بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به معیارها و مولفههای ارزیابی عملکرد پیمانکاران یکی از مهمترین دغدغههای سازمانهای پیشرو است. با توجه به رویکرد شرکت توزیع برق فارس در برون سپاری عمده فعالیتهای خدماتی - توزیع قبوض، رفع خرابی، نصب کنتور و ... - به پیمانکاران، این پژوهش به شناسایی شاخص های کلیدی ارزیابی عملکرد پیمانکاران در این شرکت پرداخته است.
این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی-پیمایشی میباشد. به لحاظ ویژگی سوالات پرسشنامه ی دلفی، نمونه گیری به صورت هدفمند قضاوتی بین 16 نفر از مدیران و معاونان شرکت انجام گرفت.در این تحقیق پس از مطالعه ی پیشینه ی تحقیق و نظرسنجی از خبرگان شرکت، تعدادی شاخص انتخاب شدند و سپس این شاخص ها که در قالب کارت امتیازی متوازن جانمایی شده بودند،توسط روش دلفی فازی غربالگری شدند.نتایج تحقیق بیان می کند شاخص های موثر بر ارزیابی عملکرد پیمانکاران عبارتند از: قوانین و مقررات،بهداشت و ایمنی،تجهیزات و فضا،برنامه ریزی،کنترل،سرمایه اجتماعی،کارایی،توانایی مالی،انضباط مالی،پیش بینی
منطقی،نیروی انسانی و فن آوری اطلاعات.
مقدمه
هر سازمانی به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت و مرغوبیت فعالیتهای خود بالاخص در محیطهای پیچیده و پویا نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد. از سوی دیگر فقدان وجود نظام ارزیابی و کنترل در یک سیستم، به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و بیرون سازمان تلقی میگردد، که پیامدهای آن منجر به کهولت سازمان و نهایتا مرگ آن سازمان میشود.
ممکن است بروز پدیدهی مرگ سازمانی به علت عدم وقوع یکباره آن، از سوی مدیران عالی سازمان ها احساس نشود. لکن مطالعات نشان دادهاست که فقدان نظام کسب بازخورد، امکان انجام اصلاحات لازم برای رشد، توسعه و بهبود فعالیتهای سازمان را غیر ممکن می نماید، که سرانجام این پدیده، مرگ سازمانی را به دنبال خواهد داشت.
نظام ارزیابی عملکرد به صورت رسمی،در سطح فردی و سازمانی از سال 1800 میلادی توسط رابرت اون در اسکاتلند در صنعت نساجی برای اولین بار مطرح گردید. امروزه،ارزیابی عملکرد در مقایسه با گذشته تکامل یافته و هم پا با سیر توسعه ی اندیشه های مدیریت،فرایند،ماهیت و کارکردهای آن توسعه و گسترش زیادی یافته است
در عصر حاضر، سازمان ها برای رشد و پایداری خود باید به شدت تلاش نمایند، و از استراتژی مناسب جهت پیشرفت و حفظ بقای خود بهره گیرند. محیط پیرامون سازمان ها به سرعت در حال تغییر است که از جمله این تغییرات تنوع تقاضا و نیازهای مشتریان است. محدودیت مهم دیگری که سازمان ها را در تنگنا قرار می دهد، کمیابی و محدودیت منابع و امکانات است. یکی از راههای کاهش این مشکلات استفاده مناسب از تامین کنندگان/پیمانکاران چابک و منابع بیرونی است.
