بخشی از مقاله
چکیده:
در تمدن اسلامی و در شهر اسلامی، پیوندی ناگسستنی بین زندگی مادی و معنوی وجود دارد. دین اسلام، فراتر از یک آیین رسمی است و یک شیوه ی کامل برای زندگی در همه ی اعصار می باشد، به طوری که روشهای حصول عالیترین درجات کمال را در همه شئون و جوانب زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره ارائه نموده است. شهر نیز به عنوان زیست و فعالیت انسانها، مورد توجه اسلام بوده است، به گونه ای که می توان شهر اسلامی را تبلور جمیع آموزه های اسلامی دانست. رابطه میان » بنا « و » شهر « رابطه میان جزء و کل است از سوئی نیز هرکدام از اجزای تشکیل دهنده خود به گونه ای یک کل اند و آنچه به آن روبروئیم » جز کمال یافته و کل کمان یافته « است.
چنین کمال یافتگی در خود و در همان حال جزء یک منظومه کامل دیگر بودن ، از ارکان اساسی تمام هنرهای ایران است. شهر های کهن ایرانی، اسلامی از وجود یک ساخت اصلی حکایت می کنند. این ساخت متشکل از عناصر و عملکردهای اصلی شهری مانند مسجد جامع، ارگ، بازار، مدارس علمیه، سراها و میادین و دسترسی های اصلی است. یکپارچگی در عناصر و فضاهای شهرهای ایرانی - اسلامی کاملا ملاحظه می شود و این عامل باعث ارتباط خانواده ها با یکدیگر و رابطه صمیمی و اجتماعی مردم با یکدیگر می شد. اما آنچه امروز می بینیم بی توجهی به معنویت و تقلید از بیگانگان و بی هویتی است.
واژگان کلیدی : فرهنگ ، ماندگاری ، پایداری ، هویت ، فضای قدسی و خوانائی
مقدمه
هنر معماری ایران از پیشینه ای دیرباز برخوردار بوده و ریشه در باورها ، اعتقادات و سنتهای گذشته مردم این سرزمین دارد . این هنر در دوران اسلامی با الهام گرفتن از اندیشه های متعالی دین مبین اسلام و تکیه بر سابقه دیرین خود و استفاده از باورها و اندیشه های معمار هنرمند مسلمان ، ترکیب اعجاب گونه ای یافته است .معمار هنرمند ایرانی با بهره گیری از سابقه درخشان معماری این سرزمین و خلاقیتها و آفرینشهای هنری ، خود در عرصه جلوه و تمامی هنر ، مناسب ترین ، موزون ترین و زیباترین بناهای مذهبی و غیرمذهبی را برپا کرده و آن چنان درخشنده است که هیچ فلسفه ای جزء عشق و ایثار و ایمان توجیه کننده آن نیست .
در عرصه بروز و ارائه فضاها و تزئینات معماری ایران عناصر ، اجزاء ترکیبات و نقوشی به چشم می خورد که با در نظر گرفتن و توجه به شرایط منطقه ای و اقلیمی ، تداوم ، اشتراک و همبستگی خیره کننده ای را متبلور کرده است . گویی در تمام انها رازی است که نتیجه آن جزء حرکت از کثرت به وحدت چیزی نیست رازی که برخاسته از تفکر واحدی است که نشئت گرفته از ارزش های اولیه و ارزشهای افزوده شده به آن طی قرون و اعصار متمادی است . - کریم زاده ، جمشید ، گنجینه شاهکارهای معماری ماندگار ایران در گذر تاریخ ، پایان نامه فوق لیسانس - 1378
چرائی انتخاب موضوع
تحقیق و مطالعه در زمینه های اجتماعی ، تاریخی ، هنری با رویکرد فرهنگی امری خطیر و بس دشوار است این امر در جهت ارتقاء سطح کیفی و کمی زندگی مردم جامعه ، تأثیری بنیادین خواهد گذاشت . یادآوری گذشته معماری و شهرسازی و عناصر و آرمانهای موجود در این سرزمین بعنوان ریشه های فرهنگی و ارزشی هر ملتی مطرح بوده و هستند که تأکید بر این عوامل در جهت ارتقاء و شناسایی اذهان عمومی بسیار موثر واقع می گردد . در جامعه کنونی ایران نیاز به ارائه و شاخص نمودن و بهره گرفتن از این آثار کهن و تزریق در تفکر معماری شهرسازی نوین بسیار احساس می شود .
