بخشی از مقاله
چکیده
ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب میشود. بنابراین شناسایی ارقام متحمل به تنش خشکی یکی از اهداف اصلی اصلاحگران میباشد. به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر 19 جمعیت رازیانه، آزمایشی با استفاده از طرح بلوك هاي کامل تصادفی با سه تکرار و در شرایط تنش کمآبی به اجرا در آمد. نتایج تجزیه واریانس چند متغیره بلوك ها، به علت معنیدار شدن همه آمارهها در حالت اثر متقابل سطوح آبیاري و جمعیت، وجود اثر متقابل در بلوك ها را تأیید کرد.
تجزیه واریانس مرکب صفات، بین جمعیتها، از نظر میزان اسانس دانه در سطح احتمال 5 درصد و بقیه صفات در سطح احتمال 1 درصد، اختلاف معنیداري را نشان داد. مقایسه میانگینها برتري جمعیتهاي خراسان - شیروان - ، کرج، بناب، مغان - خروسلو - ، تربت جام و ترکیه - ازمیر - را از نظر اکثر صفات، در شرایط تنش کمآبی حاکی بود. تجزیههاي رگرسیون چندگانه و علیت نشان دادند که در شرایط تنش کمآبی، وزن خشک بوته وRWC 2 مهمترین اجزاي مؤثر بر عملکرد دانه هستند.
مقدمه
گیاهان دارویی از قدیم الایام مورد توجه بودهاند. بعضی از این گیاهان به واسطه شفا بخش بودن مقدس شمرده میشدند. به دلیل کمی هزینه و سادگی تولید دارو از گیاهان در مقایسه با روشهاي شیمیایی و نیز به دلیل عوارض جانبی بیشمار داروهاي شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی با رشد قابل توجهی روبرو شدهاند. در حال حاضر بیش از 40 درصد داروهاي مصرف شده در کشورهاي پیشرفته غربی، داراي منشا گیاهی میباشند.
گرایش به استفاده از گیاهان دارویی براي تولید دارو در اکثر کشورها در حال افزایش است و کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست میشودح رازیانه با نام علمی Fueniculum Vulgar Mill یکی از مهمترین و قدیمیترین گیاهان دارویی است که در تمام فارماکوپههاي معتبر از آن به عنوان یک گیاه دارویی مهم یاد شده است. امروزه از مواد موثره رازیانه در داروسازي براي مداواي سرفه، دلدرد، نفخ، سوء هاضمه در کودکان و تحریک شیر در مادران شیرده استفاده میشود.
مواد و روش ها
نوزده جمعیت رازیانه از نظر صفات مختلف فیزیولوژیکی و عملکرد دانه و اسانس، تحت دو شرایط تنش کم آبی مورد ارزیابی قرار گرفتند. این آزمایش در سال زراعی 1393 در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا گردید. ایستگاه در 15 کیلومتري شرق تبریز و در مسیر جاده تبریز - باسمنج قرار دارد. تبریز داراي آب و هواي سرد و خشک کوهستانی است.
این شهرستان در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و در ارتفاع 1350 متر از سطح دریاهاي آزاد واقع شده است. جمعیتهاي رازیانه بطور مجزا در دو شرایط آبیاري نرمال و تنش کمآبی با استفاده از طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. عملیات کاشت پس از شخم و دیسکزنی و تسطیح زمین تحقیقاتی مورد نظر، در فروردین ماه 1393 انجام شد.
در این طرح، هر جمعیت، در سه ردیف چهارمتري با فاصله 35 سانتیمتر و با فاصله 10 سانتیمتر نسبت به هم روي ردیفها کاشته شدند. آبیاري پس از کاشت، به صورت غرقابی به فاصله هر پنج روز یکبار اعمال شد. اعمال تنش کمبود آب به صورت قطع آبیاري، از زمان 50 درصد گلدهی بوتهها انجام شد و این در حالی بود که آبیاري قسمت نرمال باروال سابق و هر پنج روز تا رسیدگی کامل بوتهها ادامه داشت. عملیات داشت مانند وجین علفهاي هرز و کوددهی در شرایط یکسان براي هر دو بخش و بصورت دستی انجام گرفت.
نتایج وبحث :
ضرایب همبستگی بین صفات مورد ارزیابی تحت شرایط تنش کمآبی در جدول 1 آمده است. به طوري که مشاهده میشود همبستگی عملکرد دانه با میزان کلروفیل مثبت و در سطح احتمال 5 درصد معنیدار میباشد. فرشادفر - 1379 - گزارش کرده است که همبستگی میزان آب نسبی برگ با عملکرد دانه در شرایط تنش کمبود آب غیرمعنیدار میباشد. EC3 با وزن خشک ساقه همبستگی مثبت و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد داشت. همبستگی بین مقاومت روزنهاي و وزن خشک ساقه نیز مثبت و در سطح احتمال 5 درصد معنیدار بود. دماي برگ با EC همبستگی مثبت و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد داشت.
RWC همبستگی منفی و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد با EC و دماي برگ و همبستگی مثبت و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد با صفات عملکرد دانه و عملکرد اسانس دانه نشان داد. وزن خشک بوته همبستگی مثبت و معنیدار در سطح احتمال 1 درصد با عملکرد دانه و همبستگی مثبت و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد با RWC و همچنین با صفت اسانس همبستگی منفی و معنیدار در سطح احتمال 5 درصد نشان داد. بیشترین مقادیر همبستگی به ترتیب مربوط به صفات عملکرد اسانس دانه، وزن خشک بوته و RWC با عملکرد دانه بود.
جدول -1ضرایب همبستگی بین صفات مورد ارزیابی تحت شرایط تنش کمآبی
براساس تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات تأثیرگذار بر آن در شرایط داراي تنش کمآبی - جدول2وشکل - 1 وزن خشک بوته، اثر مستقیم مثبتی بر روي عملکرد دانه داشت و RWC اثر غیرمستقیم بر عملکرد دانه از طریق وزن خشک بوته داشت.
جدول -2 تجزیه علیت عملکرد دانه با صفات مرتبط، در جمعیتهاي مورد مطالعه رازیانه در شرایط تنش کم آبی
شکل -1 دیاگرام علیت عملکرد دانه با صفات مرتبط، در جمعیتهاي مورد مطالعه رازیانه در شرایط تنش کم آبی
عملکرد اسانس دانه جزء جمعیتهاي برتر بودند. در شرایط تنش کمآبی وزن خشک بوته و RWC جزء صفات مؤثر بر
عملکرد دانه شناسایی شدند. در بررسی ارتباط بین صفات اندازهگیري شده در شرایط در شرایط تنش کم آبی، وزن خشک بوته، میزان کلروفیل، عملکرد اسانس دانه و RWC داراي همبستگی با عملکرد دانه بودند. در مقایسه جمعیتهاي مورد مطالعه رازیانه از نظر شاخصهاي مربوط به تنش، مشخص گردید که جمعیتهاي اهر-مشگین - خورشیدآباد - ، خراسان - شیروان - ، بناب، مغان - خروسلو - ، لرستان، ورامین، اصفهان - خوروبیابانک - ، کاشان - تتماج - و ترکیه - ازمیر - متحملترین جمعیتها هستند.
