بخشی از مقاله
چکیده:
پرداختن به معماری پایدار و اسباب شکل گیری چنین رویکردی در طراحی معماری، لازمه شناخت عمیق تری از اهداف و توصیه های پایداری می باشد. از سویی حل مشکلات محیطی، فرهنگی _اجتماعی و اقتصادی، و پیوستگی شدید این موضوعات، ما را به سوی معماری سنتی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحی معماری امروز، استخراج گردد .
امروزه تخریب بی حد و مرز محیط زیست که معلول نگاه بیمارگونه انسان به طبیعت در سده های اخیر به طبیعت است، زندگی نوع بشر را تهدید می کند معماری پایدار بر اساس استفاده از مصالح بومی و اقلیمی که هدف آن طراحی ساختمان های پایدار، کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است. تامل بیشتر در اصول معماری سنتی حاکی از آن است که مفهوم پایداری در عرفهای قدیمی و کهن بشر ریشه داشته است.
از سویی حل مشکلات محیطی، فرهنگی _اجتماعی و اقتصادی، و پیوستگی شدید این موضوعات،ما را به سوی معماری سنتی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحیمعماری امروز، استخراج گردد. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی خانه های تاریخی تهران از این باب مورد مطالعه قرار گرفته است تا به معماری گذشته این مرز و بوم با دیده باز نگریسته و از آن درس گرفته و پس زمینه های فکری آن را در معماری و فن ساختمان امروز به کار ببریم .
مقدمه
دقت در این امر کهاولاً در گذشته کلیه مراحل طراحی بنا همزمان بوده است، یکی از ظرایف و رمزهای موفقیت در یکپارچگی بناست،ثانیاً پروسه آموزش سازندگان و مهندسان متفاوت از امروز بوده است. ضمن اینکه زمان یادگیری بسیار طولانی تر بوده و شیوه یادگیری نیز به صورت عملی و تجربی در کارگاه ها انجام می پذیرفت. آموزش مستمر و مداوم بود و این استمرار و تداوم، باعث یکپارچگی در روند تجربیات معماری هر منطقه و بوم می شد.
بدین لحاظ با مرور راهکارهای اندیشیده شده توسط پیشینیان می توان شیوه های استفاده بهینه و مؤثر از انرژی های پاک را آموخت که تنها راه حل حفظ محیط زیست در عصر حاضر است - مهدی زاده، 74، - 1391 ساختمان سنتی ایران اساسا بر موارد ذیل متمرکز شده اند: -نگاه به طبیعت و تداعی تقدس آن -مراحل طراحی و طراحی انسانی -پایایی بنا با اینکه نتایج بحران های امروزی در شهرهای بزرگ کشور به خوبی شناسایی شده اند ولی بسیاری از راه حل های ارئه شده نسبت به مشکلات محیطی در معماری پایدار به نظر ناقص می آیند.
چرا که با وجود ارائه راه حل هایی که در جهت رفع مشکلات محیطی بر می آید، اما رویکرد آنها نسبت به طبیعت همچنان گسسته است و ارزش همیشگی طبیعت احیا نشده باقی می ماند. معماری سنتی با آن که در طول تاریخ، دستخوش پدیده های دگرگون کننده بوده است ولی توانسته هویت ویژه خود را حفظ کند. نواقص تئوریکی که در مفهوم معماری پایدار در ایران وجود دارند می توانند مانع مهمی در جهت حفظ محیط زیست باشند. رویکرد معماری پایدار نیازمند بستر سازی سنتی می باشد، ولی سرپناه هایی که در گذشته پایدار بودند امروزه از عهده نیازهای حال حاضر بر نمی آیند و در اینجا منظور توجه به ارزش های سنتی ایران است.
موسسه راکی مونتین، پایداری را اینگونه تعریف می کند:»مرتفع کردن احتیاجات کنونی بدون آنکه به منابع نسل های آینده در جهت مرتفع کردن احتیاجاتشان صدمه ای وارد نماید« در معماری بناهای جدید با توجه به عدم تطبیق آنها با معماری سنتی پر واضح است که کمتر از شرایط اقلیمی تاثیر پذیرفته است.پایداری، شیوه های نوینی از دستیابی به محیط های انسان ساز را پیش رو قرار می دهد، اما به تدریج با پررنگ ترشدن مولفه های فرهنگی،.اجتماعی در فرآیند طراحی، محصولات در هم تنیده و پیچیده تری فراهم می آید .
