بخشی از مقاله
چکیده
در بررسی تحقق هر پدیدهای لازم است شاخصها و ملاکهای مشخصی را در نظر گرفت و وجود یا عدم وجود آنها را بررسی کرد. موضوع پیشرفت نیز از این قاعده مستثنا نیست. هدف از پژوهش حاضر، جستوجوی شاخصهای روانشناختی پیشرفت در منابع اسلامی بود. سؤال این بود که »شاخصهای روانشناختی پیشرفت در منابع اسلامی کدامند؟« بر این اساس، آیات قرآن کریم و احادیث معصومان^ به روش توصیفی تحلیلی بررسی شد و ویژگیهایی را که میتوان به عنوان شاخص روانشناختی پیشرفت در نظر گرفت استخراج گردید.
نتیجه حکایت از آن دارد که در صدق عنوان پیشرفتهبودن، لازم است در کنار ملاکها و شاخصهای دیگر، این ملاکهای روانشناختی را نیز توجه کرد: تقوا و پاکدامنی، برخورداری از مکارم اخلاق، احساس مسئولیت و مسئولیتپذیری - در قبال خود، انسانها و مخلوقات دیگر - ، صبر و استقامت - در مقابل سختیها، شکستها و مشکلات موجود در مسیر پیشرفت - ، انتقاد و نقدپذیری، اعتدال و میانهروی - در همه امور مانند ابعاد عقیدتی، عبادی و اقتصادی - ، رشد عقلی و فکری، خودباوری و اعتماد به نفس - ایمان داشتن به تواناییها و استعدادهای خود و برخورداری از احساسات افتخارآمیز و مثبت نسبت به خود - و هدفمندی و حرکت در مسیر مشخص.
مقدمه
یکی از مهمترین مسائلی که همه افراد و جوامع در طول تاریخ با آن مواجه بوده و هستند، پیشرفت٢ است. همه افراد بشر از عقبماندگی بیزارند و دوست دارند پیشرفت کنند و وضعیت خود را نسبت به موقعیت کنونی ارتقا بخشند. از اینرو، درباره پیشرفت مسائل بسیاری قابل طرح است که پاسخ دادن به آنها جهت دستیابی به پیشرفت، ضروری مینماید؛ مسائلی از قبیل: تعریف و ماهیت پیشرفت، ابعاد پیشرفت، چگونگی تحقق پیشرفت، متولیان امر پیشرفت و شاخصها و ملاکهای پیشرفت.
هرچند درباره تعریف و ماهیت پیشرفت، سخن بسیار گفته شده و هر فرد یا گروهی، بر اساس نگرش و جهانبینی خود، تعریف خاصی ارایه داده است، با این حال، میتوان گفت مراد ما از »پیشرفت« در این پژوهش عبارت است از »بهبود، رشد و گسترش همه شرایط و ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان.« به وضوح پیداست که دستیابی به پیشرفت آنگونه که در این تعریف آمد، کار آسانی نیست. تحقق پیشرفت نیازمند آن است که افراد جامعه، با درک ضرورت آن، آستین همت بالا بزنند، افقهای دور را در نظر بگیرند و با برنامهریزی دقیق و مشخص در جهت دستیابی به آن تلاش کنند.
از امور مهم در تحقق پیشرفت، بررسی و ارزیابی وضعیت موجود در هر زمان مفروض و مقایسه آن با وضعیت سابق و پیشبینی وضعیت آینده بر اساس برنامهها و طرحهای در حال اجراست. سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که : ما چگونه درباره میزان پیشرفته بودن جامعه قضاوت کنیم؟ چگونه وضعیت کنونی جامعه را با وضعیت سابق مقایسه نماییم؟
اینجاست که بحث »شاخصها و ملاکهای پیشرفت« مطرح میشود. هر جامعهای با توجه به آرمانها، آموزهها و اهداف خود، ملاکهایی را برای تحقق پیشرفت مشخص میکند و از طریق آنها، سطح پیشرفت یا عقبماندگی خود را ارزیابی مینماید و جهت رسیدن به سطح پیشرفت مورد نظر خود، برنامهریزی میکند. همانطور که در تعریف پیشرفت گفتیم، پیشرفت، صرفﴽ یک مقوله مادی نیست و نمیتوان آن را به پیشرفت اقتصادی و رفاه عمومی خلاصه کرد.
جامعه پیشرفته جامعهای است که در هر دو بعد مادی و معنوی به سطح قابل قبولی رسیده باشد. جامعهای که فقط از بعد مادی ارتقا یافته اما به بعد روحانی و معنوی آدمی توجه نکرده، نمیتواند یک جامعه پیشرفته تلقی گردد. چنین جامعهای نه تنها پیشرفته نیست، بلکه ممکن است به مرور به مشکلات و بحرانهایی در زمینه اخلاق، تربیت و ... دچار شود که آن را در مقایسه با جوامع به ظاهر غیرپیشرفته نیز در سطح پایینتری قرار دهد؛ و این چیزی است که ما اکنون در دنیای غرب مشاهده میکنیم.
از سوی دیگر، بحث از شاخصهای پیشرفت خود یک بحث کلی است که از جنبههای مختلف قابل پژوهش است؛ جنبههایی مانند شاخصهای جامعهشناختی، شاخصهای اقتصادی، و شاخصهای مربوط به بهداشت و سلامت، که بحث از همه این ابعاد، مطالعهای طولانی را میطلبد و از دامنه این نوشتار خارج است.
در این میان، یکی از جنبهها، شاخصهای روانشناختی پیشرفت است. یعنی آن شاخصهایی که از لحاظ روانشناختی، نشاندهنده میزان پیشرفت جامعه هستند.
