بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت همواره یکی از ویژگی های کلیدی در توسعه فردی و اجتماعی در میان افراد یک جامعه بوده است. آنچه در این میان حائز اهمیت است چگونگی پرورش و رشد این مهم به عنوان عنصری کلیدی در میان افراد یک جامعه می باشد. در این راستا این پژوهش به شناسایی و رتبه بتدی عوامل موثر بر افزایش خلاقیت در دانش آموزان به عنوان بخشی از جامعه می پردازد. نوع این تحقیق توصیفی-موردی و در زمره تحقیقات کاربردی می باشد.
برای رتبه بندی عوامل موثر بر خلاقیت دانش آموزان از مدل تصمیمگیری تحلیل شبکهای فازیFUZZY ANP 1 استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که عوامل "برقراری ارتباط موفق در کلاس بین معلم و دانش آموز" ،" آموزش مهارت های پر س شگری×معلمان و " آموزش×ب صری مهمترین عوامل از نگاه خبرگان در جهت ر شد خلاقیت دانش آموزان می باشد. در پایان پیشنهاداتی جهت پژوهش های آتی ارائه شده است.
.1 مقدمه - با 2 خط BNazanin 11pt فاصله از کلمات کلیدی -
خلاقیت همواره یکی از ویژگی های کلیدی در توسعه فردی و اجتماعی در میان افراد یک جامعه بوده است. آنچه در این میان حائز اهمیت است چگونگی پروش و رشد این مهم به عنوان عنصری کلیدی در میان افراد یک جامعه می باشد. نگاهی به ادبیات این حوزه نشان می دهد که تاکنون پژوهش های زیادی در شناسایی این مفهوم و همچنین چگونگی رشد و به کارگیری آن در حوزه های مختلف علوم انسانی از جمله مدیریت، روان شناسی و ... انجام گرفته است. اولین بخشی که در این پژوهش ها مورد بحث است ارائه تعریفی از خلاقیت می باشد.
رایجترین تعریفی که در ادبیات از خلاقیت مشاهده می شود عبارت است از "ایجاد طرحی جدید، با ارزش، و متناسب" - رنزولی، . 2 - 1993 به بیان دیگر، خلاقیت به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد فکر یا مفهوم جدید است. رابرت ویزبرگ 3 - 1995 - در این زمینه میگوید: "یکی از زیباترین ویژگیهای انسان قدرت آفرینندگی و یا خلاقیت اوست و به همین واسطه است که انسان می تواند اهداف آرمانگرایانه خود را پدید آورد و توانایی¬های خود را شکوفا سازد" - ویسبرگ، . - 1992 در بیان اهمیت رشد و توسعه خلاقیت نیز پژوهش هایی صورت گرفته است که نشان از اهمیت این حوزه در نظر محققان می باشد. تورنس رشد و توسعه خلاقیت را، وابسته به عوامل مختلف فردی و اجتماعی همچون هوش، خانواده، ویژگی های شخصیتی و ... می داند.
وی بیان می کند که اگر چه توانایی تفکر خلاق به طور بالقوه و به نحو فطری، در انسان به ودیعه نهاده شده، اما ظهور آن مستلزم آموزش و پرورش مناسب است - تورنس، .1 - 1968 اما در جامعه ایران با وجود نیروهای کارآمد و مستعد، توانایی خلاق آنطور که شایسته است شکوفا نمیشود - میرکمالی، . - 1378 در اینجاست که بعد دیگری از ابعاد مرتبط با خلاقیت به عنوان شاخص های موثر بر رشد و توسعه خلاقیت در میان افراد جامعه مطرح می شود .
لذا در این پژوهش سعی می شود شاخص های کلیدی موثر بر خلاقیت در یکی از گروه های مهم اجتماعی به عنوان دانش آموزان شناسایی و رتبهبندی شود. روشهای مختلفی برای رتبهبندی گزینهها و جود دارد روش چند معیاره فرآیند تحلیل شبکه ای فازی - FUZZY ANP - یکی از این روش ها است. برای این منظور ابتدا به معرفی پژوهش های انجام شده در این حوزه پرداخته و پس از شناسایی شاخص های مطرح شده در ادبیات شاخص های کلیدی و مشترک را مشخص می کنیم. سپس با استفاده از مدل - FUZZY - ANP به رتبه بندی شاخص های مستخرج از ادبیات می پردازیم.