از آنجایی که از معماری بومی سنتی، همواره به عنوان معماری با گرایش به سمت پایداری بوم شناختی و اجتماعی یاد میشود تا گرایشهایی که ادعای پایدار کردن معماری موجود را برای حفظ سبک خاص و واردنمودن حساسیت های محیطی در ظاهر طرح یا کارکردهای محیطی دارند، بنابراین در این پژوهش پایداری را رویکردی تعریف می کنیم که نه تنها بنای ساخته شده در تعامل با محیط زیست بوده و سبب ذخیرهی انرژی و بهترین مدیریت ساختمان میشود بلکه پایداری در رابطه با فرآیند طراحی دیده شده و به عنوان چیزی که رابطهی بین جسم ساخته شده و فرهنگ و اجتماع و نماد و سمبل و محیط را شکل میدهد، تعریف میشود. این دیدگاه نسبت به پایداری به عنوان فرآیند، چیزی بیش از یک محصول تمام شده است. - - willis,2000
معماری پایدار
دهخدا، پایداری را به معنای دوام و ماندگاری آورده است - دهخدا، 1387، - 305 پایداری با وجود شعارهای اساسی و فراگیرش، که جهانی می باشند و مسأله حفظ زمین را هدف قرار می دهند، برای دستیابی به راهکارهای واقع بینانه و قابل اجرا از یک سو و حمایت از گوناگونی که در نفس طبیعت موجود است از سوی دیگر، رویکردهای محلی را توصیه می کند و شعار" جهانی فکرکنید، اما منطقه ای عمل نمایید " را مورد توجه قرار می دهد - احمدی، 1384، - 97 پایداری به معنای مداومت، پیوستگی و استمرار و به معنی ذخیره برای آینده میباشد.
معماری به عنوان یک فعالیت طراحی، پایدارکننده محیط و آنچه که نیاز به پایداری دارد می باشد. پارادایم نوین توسعه انسانی مبتنی بر هماهنگی با طبیعت ، بر جزئی از طبیعت بودن انسان تأکید دارد. انسان تنها بخش کوچکی ازطبیعت و فعالیت او بخش بسیارکوچکی از خرده سیستمهای پویای اجتماعی- اقتصادی است. طبیعت به کنشهای انسان صنعتی، واکنشهای بسیار شگرفی نشان داده و دیگر بی جان و بی اثر لحاظ نمی شود.
بطور کلی هنگامی که جریان منابع تجدیدپذیر استفاده شده در چرخه اقتصادی، از نرخ تجدید و احیای این منابع تجاوز میکند باعث کم شدن بهره وری منابع میشود و احتمال انقراض آن افزایش می یابد. در این فضا بود که استفاده از انرژی های نو جایگاه خود را کسب نمود و معنای جدیدی به خود گرفت. در سال های دهه 80 بود که استفاده از انرژی های نو با آلایندگی بسیار اندک و همچنین تجدیدپذیری بالا به عنوان یک راه حل اساسی در زمینه اقتصاد زیستی مطرح گردید.
با در نظر گرفتن این مطلب که پایداری با وجود شعارهای اساسی و فراگیرش در خصوص حفظ منابع موجود زمین برای دستیابی به راهکارهای قابل اجرا و واقعبینانه باید رویکردهای محلی را مورد توجه قرار دهد. - احمدی، - 1382 محور تمامی آنها نوجه به نسل های بعدی، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی، بوده است. توجه به فرهنگ، ویژگی های بومی و تجربیات گذشته، بهره گیری از انرژی های تجدید شوند و پرهیز از بکارگیری انرژی های تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است - حاتمی گلزاری، - 1387
اخیرا بسیاری از روش های فناوری های محیطی، قبل از اینکه با موفقیت کامل شوند، با شکست مواجه می گردند، به دلیل ناتوانی طراحانشان که نتوانسته اند پیوستگی و محتوای فرهنگی -اجتماعی معماری را تشخیص دهند یا اینکه نیازها و انتظارات کسانی را که قصد دارند از آن استفاده کنند، درک نمایند. در واقع در اینجا صحبت درباره فراموشی می باشد که چگونگی فرهنگ و ارزش های محلی را باید حفظ کرد. این موضوع حقیقتا روی موفقیت یا شکست یک پروژه تاثیر می گذارد - - cole,2004
اصول معماری پایدار
ساختمان باید طوری طراحی شود که استفاده از منابع جدید به حداقل برسد و بتوان در پایان عمر مفید ساختمان از آن به عنوان منبعی برای ایجاد سازههای دیگر بهره برد. گرچه این اصل بیشتر به ساختمانهای جدید اشاره دارد ولی باید به خاطر بسپاریم که مرمت و احیاء وضعیت ساختمانهای فعلی در راستای کاهش اثرات زیست محیطی به اندازه روش ساخت ساختمانهای جدید حائز اهمیت است.
استفاده مجدد میتواند در مسیر استفاده از مصالح بازیافت شده یا فضاهای بازیافت شده شکل بگیرد . همچنین تغییر در ساختمانهای قدیمی برای کاربردهای جدید یکی دیگر از راههای کاهش استفاده از منابع جدید است که گرچه هزینهها و مشکلاتی به همراه دارد با این حال مزایای حاصل از استفاده مجدد از این ساختمانهای بزرگ در کنار یکدیگر و درون یک محیط شهری میتواند بر این مشکلات و هزینهها غلبه کند.
