساختارهای نرخی فصلی می باشد .هریک از این استراتژیها به منظور استخراج و تعیین گزینه ای در جهت ذخیره و حفاظت منابع آبی، مورد بررسی قرار می گیرند.
استراتژیهای حفاظت از منابع آب در بخش فضای سبز شهری
مصارف آب در بخش فضای سبز
به منظور فهم کامل نیاز به حفاظت از منابعآّی در محیطهای شهری نیاز است مرور مختصری بر مصارفآّی فضای سبز داشته باشیم .کمی سازی نیازمندیهای آبی برای فضای سبز علم و کاری پیچیده وسخت است .متاسفانه،نگهداری مؤثر و سالم از فضای سبز به سادگی با استفاده از یک مقدار معین آب در هر هفته اتفاق نمی افتد .مقدار آب مورد نیاز برای فضای سبز شهری تنها از طریق مروری بر نیازمندیهای آبی قابل برآورد نمی باشد زیرا استفاده از آب به عوامل مختلف آب و هوائی، خصوصیات گیاهی، نوع خاک، توپوگرافی، درجه قرارگیری در معرض نور خورشید یا سایه بودن آن، عمق ریشه، اثربخشی وسایل آبیاری، یکنواختی توزیع و کاربرد آب آبیاری، کیفیتهای قابل انتظار و قابل مشاهد فضای سبز بخصوص چمن و گیاهان زینتی، و اقدامات و و مسایل به زراعی مانند وجین کردن، و... بستگی دارد.
مهمترین پروسه در تعیین میزان آب مورد نیاز فضای سبز، تعیین میزان تبخیرو تعرق است که خود ترکیبی از دو پروسه مجزای تبخیر از سطح خاک و تعرق از گیاهان می باشد . نیازهای آبی و شدت تبخیروتعرقاساساً تابعی از پارامترهای آب و هوائی و خصوصیات گیاهی است .پارامترهای اصلی آب و هوائی که تبخیروتعرق را تحت تاثیر دارند، عبارتند از درجه حرارت هوا، تشعشات خورشیدی، سرعت باد و رطوبت.گیاهان نیز در مراحل مختلف رشد دارای شدتهای متفاوتی از تعرق هستند . اینگونه تفاوتها تابعی از ارتفاع گیاه، زبری گیاه، عکس العمل گیاه، پوشش زمین و خصوصیات ریشه ای می باشند . از آنجائیکه عوامل زیادی تبخیروتعرق را تحت تاثیر قرار می دهند این موضوع بشدت بسته به محل و مکان تغییر می کند .
البته مطالعات متعددی در این زمینه در مکانهای مختلف پیرامون شدت تبخیروتعرق برای گیاهان فضای سبز انجام گرفته است، اما متاسفانه در ایران این کمبود به شدت احساس می شود.همچنین موثرترین عامل در تبین مصرف آب فضای سبز و به تبع آن عملکرد و کارآئی فضای سبز عامل انسانی می باشد، این عامل از چگونگی انتخاب مردم و اینکه چه قدر پیرامون مصرف و مدیریت آب در فضای سبز آگاهی دارند، متاثر می باشد .عملکرد فضای سبز تنها بواسطه چگونگی برآورده ساختن انتظارات کاربران تبیین می گردد، بنابراین میزان انتظارات مردم بایستیدقیقاً مشخصشود - ضمناً این انتظارات بطور عمده و سریع تغییر می کند - ، بنابراین مصارف آبی برای فضای سبز نیز اینگونه اند.
استراتژیهای غیر وابسته به قیمت آب اقدامات آموزشی و توسعه ای
اقدامات گوناگونی در خصوص آموزش شهروندان و کاربران آبی در فضای سبز شهری و توسعه دیدگاه آنها در نقاط مختلف جهان به جهت ذخیره و صرفه جوئی در مصرف آب فضای سبز انجام گرفته، که نتایج بدست آمده از آنها، نتایج مثبت و ثمربخشی بوده است، اما در ایران کمتر از این نوع اقدامات استفاده شده است. اینگونه اقدامات به جهت انتقال اطلاعات به کاربران آبی بکار می روند بطوریکه آنان بتوانند تصمیمات آگاهانه ای را در مورد چگونگی مصرف و مدیریت مؤثر آب در فضای سبز بگیرند .این اقداماتعموماً می توانند یکی از دو طریق زیر را جهت ذخیره سازی آب در فضای سبز مدنظر قرار دهند:
الف - ارتقاء کارآیی و مدیریت آب در بخش فضای سبز.
ب - تغییر فضای سبز و تبدیل آن به گونه ای که به آب کمتری نیاز داشت ه باشد . اقدامات آموزشی و توسعه ای بطور گسترده ای می تواند بتوسط تامین کنندگان منابع آبی و متخصصان فضای سبز، و حتی عامه مردم مورد استفاده قرار گیرد، البته هنوز شناخت چندانی از تاثیرات مستقیم آن در ذخیره سازی آب بدست نیامده است.
