بخشی از مقاله
چکیده
مجموعه بحرانهای خاورمیانه امروز به مجموعه دیگری از بحرانهای منطقهای و جهانی متصل میشود. این اتصال بحرانها، شبکه وسیعی را بهوجود میآورد که بحرانها را در عین گسستگی و استقلال نسبی از یکدیگر، از لحاظ فرایندهای تکامل و رشد، مسیرها، خاستگاهها و جهتها در یک مدار قرار میدهد. شبکه وسیع بحرانهای خاورمیانه ماهیتی »ریزومی - Rhizomatic - « دارد، و این ماهیت ریزومی به آن شکل نامتمرکز، آنارشیک،ایلیاتی، سیّال، و ناهمگون بخشیده است.
بحران ریزومی بحرانی لایهلایه است. بحران در مقیاس سرمایهداری جهانیِ فاجعه به شبکه وسیعی از گونههایی چون بحرانِ تفسیرِ شریعت، بحران مشروعیت، بحران هویت، بحران بازنمایی، بحران شخصیتی، شیزوفرنیِ فرهنگی و تکوینِ پرتنش وبحرانیِ سرمایهداریِ عربی متصل میشود. این شبکه در عینِ برخورداری از نقاط اتصال و پیوند، دارای نقاط گسست و خطوط گریز نیز است. در این مقاله با استفاده از چارچوب مفهومیای که از ژیل دلوز و فلیکس گتاری اقتباس کرده ایم، به تحلیل انتقادی این شبکه ریزومی بحرانها میپردازیم.
-1 مقدمه
مجموعه بحرانهای خاورمیانه امروز به مجموعه دیگری از بحرانهای منطقهای و جهانی متصل میشود. این اتصال بحرانها، شبکه وسیعی را بهوجود میآورد که بحرانها را در عین گسستگی و استقلال نسبی از یکدیگر، از لحاظ فرایندهای تکامل و رشد، مسیرها، خاستگاهها و جهتها در یک مدار قرار میدهد. شبکه وسیع بحرانهای خاورمیانه ماهیتی »ریزومی - Rhizomatic - « دارد، و این ماهیت ریزومی به آن شکل نامتمرکز، آنارشیک، ایلیاتی،سیّال، و ناهمگون بخشیده است. بحران ریزومی بحرانی لایهلایه و چندخطی است.
بحران در مقیاس سرمایهداری جهانیِ فاجعه به شبکه وسیعی از گونههایی چون بحرانِ تفسیرِ شریعت، بحران مشروعیت، بحران هویت، بحران بازنمایی، بحران شخصیتی، شیزوفرنیِ فرهنگی و تکوینِ پرتنشو بحرانیِ سرمایهداریِ عربی متصل میشود. مطالعه شبکه ریزومی بحرانها مستلزم روشی چندرشتهای است. این موضوع مطالعاتی میدان اتصال چندین حوزه از جمله اقتصاد سیاسی بینالملل، اقتصاد سیاسی داخلی، جغرافیای سیاسی، جامعهشناسی سیاسی، روانشناسی سیاسی، و اندیشه سیاسی است.
شبکه ریزومی بحرانهادر عینِ برخورداری از نقاط اتصال و پیوند، دارای نقاط گسست و خطوط گریز نیز است. در این مقاله با استفاده از چارچوب مفهومیای که از ژیل دلوز و فلیکس گتاری اقتباس کرده ایم، به تحلیل انتقادی این شبکه ریزومی بحرانها میپردازیم. این مقاله در قالب دو بخش و یک نتیجهگیری سازمان یافته است. بخش نخست به ویژگیهای شبکه ریزومی بحرانهای کنونی اختصاص دارد.
برخی از این ویژگیها عبارتند از: ریزومی بودن؛ چندمرکزی بودن؛ برخورداری از سطوح همزمان و متقارن؛ برخورداری از سطوح ناهمزمان و نامتقارن؛ برخورداری از ماهیت ژئوپولیتیک-ژئوایدئولوژیک؛ سنجشناپذیری؛ پیشبینیناپذیری؛ و برخورداری از ماهیت زیستی-سیاسی. بخش دوم مقاله نیز به شناخت لایهها، خطوط و گرههای این شبکه ریزومی اختصاص دارد.
برخی از این لایهها و خطوط و گرهها که در این مقاله مطرح میشود به این شرح است: ظهور سرمایهداری عربی-خلیجی و آشوب در ساختار طبقاتی خاورمیانه - زاویه دید جهانی - ؛ بحران روشنفکری عربی یا بحران ایدئولوژی لیبرال دموکراسی؛ سرمایهداری عربیِ نوکیسه و بیلجام - زاویه دید داخلی - ؛ آلایندههای تسلیحاتی و بحران زیستی-سیاسی؛ شیزوفرنی فرهنگی؛ تبدیل ساختار شخصیت اقتدارطلب به ساختار شخصیت ویرانیطلب؛ بحران و طغیان سبعانه مِیل؛ تعارض خصومتآمیزِ تفسیرها و صورتبندیِ تفسیرِ تکفیری؛ بحران بازنمایی؛ انباشت بحرانهای مشروعیت و هویت؛ ظهور ایدئولوژیهای نوستالژیکِ نوعثمانگرایی ترکی و نوسعودیهای واحهگرا؛ تکثیر اسلامگرایی در اروپایی و بحران هویت جوان مسلمان اروپایی؛ بحران مهاجرت و پناهندگی؛ پایان مکانیزمهای حقوقیِ حلوفصل مخاصمات؛ و بحران در مبانی اخلاقی مشروعیت جنگ. نتیجهگیری پایانی نیز با تکیه بر سه گونه عقلانیت در سنت اسلامی، تلاش میکند به تشخیص مبانی نظری یک راه برونرفت نزدیک شود.
بخش نخست. ویژگیهای بحران کنونی
.1ریزومی بودن
ویژگی اصلی منظومه بحرانهای امروز ساختار ریزومی آن است و این ویژگی در واقع ویژگیهای دیگر این بحران را نیز بهنوعی دربرمیگیرد. Rhizome مفهومی گیاهشناختی و زیستشناختی است که ژیل دلوز و فلیکس گتاری آن را در مورد نظامهای اجتماعی و نظامهای دانایی و فلسفی به کار بسته اند. میتوان آن را »زمینساقه« ترجمه کرد. دلوز و گتاری در هزار سطح صاف ساختار ریزومی را در مقابل ساختار درختی تعریف میکنند - .
