بخشی از مقاله
چکیده:
خاک موجود در دشت ها و مسیل رودخانه ها و اراضی دلتایی حاشیه دریاها در صورتی که سیلابها مانعی برای کشت و کار نباشد بهترین خاک کشاورزی در مناطق پرباران قلمداد می شوند. لیکن عواملی همچون بالا آمدن آب دریا، وجود زمینهای اشباع، خطر سیل خیزی توسط رودخانه ها و دریاها، خطر نفوذ آب شور و رسوب گذاری بالا و ... از عوامل محدود کننده توسعه در این مناطق بوده است.
در این پژوهش تاثیر بالا آمدن آب دریا روی روند تخلیه زهکش های منتهی به دریا در منطقه دلتایی گیلان مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحلیل، روندیابی جریان با استفاده از مدل کامپیوتری HEC-RAS و تاثیر شرایط مرزی بالا آمدن آب دریا در حال و آینده انجام گرفت و نتایج روندیابی جریان بیانگر آن است که قسمتی از سیستم زهکشی منطقه در بازه تحت تاثیر بالا آمدن آب دریا قرار می گیرد که در این بازه ها، نوسانات شدید سطح آب، مشکل ماندابی شدن و خطر توسعه سیل در حال و آینده بوقوع می پیوندد.
مقدمه:
اراضی دلتایی دارای پتانسیل بالایی برای توسعه انسانی میباشند و اغلب تمدنهای قدیمی در کنار مناطق دلتایی به وجود آمده است - دلتای رود نیل، دلتای رودخانه زرد، دلتای دجله و فرات و ... - . داشتن مزایای طبیعی زیاد باعث پتانسیل بالای مناطق دلتایی شده است، که از جمله مزایای این مناطق می توان به خاکهای حاصلخیز، ظرفیت بالای نگهداری آب در خاک، زمینهای هموار، وجود آب زیرزمینی در اعماق کم، وجود شبکه آبراهه ها، انشعابات متعدد رودخانه ای و فراوانی آب اشاره کرد. لیکن علیرغم این مزایای طبیعی، مناطق دلتایی با مشکلاتی از قبیل وجود زمینهای اشباع، خطر سیلخیزی توسط رودخانه ها و یا دریاها، خطر نفوذ آب شور و رسوبگذاری بالا روبرو هستند.
از جمله راهکارهای رفع مشکلات فوق و کسب حداکثر منافع از پتانسیل مناطق دلتایی، میتوان به ایجاد شبکه زهکش در مناطق دلتایی، حفاظت از خطر سیلاب با ایجاد خاکریز، اصلاح شبکه آبراههها و انحراف مسیر آبراههها اشاره کرد. هدف این اصلاحات ایجاد محیطی مناسب در مناطق دلتایی و تأثیر بر هیدرولوژی این مناطق به طوری که قبلاً وجود نداشته است میباشد. با تاثیر و دخالت مفید انسان ها در شرایط هیدرولوژی می توان محیطی جدید در این مناطق ایجاد و از این مناطق استفاده بهینه نمود.
تحقیقات انجام شده بیانگر آن است که بدلیل تنوع شکل و نحوه توسعه اراضی دلتایی، تعدد رودخانه ها و انشعابات آن و شرایط خاک، تقسیم بندی های متعددی برای اراضی دلتایی ارائه شده است. یکی از مهمترین تحقیقات انجام شده در جهت شناخت پیچیدگی های اراضی دلتایی توسط گالیور - 1 - انجام گرفت. وی دلتاها را از نظر شکل به دلتاهای یکپارچه، تکه تکه، دایره ای شکل، نوک تیز و دلتاهای محصور تقسیم بندی نمود و به بررسی خصوصیات هریک از آنها درنقاط مختلف پرداخت. بالا آمدن سطح آب دریا اثرات ملموسی در تغییرات نواحی ساحلی برجای میگذارد. در تحقیقی که توسط کانا و همکاران - 2 - انجام شد، اثرات بالا آمدن سطح آب دریا را درسالهای 2025و2075 در نواحی ساحلی کارولینای جنوبی مورد بررسی قرار دادند.
با توجه به میزان بالا آمدن آب دریا در این نواحی در دو قرن اخیر که به طور متوسط به میزان 0/1 - 0/12 سانتیمتر در سال و در قرون گذشته به میزان حداکثر 0/25 سانتیمتر در سال بوده، دو سناریوی افزایش ارتفاع آب را در دو سال 2025و2075 بررسی نمودند و با توجه به آن، اثر بالا آمدن سطح آب دریا را بر تغییرات آب زیرزمینی منطقه، سرعت نفوذ آب شور به نواحی ساحلی و تغییر ارتفاع امواج ناشی از طوفانها و تغییرات خط ساحلی مورد بررسی قرار دادند و نقشه اراضی مستعد از نظر توسعه با توجه به پیشروی آب دریا و بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و نفوذ آب شور را در سالهای 2025و2075 مشخص نمودند. همچنین با توجه به تنوع شیب اراضی دلتایی در منطقه مورد مطالعه ، شکل 1، تحقیق مفصلی روی تاثیر شیب در نوع کاربری اراضی دلتایی و تنوع پوشش گیاهی انجام گرفت و با استفاده از آن به پیش بینی تنوع پوشش گیاهی و نوع کاربری اراضی دلتایی در دو سال مورد بررسی با توجه به کلیه موارد فوق و سناریوهای مختلف پرداختند.
تیتوس و همکاران - - 3 نیز به بررسی اثرات پدیدۀ گلخانه ای و بالا آمدن آب دریا در شبکه زهکش ساحلی منطقه کارولینای جنوبی پرداختند. در این تحقیق اثرات دو پدیده بالا آمدن آب دریا و تغییر الگوی بارش که در اثر پدیده گلخانهای میباشد را دو عامل مهم و اثرگذار در سیستم زهکشی نواحی ساحلی دانسته و به بررسی اثرات این دو عامل بر طراحی سیستم زهکشی پرداختند. هدف آنان در این تحقیق بررسی اقتصادی چند سناریوی مختلف طراحی زهکش در منطقه بود. نتایج تحقیق بیانگر آن است که طراحی سیستم زهکشی ساحلی که منطبق با بالا آمدن آب دریا باشد میتواند نسبت به سایر سناریوهای طراحی، اقتصادیتر باشد.
از آنجا که در مناطق دلتایی تأثیر بالا آمدن آب دریا را روی زهکشها نمیتوان نادیده گرفت و تغییرات دائمی ترازهای جزر و مدی در انتهای زهکشهای منتهی به دریا، مشکلاتی را برای تخلیه جریان در دهانه خروجی آن ایجاد میکند، گش - 4 - روابطی را برای طراحی کانالهای جزر و مدی و اجزاء وابسته به آن در اراضی دلتایی وهموار منتهی به دریا ارائه نمود. بررسی نتایج منابع مختلف بیانگر آن است که دلتاها جزء اراضی پربازده و پر خطر محسوب شده و توسعه در اینگونه اراضی باید مبتنی بر پیش بینی دقیق رفتار دریا و خطر بالا آمدن آب دریا و تغییر اقلیم باشد. همچنین احداث زهکش در اینگونه اراضی از راهکارهای مهم و اساسی در حفظ، احیاء و بهبود کیفیت مناطق دلتایی محسوب می گردد.