سیاست گذاری، کنترل و نظارت
استراتژیهای سیاستی و نظارتی بطور خاص بسیار مؤثرتر از استراتژیهای آموزشی و توسعه ای، در ذخیره سازی آب شهری می باشند . البته ، آموزش و اطلاع رسانی به عموم درخصوص سیاستها و نظارتهای اعمال شده، خود نیز به ذخیره سازی بیشتر آب کمک می کند . استراتژیهای سیاست گذاری بلندمدت بوده و شامل اقداماتی از قبیل قانون گذاری و وضع مقررات مربوط به ایجاد و توسعه فضای سبز است .استرتژیهای کنترلی و نظارتیمعمولاً در کوتاه مدت جهت واکنش به دوره های خشک و خشکسالی بکار می روند .این استراتژی شامل اقداماتی مانند محدودیتهای اجباری در مصرف آب می باشند .لازم بذکر است که یکی از ملاحظات عمده در استفاده از استراتژیهای سیاست گذاری و نظارتی در امر ذخیره آب این است، که محدودیتهای اعمال شده از سوی این استراتژیها، اگر در فضای سبز درست اعمال نشوند تاثیرت منفی بر فضای سبز شهری و اقتصاد محلی خواهد داشت.
استراتژیهای وابسته به قیمت آب
اگرچه استراتژیهای وابسته به قیمت جهت ذخیره آب، به متولیان تامین منابع آبی برمی گردد و متولیان فضاهای سبز شهری زیاد از این مسئله خرسند نخواهند بود و این امر می تواند واکنشهای عموم را نسبت به افزایش قیمت و توانائی در مدیریت اینگونه سیاستها را بهمراه داشته باشد، اما استفاده از استراتژی قیمتی مناسب می تواند بیشترین سهم در ذخیره سازی آب و در کنار آن حفظ فضای سبز در حد مناسب را بهمراه داشته باشد . ما در اینجا سعی نداریم تا تمام ساختارهای قیمت گذاری آب و تاثیر آنها بر فضای سبز شهری را مورد بحث قرار دهیم بلکه تنها برخی از ساختارهای مناسب مربوط به ذخیره سازی و حفاظت منابع آبی، شامل نرخهای بلوکی فزاینده، تعیین میزان آب مصرفی - بودجه آبی - بر مبنای ساختارهای نرخی و ساختارهای نرخی فصلی را به اختصار شرح خواهیم داد.
نرخ های بلوکی فزاینده
نرخهای بلوکی فزاینده به منظور تشویق به ذخیره سازی آب بواسطه افزایش هزینه آب مصرفی برای مقادیر بالای مصرف توسط مصرف کنندگان، طراحی شده است .ایجاد اینگونه انگیزه ها، کاهش مصرف آب و بروز خلاقیتها در روشهای کاهش مصرف آب و جایگزینی مناسب فضای سبز را بدنبال دارد .مطالعات نشان می دهند که استفاده مؤثر از ساختارهای نرخی فزاینده برای ذخیره آب در بخش فضای سبز نیاز به توجه به برخی عوامل کلیدی دارد، مانند :حساسیت قیمتی، قیمت گذاری هزینه نهائی، قیمتهای هشدار دهنده و آستانه های بلوکی.
تعیین میزان مصرف آب - بودجه آبی - بر مبنای ساختارهای نرخی
بودجه های آبی بر مبنای ساختارهای نرخی بصورت نرخهای بلوکی فزاینده می باشند که با مقادیر حجمی منحصربفرد تخصیص داده شده به مشتریان، مرتبطند . تئوری بودجه آبی براساس ساختارهای نرخی شامل ساختارهای نرخی از قبیل موارد زیر است:
-1این ساختار نسبت به سایر ساختارهای نرخی مربوط به ذخیره سازی آب عادلانه ترند زیرا که هزینه ها براساس نیازهای آبی مجموعه ها و بودجه آنها، تخصیص می یابد نه براساس طبقات متوسط مشتریان.
-2این ساختار ساختاری مؤثرتر و کارآتر است زیرا جیره های آبی خاص و منحصربه فردی را ایجاد می کند که براساس استانداردهای ذخیره سازی و محافظت از منابع است .موافقین این ساختار قیمت گذاری، منافع دیگری را هم بیان می کنند که عبارتند از : پذیرش گسترده از جانب مشتریان، صورتحساب های آبی منسجم، باثبات و پائین ونهایتاً امکان واکنش بهتر و مناس بتر نسبت به دوره های خشک و خشکسالی .مدیران و متولیان بخش تامین آب و مشتریان، این ساختار قیمت گذاری را به منزله یک شیوه عادلانه جهت تقسیم و تسهیم ذخایر محدود آب - در بعضی از کشورها از جمله آمریکا - می دانند و همچنین مشتریان معتقدند که ایده ها و نظرات مشتریان در این روش مورد احترام و ارزش بوده است.با توجه به میزان تاثیرپذیری بودجه آبی بر مبنای ساختارهای نرخی، ملاحظات چندی به چشم می خورد که شامل تعیین و تبیین استانداردهای ذخیره سازی و حفاظت از منابع آب و تعیین میزان سهم مصرفی بخشهای مختلف مصرف کننده آب - بخشهای مختلف فضای سبز - می باشد .با اینکه این شیوه، یک شیوهنسبتاً جدید قیمت گذاری است و تاکنون بطور گسترده ای مورد استفاده قرار نگرفته