.2 شاخص های موثر بر خلاقیت
با توجه به آن چه در اهمیت مفهوم خلاقیت در ادبیات بیان شده است تاکنون پژوهشهای فراوانی در جهت شناسایی شاخصهای موثر بر خلاقیت صورت گرفته است. به عنوان نمونه بارت و همکاران 2 - 2015 - تفاوت جنسیت را به عنوان عاملی در تفکر خلاق مورد بررسی قرار داده اند. این مطالعه بر مبنای نظر تورنس، که خلاقیت را توانایی دیدن مشکلات، ارائه پیشنهاد و ایده های جدید و برقراری ارتباط بین نتایج می داند استوار است و بر اساس زیربخش های تست تفکر خلاق تورنس، به ارزیابی دقیق خلاقیت دانش آموزان پایه 8 و 11 مدارس دولتی منطقه شهری تویین در ایالات متحده پرداخته است.
این نتایج بر خلاف نظر محققین دیگر که بر این باور هستند که دختران خلاق تر از پسران هستند بیان میکند که خلاقیت، زیربخش هایی دارد که در بخشی دختران و در بخش دیگر پسران موفق ترند و در مواردی برابرند. این امر به ویژگی های شخصیتی هر یک از این دو گروه بستگی دارد. بنابراین، باید در جهت افزایش توانایی های خلاقیتی، بر مبنای قوت و ضعف دختران و پسران به طور جداگانه، برنامه ریزی های درسی طراحی شوند.
در مطالعه دیگری نتایج آزمون تورنس روی گروهی از دانش آموزان پایه ششم مالزی حاکی از آن است که جنسیت ارتباط معناداری با توانایی تفکر خلاق دارد. این در حالی است که سبک تفکر و یادگیری سمت راست مغز با تمام اجزا و زیربخش های خلاقیت ارتباط مثبت و معناداری دارد. از آنجا که شیوه آموزش، برنامه درسی و ارزیابی مدارس بر مبنای تفکر منطقی، به خاطر سپردن و اطاعت با عملکرد سمت چپ مغز هماهنگ است و تفکر خلاق با قسمت راست مغز، لذا تغییر شیوه آموزش جهت بکارگیری بیش تر سمت راست مغز برای افزایش تفکر خلاق لازم و ضروری است - چو ،.3 - 2014
در پژوهشی دیگر سوفونهیرانراکا و همکاران - 4 - 2015 با دسته بندی مقالات، 9 عامل را به عنوان چارچوبی برای یادگیری ترکیبی جهت ارتقاء تفکر خلاق حل مسئله ارائه داده اند. بر این مبنا، درک چالش ها، تولید ایده، آماده شدن برای پاسخ، رویکرد خود برنامه ریزی، عوامل اصلی و فعالیت های یادگیری، منابع یادگیری، بازخورد، تعامل یادگیری و ارزیابی به عنوان عوامل محیطی اثر گذار بر یادگیری تلفیقی معرفی شده اند.
در جای دیگر برنامه حل مشکل خلاقیت دانش آموزان با¬استعداد را بر تفکر خلاق روی 47 دانش آموز بااستعداد ترکیه مورد بررسی قرار گرفته است - ستینکایا ، .5 - 2014 بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از تکنیک های تفکر خلاق در توسعه مهارت های خلاقیت مؤثر است. سؤالات بالاتر از سطح دانش آموزان با استعداد، اجازه دادن به آن ها جهت ابراز نظرشان راجع به موضوع، استراتژی های تدریس که می تواند بر علاقه و سرعت یادگیری دانش آموزان بیافزاید و استفاده از موضوعاتی که حس کنجکاوی آن ها را بیدار می کند، از تکنیک هایی هستند که در این تحقیق در جهت رشد تفکر خلاق معرفی شده اند.
در تحقیقی که به بررسی ارتباط بین مشاهدات و خلاقیت موجود در فرآیند طراحی و کارهای نهایی دانش آموزان انجام گرفته است ادعای محقق بر روی دانش آموزان پایه نهم مورد بررسی واقع شده است. در این تحقیق دانش آموزان به دو گروه تقسیم شدند در یک گروه پس از پخش ویدئویی نظرات پیرامون طراحی های جایگزین به بحث گذاشته شده و در گروه دیگر هریک از افراد به تنهایی به طراحی پرداختند. نتایج این تحقیق تأثیر بیش تر آموزش بصری بر خلاقیت را نسبت به آموزش مستقیم را نشان می دهد - جانسن و همکاران ، .1 - 2013
در پژوهشی دیگرسک و اُز 2 - 2010 - به بررسی تأثیر شیوه خاصی در آموزش و یادگیری به نام قانون متضاد خلاقیت بر تفکر خلاقانه دانش آموزان پرداخته اند. این روش که از 5 مرحله ایجاد ایده، جداسازی ایده ها، مخالفت، ترکیب، و شرح و بسط تشکیل شده است بر مبنای فرآیند جنیوساین پایه ریزی شده است. بر اساس این شیوه، نظرهای قبلی در کنار نظرهای متضاد قرار می گیرند و با هم در توسعه و ارائه مفاهیم جدید به کار گرفته می شوند. بنا بر نتایج تحقیق، زمانی که دانش آموزان نحوه اندیشیدن را با فرآیند جنیوساین یاد می گیرند شروع به استفاده از آن در تولیدات خلاقانه خود می کنند.
