بخشی از مقاله
چکیده:
فرسایش خاک از جمله معضلات مهم حوضههای آبخیز کشور به حساب میآید که میتوان به عنوان یکی از مهمترین موانع دستیابی به توسعه پایداری از آن نام برد. سازندهای گوناگونی مربوط به دورانهای دیرینه-زیستی، میانهزیستی و نوزیستی در حوضه آبخیز ابهررود وجود دارد. سازند کهر به سن پرکامبرین، قدیمیترین سنگهای موجود در منطقه را تشکیل میدهد و جدیدترین واحدهای سنگی، نهشتههای کواترنری است. منطقه عموماً از سنگهای رسوبی تشکیل شده است.
هدف از این مطالعه شناسایی اشکال متداول فرسایشی و تعیین تیپ فرسایشی سازندهای حوضه آبخیز ابهررود با استفاده از روش BLM وGIS است. از روشهای این کار، مطالعات کتابخانهای، بازدیدهای میدانی و تفسیر عکسهای هوایی و بررسی اشکال متداول فرسایشی منطقه است. در زیرحوضه A10 کمینه اشکال فرسایشی و در زیرحوضهA5 بیشینه اشکال فرسایشی سطحی، شیاری و خندقی وجود دارد.
در این پژوهش در طی بازدیدهای میدانی در منطقه مورد مطالعه به تفکیک زیر حوضهها فرمBLM با توجه به اشکال فرسایشی مشاهده شده، تکمیل شد. در آخر نقشه تیپهای فرسایشی و نقشه BLM حوضه در محیط GIS تهیه گردید. با توجه به شناسایی زیرحوضهها با شدت فرسایشپذیری زیاد زیرحوضهA2 بایستی در اولویت اول جهت برنامه حفاظت خاک قرار گیرند.
مقدمه :
خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای زندگی او به شمار میآید - رفاهی، . - 1385 خاک یک منبع زنده، دینامیک و تجدیدناپذیر در طول عمر انسان است که برای تولید غذا و همچنین توازن جهانی اکوسیستمها ضروری و حیاتی است
توماس و همکاران - 1995 - ، خصوصیات سنگ را از عوامل مهم در تعیین فراوانی اشکال فرسایشی میدانند. نقشه شکلهای فرسایش خاک از نقشههای پایه در مطالعات فرسایش و رسوب است. فرسایش خاک تهدیدی جدی برای محیط زیست، سلامت و رفاه انسانها بوده و پس از رشد جمعیت دومین چالش مهم زیست محیطی در جهان است
مطالعات اسمیت و ویشمایر - - 1962 نشان داده است که فرسایش بر روی سطح شیبدار امری بسیار پیچیده است. این پدیده به نیروی فرساینده و مقاومت سطح در برابر فرسایش بستگی دارد. امروزه کمتر منطقهای را در سطح زمین میتوان یافت که در معرض تخریب و فرسایش قرار نگرفته باشد و البته عامل اصلی آن افزایش جمعیت و استفاده بیش از حد زمین است
فرسایش خاک از جمله معضلات مهم حوضههای آبخیز کشور به حساب میآید که میتوان به عنوان یکی از مهمترین موانع دستیابی به توسعه پایداری از آن نام برد - رهنما، . - 1377 سنگشناسی و زمینریخت-شناسی از جمله عوامل مؤثر در تخریبپذیری خاکها محسوب میگردند
درویش و عبدلکاوی، . - 2008در این مقاله در طی بازدیدهای میدانی اشکال فرسایشی حوضه آبخیز ابهررود شناسایی شده و فرم BLM تکمیل گردید. در نهایت نقشه تیپهای فرسایشی منطقه در محیط GIS تهیه گردید. حوضه آبخیز ابهررود با مساحت 189256/1 هکتار در جنوب خاوری زنجان واقع شده است شکلهای 1 - و. - 2 منطقه دارای آب و هوای نیمهخشک، میانگین بارندگی 344/5 میلیمتر و اقلیم مدیترانهای است.
شکل-1 موقعیت حوضه آبخیز ابهررود در استان زنجان و ایران
شکل-2 تصویر ماهواره ای حوضه آبخیز ابهررود - برگرفته از ماهواره - ETM+
مواد و روش:
در این پژوهش به منظور تحقق اهداف یاد شده و برای شناخت هر چه بیشتر و آسانی کار، منطقه مورد مطالعه به یازده زیرحوضه تقسیم شده است سپس مطالعات کتابخانهای، گردآوری نقشههای مورد نیاز، عکس- های هوایی منطقه،بازدیدهای میدانی و بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام شد. که در بازدیدهای میدانی در منطقه، فرم BLM تکمیل شد . در مراحل بعدی تجزیه و تحلیل دادهها، استخراج ارائه اشکال و گروه های فرسایشی مختلف و تهیه نقشه گروه های فرسایشی در محیط GIS انجام گرفت.
بحث و نتایج:
زمینشناسی عمومی منطقه
بر اساس مطالعات زمین شناسی، سازندهای گوناگونی مربوط به دورانهای دیرینهزیستی، میانهزیستی و نوزیستی در این حوضه وجود دارد. سازند کهر به سن پرکامبرین، قدیمیترین سنگهای موجود در منطقه را تشکیل میدهد و جدیدترین واحدهای سنگی، نهشتههای کواترنری است. واحدهای رسوبی منطقه بهترتیب از قدیم به جدید سازند کهر، سازند بایندر، دولومیت سلطانیه، سازند باروت، سازند زاگون، سازند لالون، سازند میلا، سازند روته، سازند شمشک، سازند لار، سازند فجن، سازند زیارت، سازند کرج، سازند قم، پادگانههای آبرفتی و مخروط افکنه و آبرفتهای عهد حاضر میباشد. گرانیتدوران و تودههای نیمهعمیق و دایکهای نیمهآتشفشانی، تودههای نفوذی و نیمهنفوذی منطقه، بازالت، آندزیت و ریولیت ائوسن گدازههای آتشفشانی منطقه را تشکیل میدهد - شرکت مهندسین مشاور آب و توسعه پایدار، - 1388 - شکل . - 3 که عامل زمین شناسی نقش مهمی در پیدایش اشکال فرسایشی در حوضه آبخیز ابهررود دارد.
