بخشی از مقاله
چکیده
این نوشتار شامل مقدمه ای در معرفی پیامبر - ص - به عنوان بهترین الگو برای رفتار عملی مدیریت در جامعه می باشد. مولفه های مدیران برتر از دیدگاه قرآن با یک آیه تبیین شده است. مدیریت قرآنی مدیریتی عملی، متمرکز، مشاوره جویانه، باز و آزاد است. ارتباطات در رفتار عملی مدیریت بسیار موثر است و برای تقویت زیرساخت ها و ارزشها و هدفهای سازمان باید دارای الگو و مشخصه ای باشندکه قرآن اصولی را برای آن بر می شمرد.
در رفتارعملی مدیریت نظارت اسلامی دو فرایند درونی و بیرونی را همزمان با هم درنظر دارد که آیات قرآن آن را بازگو می کنند که بر مدیر هیچ چیز نباید پنهان بماند. برای اینکه مدیر بتواند از درجه علمی و تعهد افراد استفاده کند مشورت و تیم گرایی را معرفی می کند. درکنار این الگو مصداق هایی از فرهنگ مدیریتی غرب نیز معرفی شده است. با توجه به جامعیت قرآن، برای تبیین هر موضوعی نیاز به الگو داریم. این کتاب آسمانی - قرآن - را در این موضوع محور قرار دادیم تا در جامعه ی اسلامی همه ی سمت و سوها به سمت این کتاب آسمانی باشد. اصول و قوانینی که برای هدایت بشر در همه ی مراحل زندگی غیر قابل انکار است.
مقدمه:
با توجّه به مفهومی که در کلمهی مدیریت نهفته است که هدایت تشکیلاتی تعدادی انسان در مسائل خاص در تصمیمگیریهای مناسب با نتایج مطلوب، بر فعالیتی هدفدار، را در بردارد. و به دلیل اینکه درمدیریت به طور مستقیم از انسان استفاده میشود، علمی است که از روانشناسی و جامعهشناسی و دیگر شاخههای علوم انسانی استفاده میکند.
نقشی که یک مدیر با مدیریت خود میتواند باعث پیشرفت و یا انحطاط اجتماع خود شود، به گفته ی گوستاوبولون در تاریخ انسانها هیچ ملتی مانند مردم جزیره العرب یافت نشد که در آن مدت کوتاه بتواند به اوج عظمت و پیشرفت برسد.
تاریخ تمدن اسلام و عرب {87جزیرهای که از نظر امکانات طبیعی در بدترین شرائط و دارای محرومیتهای فراوان تحدی که حتّی دولتهای بزرگ به فکر استثمار مردم آنجا نبودند زیرا منافع زیادی در بر نداشت. چنین اجتماعی که از نظر فساد و انحطاط و محرومیت در تاریخ جهان نمونهای کامل بود و مردی به نام حضرتمحمّد بن عبداالله - ص - از جانب خداوند رسالت یافت و برگزیده شد. که رسالتی جهانی یافت و دعوت خود را از آن سرزمین آغاز کرد
پیامبر بزرگ حضرتمحمّد - ص - نشان داد که چگونه ممکن است از نیروی پراکنده و متفرق عقب افتادهترین ملت ها با داشتن یک ایدئولوژی و برنامه صحیح قدری نجات دهند به وجود آورد که در عصر خود عالیترین نقش را ایفاء نماید. حکومتی را برپایهی عدل و فضیلت به وجود آورد. زیرا این رهبر و مدیر شایسته با برنامه و مکتبی کامل و همه جانبه توانست آن تحول عظیم را در بین جامعهای در فاصلهای بسیار کوتاه به وجود آورد.
تعالیم آسمانی اسلام در همان شرائط آنچنان مؤثر بود که تنها یک میان کوتاه پیامبر - ص - که فرمود لا فضل للعربی علی العجمی ولا للا حمر علی الاسود الابالتقوی ] تحف العقول [1382 تأثیر به سزایی در مدیریت پیامبر ایجاد کرد.
مکتبی همه جانبه و لیکن موانع بیشماری برای پیشرفت تعالیم عالیهی این مکتب - اسلام - وجود دارد. که شاید مخالفین اسلام بهتربا مبانی صحیح و علمی آن آشنا شده باشند و مسائل را عملاً اجرا میکنند امّا به نام خودشان مسائلی که اسلام در بحث مدیریت و رهبری به علت جامعیت و جاذبیت خاص خود تنها آئین آسمانی است که میتواند به تمام احتیاجات دنیای انسانیت در عصر علم پاسخ بگوید که بتواند دوبُعد انسانی خواستههای معنوی و مادی بشر را بر میزان صحیح طبیعی و علمی تأمین سازد.
تنها مکتب زنده و بزرگی که در تعلیمات صحیح به قوانین فردی و اجتماعی، طبیعی و فطری معنوی و اخلاقی و هر شوونی و قسمتهایی که مربوط به تأمین سعادت هر دو جهان است بهترین و ارزندهترین تعلیمات را واجد است اسلام می باشد.