برونسپاری که این روزها به عنوان یک روش واگذاری بخشی از کارها به خارج از سازمان یا داخل سازمان به صورت پیمان کاری مطرح است، مانند هر روش دیگری همانطور که میتواند مفید باشد، اگر دارای شرایط و استانداردهای تعریف شده و شفاهی نباشد، ممکن است ضرر و زیانهای بسیاری به همراه داشته باشد. تحقیقات نشان میدهد که منافع حاصل از برونسپاری برای بسیاری از شرکتها زیاد بوده که مهمترین آنها صرفه جویی در وقت، هزینه، ارتقای کیفیت و آزادسازی منابع داخلی به منظور استفاده ی بهینه از آن است
در دو دههی گذشته، خصوصی سازی و تنظیم بازار از مهمترین عناصر اصلاح ساختاری کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بودهاست. در واقع امروزه به دشواری میتوان کشوری را یافت که برنامهای را برای واگذاری تمام یا بخشی از شرکتهای دولتی به بخش خصوصی و یا سهیم کردن این بخش در مدیریت، مالکیت و امور مالی این شرکتها در پیش نگرفته باشد.[2]صنعت برق کشور از اوایل دهه 70 با تغییر ساختار سازمانی و ایجاد شرکتهای مستقل و غیر دولتی به امر توزیع نیروی برق و مدیریت تولید پرداختهاست، و نیز به مدد شرکتهایی در بخشهای اجرائی و پیمان کاری، به امر ساخت و تجهیزات، و ارائه خدمات، مشاوره، حسابرسی، امور رایانه وصدور قبض، تعمیر و نگهداری شبکه و تأسیسات برق و. . . اقدام نمودهاست
یکی از لازمههای خصوصی سازی و کوچک سازی، واگذاری بخشهایی از فعالیتهای سازمان در قالب پروژه به پیمانکاران میباشد. شرکت توزیع برق فارس در حال حاضر 1162 پیمان کار دارد که فعالیتهایی نظیر اجرای عملیات شبکه، قطع و وصل برق مشترکین بدهکار، عملیات بازدید از محل نصب لوازم اندازه گیری، نظارت بر عملیات تبدیل شبکه از سیم مسی به کابل خودنگهدار، نصب کنتور تکفاز و سه فاز و اصلاح لوازم تکفاز و سه فاز و...را انجام می دهند
ملاحظه میشود که با توجه به تعداد پیمانکاران موجود و فعالیتهای مهمیکه به آنها واگذار شده، پیمانکاران نقش مهم و کلیدی در شرکت توزیع برق برعهده دارند. اما علی رغم اهمیت این موضوع، در این شرکت خلا معیارهایی جهت ارزیابی پیمانکاران درحین کار به شدت احساس میشود. عدم توجه به این مهم باعث میشود که اجرای پروژه از لحاظ زمانی طولانیتر، و با کیفیت پایین تر و هزینه بالاتر انجام پذیرد. همچنین در بعضی مواقع امکان بروز عدم توجیه اقتصادی پروژه نیز وجود دارد. لذا لزوم یک برنامه ریزی دقیق و کار آمد برای جلوگیری از اتلاف منابع و انجام فعالیتهای واگذار شده با کیفیت بالاتر احساس میشود، تا علاوه بر افزایش بهره وری در استفاده از منابع موجود، منابع شرکت به صورت بهینه هزینه گردد.
در سالهای اخیر تحقیقات متفاوتی در زمینه ی ارزیابی عملکرد و انتخاب تامین کنندگان و پیمانکاران انجام گرفتهاست، که به عنوان نمونه می توان به تحقیقات لیائو و کائو - 2011 - ، شمس لیالستانی و همکاران - 1392 - ، ناصری و همکاران - 1390 - ، پلبانکویچ - 2009 - 1، لی و چن - 2007 - 2 و مرروت و ویلا - 2012 - 3 و ... که به ارزیابی تامین کنندگان و پیمانکاران ساختمانی،کارکنان و سازمان ها پرداخته اند.
نظر به اینکه بر اساس مطالعات انجام شده، اغلب تحقیقات به ارزیابی عملکرد پیمانکاران ساختمانی پرداخته اند - پلبانکویچ - 2009 - 4، لی و چن - 2007 - 5 و مرروت و ویلا - - 2012 - 6 و تا کنون در زمینه ی ارزیابی عملکرد پیمانکاران شرکت برق تحقیقی انجام نشدهاست ، لذا با توجه به پیشینه ی تحقیق و خلائی که در رابطه با ارزیابی عملکرد پیمانکاران در اداره ی توزیع برق فارس وجود دارد، محقق بر آن شد که به ارائه ی تحقیقی در رابطه با معیارهای مؤثر در ارزیابی عملکرد پیمانکاران در شرکت مذکور بپردازد.