-1-1فرهنگ ایرانی به مثابه سنگ بنای اصلی تفکر ایرانی
مطالعه درباره انسان ، پدیده تازه ای نیست و تاریخ بس کهن دارد و از گذشته تا به حال فلاسفه و دانشمندان در هر دوره ای به اظهارنظرهایی پرداخته و تعاریف مختلفی از آن به عمل آورده اند . ارسطو ، انسان را حیوان اجتماعی نامید . زمانی انسان را اشرف مخلوقات نامیدند و آفرینش همه عالم را به خاطر او می دانستند . این تعاریف اگرچه قسمتی از حقیقت انسان را در بردارد اما بازگوکننده تمامی آن نیست زیرا انسان ، موجودی چند بعدی و مجموعه ای پیچیده و غیرقابل تفکیک است .در انسان علاوه بر مولکولها ، سلولها و بافت ها مجموعه کامل تری از اندامها را می توان یافت و آن مفاهیم روانی ، اجتماعی و فرهنگی است که خاص انسان می باشد و نیازمند به یافتن قوانین دیگری است که این مهم در پرتو دریافت قوانین علم انسان شناسی به ویژه انسان شناسی فرهنگی میسر است . به عبارت دیگر از منظر انسان شناسی ، ساخت فیزیولوژیک انسان ، فرهنگ و محیط او عوامل به هم وابسته هستند که در تطور انسانها نقش اساسی داشته و تعیین کننده شخصیت انسانهاست .
-1-1-1فرهنگ مادی
فرهنگ مادی به مجموعه پدیده هایی اطلاق می گردد که محسوس و ملموس و قابل اندازه گیری با موازین علمی است . شامل اشیای قابل لمس و ابزار و اشیایی است که به دست اعضای پیشین جامعه ساخته شده و به ارث به اعضای حاضر جامعه رسیده است . مانند ابزارهای کار ، وسایل صنعتی و کشاورزی ، لباس ، لوازم خانه ، داروهای شیمیایی ، فنون پزشکی ، وسایل تولیدی ، ساختمان و بنا و دست ساخته های دیگر انسان به عبارت دیگر فرهنگ مادی در واقع مشتمل بر کلیه دستاوردهای مادی یا تکنولوژی است که در جامعه وجود دارد .
-2-1-1 فرهنگ غیرمادی یا معنوی
مشتمل بر موضوعاتی است که جنبه کیفی دارد . با موازین کمی قابل اندازه گیری نیست و به آسانی نمی توان آنها را مقایسه و ارزیابی نمود . آداب و رسوم ، معتقدات ، اخلاقیات ، باورها ، آثار ادبی و هنری ، فکری و دانستنیهای عامه - فولکلور - و غیره ...که عمدتاً به وسیله زبان و خط فرا گرفته می شوند از اجزای فرهنگ معنوی هستند .اینها در واقع هویت فرهنگی هر جامعه را تشکیل می دهند و از دست دادن یا عاریه گرفتن آن ، ضایعه ایست که قومیت و ملیت یک گروه اجتماعی را تهدید می کند . فرهنگهای مادی را میتوان عاریه گرفت . توسعه داد و غنی ساخت . در حالی که عاریه گرفتن فرهنگ معنوی نه به آسانی امکان پذیر است و نه ضروری .در هر حال بدون جنبه های مادی و معنوی فرهنگ ، کنشهای متقابل وجود دارد و تغییر یکی موجب تغییر دیگری خواهد شد.در این مورد بعضی از جامعه شناسان یعنی پیروان مکتب تکنوکراسیاز جمله اَگ برن معتقدند که دگرگونی در تکنیک اشیا و ابزار مادی ، باعث تغییر در فرهنگ معنوی و طرز افکار و عقاید مردم می گردد . به عبارت دیگر آنها معتقدند برای آنکه در فرهنگ معنوی مردم ، تغییری حاصل شود و بتوان نظرات و عقاید خود را بر آنها تحمیل کرد باید در تکنیک و تکنولوژی آنها دگرگونی حاصل گردد .