بررسی ارتباط فعالیت خلاقانه دانش آموزان و پتانسیل خلاقیت معلمان نشان می دهد کیفیت کار معلمان در این زمینه به موفقیت آنان در برقراری ارتباط موفق در کلاس بستگی دارد. لذا، در یک ارتباط آموزشی شاخص هایی نظیر ویژگی شخصیتی - درجه ای از خود شناسی دانش آموز - ، انتقال فکر - خود را به جای تنفکر دانش آموز قرار دادن - ، شاخص انعکاسی - ویژگی عاطفی و .. - ، شاخص تعاملی، شاخص مرکزی - به کارگیری هسته ارتباطی در ارتباطات و آموزش و فعالیت های شناختی - ، توسعه ویژگی فردی، جذابیت - جذابیت محتوا و کلاس - و شاخص نتیجه، دخیل و مورد توجه هستند - گابدولچاکو ، .3 - 2014
سهین 4 - 2014 - در تحقیق خود بر آن است تا تأثیر آموزش مهارت های تفکر خلاق را در سطوح مختلف استعداد دانش آموزان بسنجد. بر اساس نتایج آماری وی که از آزمون تورنس روی دانش آموزان با هوش و غیر تیزهوش به عمل آمده است، هوش و خلاقیت دو مفهوم جدا از هم هستند که به طور مستقل عمل می کنند. از دیگر نتایج تحقیق وی، تأثیر مثبت و معنادار مشاوره در کسب مهارت های تفکر خلاق بین همه سطوح استعدادی دانش آموزان است .
در جای دیگر کسیم و همکاران 5 - 2014 - ، به بررسی تأثیر ابزارهای چندرسانه ای بر ارتقای خلاقیت دانشجویان پرداختند. این محقیقین فرض کردند که استفاده از ابزارهای چند رسانه ای جهت پردازش اطلاعات مؤثر بار شناختی مناسبی برای عملکرد مغز فراهم می کند که باعث ارتقای خلاقیت و شناخت می شود. پس از اجرای طرح، نتایج نشان می دهد این روش می تواند در میان زیرمعیارهای خلاقیت در دو بخش تنوع ایده ها و نوآوری آن مؤثر باشد. اما تعداد ایده های خلق شده به این روش وابستگی چندانی نخواهد داشت. لذا این روش بیش از آن که در افزایش خلاقیت افراد مؤثر باشد در شناخت بهتر آنان در موضوع تأثیرگذار بوده است.
در پژوهشی دیگر اثر استفاده از روش های بصری را در افزایش خلاقیت دانش آموزان در دروس منطقی و محاسباتی مورد بررسی واقع شده است که نتایج نشان می دهد این نوع آموزش باعث ایجاد تعادل در دو نیمکره مغز می شود. ضمن اینکه این روش بهره وری را در یادگیری افزایش می دهد - دینیکا و همکاران، .6 - 2010 در جای دیگر سیمسک و بالکان کییسی 7 - 2010 - با بررسی فعالیت های موجود در کتب درسی دانش آموزان چه مقدار خلاقیت آنان را پشتیبانی می کند. نتایج این تحقیق نشان می دهد دانش آموزان در فعالیت های خواسته شده موجود در کتب درسی تنها به ارائه جواب راه های جایگزین و قابل تصور بسنده می کنند. این در حالی است که این تمرین ها برای ارائه پاسخ ها و ایده های نو توسط دانش آموزان بسیار ناکافی است .
اما پژوهش در حوزه شاخص های کلیدی موثر بر خلاقیت در میان دانش آموزان در میان محققان داخلی نیز مورد توجه قرار گرفته و پژوهش های چندی در این باره صورت گرفته است. به عنوان مثال می توان از پژوهش گنجی و همکاران - 1391 - نام برد که در این پژوهش افزایش خلاقیت دانش آموزان از منظر آموزش مهارت های پرسشگری به معلمان بررسی شده است. آنان طرح پژوهشی خود را روی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر تهران اجرا نمودند. بر اساس نتایج این تحقیق، آموزش مهارت های پرسشگری و توضیح دادن به معلمان، افزایش 12 درصدی در افزایش خلاقیت دانش آموزان دارد. لذا این مهارت ها باید در بدو خدمت و حین خدمت به آنان آموزش داده شود.