مروری بر ادبیات و پیشینه ی تحقیق
کنترل و ارزیابی که به صورت رسمیبه قرن نوزدهم باز میگردد. فرآیند سنجش و اندازه گیری، ارزش گذاری و قضاوت درباره عملکرد طی دورهای معین است، که طی آن نتایج عملکرد و فعالیتهای شرکت طوری تحت نظارت و کنترل قرار میگیرد تا بتوان عملکرد واقعی را با عملکرد مطلوب مقایسه کرد. " این فرآیند بازخورد لازم را به مدیران میدهد که بتوانند نتایج را ارزیابی کنند، و در صورت لزوم اقدامات تصحیح کننده و اصلاحی را اتخاذ کند. در بررسی علت وجودی ارزیابی عملکرد دو دیدگاه وجود دارد، یکی نگرش سنتی به ارزیابی که در آن، مهم ترین هدف ارزیابی، قضاوت و یادآوری عملکرد است.
دیگری نگرش نوین که در آن بر رشد ،توسعه و بهبود مستمر عملکرد توجه میشود .[13]بسیاری از انتقادات مربوط به سیستمهای سنتی ارزیابی عملکرد ناشی از ناکامی آنها در سنجش و نظارت بر ابعاد چندگانه عملکرد به واسطه تمرکز بیش از حد بر شاخصهای مالی است .[5]که این امر ریشه در تئوری های اقتصادی دارد. اما شاخصهای مالی به تنهایی نمی توانند تصویر مناسب و کاملی از فعالیتهای داخل سازمان برای طراحان سیستمهای کنترل مدیریت فراهم کنند
مدل ها و الگوهای زیادی در خصوص ارزیابی عملکرد مورد مطالعه قرار گرفته اند که از جمله می توان ، مدل سینک و تانل - - 1989،ماتریس عملکرد - - 1989،مدل نتایج و تعیین کننده ها - - 1991،هرم عملکرد - - 1991،روش ارزیابی متوازن - - 1992،تحلیل ذینفعان - - 2001 و مدل تعالی سازمانی را برشمرد
در دهه ًٌُُ میلادی مدل کارت امتیازی متوازن ابتدا به عنوان یک روش نوین ارزیابی عملکرد و سپس به عنوان ابزاری جهت کمک به تحقق استراتژی و یا به عبارتی بهتر سیستمیبرای مدیریت بر استراتژی، توسط رابرت کاپلان استاد صاحب نام دانشگاههاروارد و دیوید نورتن مشاور برجسته مدیریت در امریکا مطرح شد و از سوی صاحب نظران مدیریت و مدیران سازمانها به شدت مورد استقبال قرار گرفت. آنها این سیستم تبدیل استراتژیها به اهداف را کارت امتیازی متوازن نامیدند - کپلن و آنکینسون،. - 2007در این مدل عملکرد سازمان ها با توجه به چهار منظر مالی،مشتری،فرایند داخلی و رشد و یادگیری ارزیابی می شود.
منظر مشتری:امروزه بیانیه ی فلسفه ی وجودی بسیاری از سازمان ها بر مشتری تمرکز دارد.این جنبه شامل مواردی مانند نظرهای مشتریان،رضایت مشتریان و جذب مشتریان جدید است و در نهایت اینکه مشتریان از سازمان ها چه می خواهند.این منظر بر خصوصیاتی از محصول/خدمت تمرکز دارد که از نظر مشتری برای او ارزش ایجاد می کند
منظر فرایند داخلی:سازمان باید فرایندهایی را مشخص کند که با برتری یافتن در آنها بتواند برای مشتریان و در نهایت سهامداران خود ارزش بیافریند.در این منظر،مدیران مهم ترین فرایندهایی را که برای دستیابی به اهداف مشتریان و سودآوری سازمان وجود دارد،تعیین می کنند.
منظر رشد و یادگیری:سنجه های منظر مشتری و فرایند داخلی،پارامترهایی را شناسایی می کنند که در موقعیت رقابتی سازمان بسیار با اهمیت است.به منظور دستیابی به این هدف،سازمان باید همواره محصولات و فرایندهای خود را بهبود بخشد.همچنین توانایی معرفی فرایندها و محصولات کاملا جدید را داشته باشد.این جنبه چگونگی موفقیت سازمان را توضیح می دهد و توجه اصلی آن بر مبنای موفقیت آتی افراد سازمان و ساختار آن است.
منظر مالی:سنجه های این منظر به ما می گوید که اجرای موفقیت آمیز اهدافی که در سه منظر دیگر تعیین شده اند،در نهایت به چه نتایج و دستاورد مالی منجر خواهد شد.
