بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به وضعیت شبکه ملی شتابنگاری زلزله ایران می پردازد. این شبکه با هدف ثبت جنبش های نیرومند زمین ناشی از رویداد زمین لرزه ها در سال 1352 پی ریزی گردید. در سال 1360 این شبکه با بیش از 270 ایستگاه شتابنگاری به مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن منتقل گردید. در سال 1369 پس از زمین لرزه ویرانگر رودبار منجیل، توسعه شبکه در دستور کار مرکز قرار گرفت.
از سال 1372تا سال 1379 تعداد دستگاههای شبکه از مرز 1000 ایستگاه گذشت. در حال حاضر این شبکه با دارا بودن 1150 ایستگاه فعال و ثبت بیش از 10000 نگاشت سه مولفه ای از زمین لرزه هایی با بزرگای بین 2/5 تا 7/6 و فاصله رومرکزی نزدیک به صفر تا 600 کیلومتر مهمترین شبکه ثبت حرکات قوی زمین در خاورمیانه و اروپاو ازگسترده ترین شبکه های شتابنگاری دنیا است. در این مقاله به دستاوردهای این شبکه در طول فعالیت خود اشاره خواهیم نمود.
1 مقدمه
سرزمین ایران در پهنهای از گیتی قرار گرفته است که از دیدگاه لرزه خیزی بسیار پر تکاپو بوده و هر از چند گاهی با رویداد زمینلرزهای مخرب، گوشهای از این سرزمین کهن ویران و خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای گذاشته میشود. شبکه ملی شتابنگاری زلزله ایران باهدف نصب دستگاههای شتابنگار زلزله در سراسر کشور و ثبت دادههای جنبش نیرومند زمین از زمین لرزههای رویداده در سراسر کشور در سال 1352 پایه ریزی گردید.
دادههای این شبکه از اهمیت بسیار زیادی در تدوین آیین نامهها و طراحی مقاوم سازهها در برابر زلزله برخوردار هستند. این شبکه در سال 1360 به مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن منتقل و از سال 1380 به صورت بخشی مستقل در تشکیلات این مرکز قرار گرفت.
ایستگاه جهرم در استان فارس در تاریخ 1352/12/5 خورشیدی اولین شتابنگاشت را با بیشینه شتابی برابر با 0/017 g به ثبت رسانید. بعد از زمینلرزه رودبار- منجیل - 1369 - طرح توسعه شبکه شتابنگاری در دستور کار مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن قرار گرفت و از سال 1372 نصب دستگاههای دیجیتال - SSA2 - شروع شد. اولین دستگاههای شتابنگار دیجیتال در روستای سفیدآبه - بعد از زمینلرزهچهارم اسفند - 1372، زنجیران و زرات - بعد از زمینلرزهدهم اسفند 1372 موک - نصب گردیدند.
ایستگاه زنجیران - استان فارس - توانست در سی ام خرداد 1373 زمینلرزهزنجیران را با بیشینه شتاب تقریبی 1g به ثبت برساند. این دستگاهها زمینلرزههای مهمی مانند زنجیران، گرمخان بجنورد، اردکول، سرعین، گلباف، کره بس و زمینلرزهبم را ثبت کردهاند. بیشینه شتاب ثبت شده در زمینلرزه بم، بر روی مؤلفه قائم 0/989 g است.
بیشینه شتاب ثبت شده بر روی مولفه قائم و نزدیک بودن به کانون و گسل مسبب، این شتابنگاشت را به یکی از بارزترین شتابنگاشتهای دنیا در آورده است. درحال حاضر تعداد 1150 دستگاه شتابنگار دیجیتال در کشور نصب و آماده به کار میباشند - شکل . - 1 این دستگاهها تا کنون حدود 10000 شتابنگاشت را به ثبت رسانده اند که مجموعه باارزشی جهت تحقیق در مهندسی زلزله میباشد.
شکل :1 نقشه شبکه شتابنگاری کشور
2 ماموریت ها، وظایف و چشم انداز شبکه ملی شتابنگاری
مهمترین وظیفه شبکه ملی شتابنگاری کشورکنترل و نگهداری دستگاههای شتابنگار زلزله در سراسر کشور میباشد. این مهم با انجام ماموریت های ادواری و کنترل دستگاههای شتابنگار از طریق خطوط مخابراتی صورت میگیرد. به موازات انجام این مهم جمع آوری و پردازش اطلاعات ثبت شده از زمینلرزهها و انتشار آنها از دیگر وظایف مهم این بخش است. به موازات این مهم که برنامه اصلی شبکه شتابنگاری است، فعالیت های دیگری نیز در جهت اهداف شبکه صورت گرفته است که به شرح ذیل است.
1-2 طراحی و اجرای آزمایشی سامانه پاسخ سریع زمین لرزه برای شهر تهران
ویژگیهای لرزه خیزی شهر تهران به همراه سابقه لرزه خیزی و وجود گسل های متعدد به خودی خود این شهر را در معرض زمین لرزه های بزرگ قرار داده است، در عین حال ویژگیهای جمعیتی و وجود ساختمانهای فرسوده می تواند آسیب پذیری این شهر را در مقابل با زمین لرزه بیشتر نماید. با هدف ارزیابی ساختار های مخابراتی و انتقال داده و با هدف ایجاد یک سامانه پاسخ سریع زمین لرزه در شهر تهران، طرحی آزمایشی با نصب 20 ایستگاه شتابنگاری آغاز و اجرایی شد. این سامانه برای کاربردی شدن می بایست به 150 ایستگاه ارتقا یابد
شکل 2 نقشه سامانه آزمایشی پاسخ سریع تهران
-2-2 آرایه شتابنگاری درون چاهی
یکی از مهمترین طرح های اجراشده در شبکه شتابنگاری کشور احداث آرایه درون چاهی است. در این آرایه علاوه بر نصب سنسور درسطح زمین یک یا دو سنسور در عمق های مختلف از سطح زمین کار گذاشته میشوند تا همزمان با ثبت جنبش در سطح، دادههای شتاب زمین در عمق مشخص نیز بدست آید. نظر به اهمیت شهر تهران احداث آرایه های درون چاهی در این منطقه پیش بینی و چهار نقطه در جنوب، شمال، غرب و مرکز تهران به این منظور انتخاب و چهار سنسور درون چاهی در این ایستگاهها که عبارت بودند از مرقد امام ، پارک شهر ، مرکز تحقیقات و استادیوم آزادی نصب گردیدند