تاریخ گویای این حقیقت است. نمونهای از مدیریت رفتاری پیامبر - ص - را از نظر چندی از دانشمندان بررسی میکنیم.
»برنار دوشاو« فیلسوف مشهور ایرلندی میگوید محمّد: بزرگترین پیغمبران است و هرگاه بر دنیای کنونی حکومت میکرد کلیهی عقدهها و مشکلات بشریت را یکی پس از دیگری با سرانگشت حکمت و درایت خود میگشود و من معتقدم که دین محمّد - ص - یگانه دینی است که با تمام ادوار زندگانی بشر مناسب میباشد و قابلیت آنرا دارد که هر نسلی را به خود جلب کند، اما من پیشبینی میکنم که در اروپا در آینده دینمحمّد - ص - را قبول خواهد کرد و آثار آن هم اکنون نمایان است،ما بایدمحمّد - ص - را نجات دهنده ی بشریت بدانیم محمّد از نظر دیگران چه نوع حقایق علمی و قوانین طبیعی و صحیح اسلام پیشبینی شده و جه مقرراتی در قرآن بر تمام نظام اجتماعی دنیای وجود دارد که این مدیر شایسته انسانپروری را این گونه معرفی مینماید.
در بحث مدیریت و رفتار عملی قوانین و اصولی که به منظور رفع نیازمندیهای مادی و زندگی فردی و اجتماعی بشر است و با قوانینی که در رفتار عملی مدیریت از افکار بشر سرچشمه بگیرد نمیتوانند جایگزین قوانین و مقررات و احتیاجات بشر را پاسخ گوباشند از این لحاظ باید به جنبههای معنوی و آنچه که برای تامین سعادت بشر در جهان دیگر لازم است و اسلام تنها مکتب آسمانی و دین است که میتواند راهبر بشر و راهنمای انسانها گردد.
زیرا آراء بشر در بسیاری از موارد دچار اشتباه و خطا میگردد و یک قانون را طبق مصلحت اجتماعی تشخیص میدهد. در حالی که همان قانون و اصل مخالف با مصالح فرد و اجتماع باشد و در نتیجه با اجرای آن جان و مال و حقوق میلونها انسان و با فضیلت و اخلاق ملتی شدید در مخاطره قرار گیرد.
بنابراین افکار بشررا نمیتواند صدردرصد اطمینان بخش دانست.
امّا اصول و قوانین آسمانی که از سوی خدا باشد دربارهی آنها دیگر احتمال اشتباه و خطا راه ندارد. چون قانونگذار خداست پیامبر حضرتمحمّد - ص - توانست آنگونه مدیریت کند. رفتار عملی در مدیریت وقتی از افکار بشر به تنهایی - یعنی فقط بعد مادی و جسمانی - سرچشمه بگیرد نمیتواند جایگزین همهی افکار انسانها و به همهی حقایق و مصالح آگاه و خطاپذیری کمتر را دارا باشد.
وجدان کاری یکی از رفتارهای عملی مدیریت است.
گاهی در مدیریت وجدان قضاوت میکند. وجدان قانونگذار نیست و در بیشتر موارد از خود حکم ندارد بلکه به راهنمائی عقل نیازمند است و چون محدودهی حکم عقل همیشه مسائلی معین و مشخص به صورت کلی و عمومی است بنابراین حکم وجدان محدود خواهد بود.
در بحث مدیریت و رفتار عملی و حتی دیگر جنبههای ضروری زندگی بشر وجدان هیچگونه حکم و نظریهی مشخص و روشن ندارد. به عکس دین اسلام" زیرا قلمرو آن از نظر داشتن قوانین همه جانبه و تامین کنندهی نیازمندیها بطور بسیار وسیع و نامحدود است .لیکن همین وجدان را در رفتار عملی مدیریت در اسلام بررسی کنیم مشاهده میشود که عالیترین منطق را داراست و هم دربارهی صدها مسائل ضروری زندگی که وجدان دربارهی آنها هیچگونه قانون و حکم مشخصی ندارد/امادراسلام دارای منطقیترین و اصلیترین قوانین میباشد.
از نظر وجدان رعایت عدالت لازم و آزار و اذیت دیگران نارواست، اما مصداق عدالت و یا اذیت و آزار چیست و وجود خارجی این مفهوم کلی کدامند؟
در اسلام حدود و مصادیق به طور صریح مشخص و روشن بیان شده و برای اجراء به کار بستن آنها در اختیار اجتماع بشر به وسیلهی قانون کلی اسلام یعنی قرآن گذاشته شده است.
طرح مسئله:
خداوند با آفرینش انسان نوعی مدیریت صحیح را به نمایش گذاشت زیرا خداوند اقتضای رحتمش نفع رساندن به دیگران است که در صفاتش تجلی پیدا میکند ]و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون - [ذاریات - 56/ بنابراین بهترین الگو در رفتار عملی مدیریت میتواند قانون الهی - قرآن - باشد.