بررسی پیشرفته پژوهش نشان می دهد کارت امتیازی متوازن چارچوب ارزیابی عملکرد است که با مجموعه ای از مقیاس های مالی و غیرمالی،یک نگاه کامل به عملکرد سازمان - شرکت - می اندازد.در این زمینه نتایج پژوهش 83 شرکت نشان می دهد از کارت امتیازی متوازن می توان به عنوان ابزاری برای پایش فرایند ایجاد ارزش در بلند مدت استفاده کرد -
زیگنفوس - - 2000 استفاده از کارت امتیازی متوازن را به منظور انتخاب شاخص های عملکرد در حوزه ی بازرسی ممیزی داخلی نشان داد.کالن و همکاران - - 2003 استفاده از کارت امتیازی متوازن را برای تقویت مدیریت عملکرد پیشنهاد دادند.همچنین لانکویست در سال 2002 مدل امتیازی متوازن را یکی از معروف ترین سیستم های اندازه گیری و سنجش عملکرد در آمریکا و اروپا تلقی کرد
در پژوهش دیگری چن و همکاران - - 2006با استفاده از مدل کارت امتیازی متوازن به ارزیابی عملکرد دانشگاه تکنولوژی چین پرداختند،چرا که بیان داشتند صاحب نظرانی همچون براون،دلوین،رولستاداس و اندرسون مدل امتیازی متوازن را به عنوان یکی از سیستم های مدرن اندازه گیری معرفی کرده اند - . - 15امروزه قابلیت زیاد این ابزار سبب شده است تا پژوهشگران متعددی در داخل نیز از این ابزار برای ارزیابی عملکرد سازمان های مختلف بی بهره نمانند - 11،10،6،2،. - 1از این رو در این پژوهش نیز از این ابزار برای بخشی از کار استفاده شده است.
روش پژوهش پژوهش حاضر به دلیل کاربرد نتایج یافتهها برای حل مشکلات
درون شرکت تحت مطالعه، براساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. همچنین از لحاظ ماهیت و روش تحقیق در زمره تحقیقات توصیفی- پیمایشی میباشد. در این پژوهش، محقق پس از آشنایی با شرکت توزیع برق فارس و فعالیت پیمانکاران آن به بررسی دقیق مطالعات انجام شده در زمینه ی ارزیابی عملکرد پیمانکاران و کسب نظر اساتید و خبرگان پرداختهاست و بر این اساس عوامل و شاخصهای اصلی موثر در ارزیابی عملکرد پیمانکاران که با توجه به تحقیقات برای هر سازمانی منحصر به فرد میباشد را شناسایی کردهاست.سپس با نظر سنجی از خبرگان شرکت، تعدادی از شاخصهای مذکور حذف و اضافه شده و در مرحله ی بعد یک پرسشنامه ی دلفی فازی تحت چارچوب کارت امتیازی متوازن تهیه گردیدهاست که 16 نفر از خبرگان شرکت به آن پاسخ داده اند.
تکنیک دلفی فازی
دلفی یک نظرخواهی تخصصی برای پیش بینی آیندهاست که بر اساس آن می توان نتایج مختلف را استخراج کرد، این روش ضمن سادگی، از اطمینان بالایی نیز برخوردار است، به طوری که برای جمع آوری و تلخیص نظرها در حیطه ای معین بکار میرود.
طبق تعریف هادر - 1995 - ، روش دلفی مبتنی بر ساختار ارتباط گروهی است، و در مواردی استفاده میشود که دانش ناکافی و نامطمئن در دسترس است، و قضاوت در مورد آن به متخصصان مربوط سپرده میشود.
ایشاویکا - 1993 - روش دلفی فازی را معرفی کردهاست که برگرفته از روش سنتی و تئوری مجموعه فازی است.روش دلفی فازی برای دو کاربرد متفاوت غربال شاخصها و پیش بینی استفاده میشود.تفاوت اصلی این دو کاربرد در این است که غربال شاخصها در یک راند قابل انجام است اما پیش بینی باید در چندین راند ادامه پیدا کند تا توافق حاصل شود.توجیه منطقی آن است که در غربالگری، پژوهشگر ابتدا با پشتوانه ادبیات موجود غربال ابتدایی را انجام دادهاست و تحلیل، جنبه ی تاییدی دارد اما در پیش بینی، موضوع، حساسیت بیشتری دارد و تحلیل جنبه ی اکتشافی دارد بنابراین پیش بینی مستلزم دقت وحساسیت بیشتری است
