بخشی از مقاله
چکیده
به منظور معرفی ارقام متحمل به تنش خشکی آخر فصل تعداد 18 لاین امید بخش کلزا در سه آزمایش جداگانه درقالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 91- 92 و 92- 93 در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اسلام آباد غرب مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه معنی دار بوده است. عملکرد دانه در شرایط نرمال، قطع آبیاري از مرحله خورجین دهی و قطع آبیاري از مرحله گلدهی به ترتیب معادل 4214، 3808 و 3532 کیلوگرم در هکتار بود.
در واقع کاهش عملکرد در شرایط قطع آبیاري از مرحله خورجیندهی و قطع آبیاري از مرحله گلدهی نسبت به شرایط نرمال به ترتیب 9/6 و 16/2 درصد بود. در شرایط نرمال لاینهاي HW118،KR4 ، Karaj2 ، L183 و L146 به ترتیب با 4864، 4845، 4816، 4680 و 4588 به ترتیب داراي بیشترین عملکرد دانه بودند. در شرایط تنش خشکی از مرحله خورجیندهی لاینهاي KR4،KS12 ، L201 ، L73 و KS7 به ترتیب با 4464، 4352، 4185، 4135 و 4106 داراي بیشترین عملکرد دانه بودند و در شرایط تنش خشکی از مرحله گلدهی لاینهاي KS12 ، KS7 ، L183، HW113 و L201 به ترتیب با 4165، 4073، 3824، 3768 و 3605 داراي بیشترین عملکرد دانه بودند.
میانگین عملکرد لاینها در سه شرایط نشان میدهد که لاینهاي KS7 ، KR4 ، L201، L183 و HW118 به ترتیب با 4332، 4320، 4094، 4115 و 4102 کیلوگرم در هکتار داراي بیشترین عملکرد د انه بودند. در یک جمع بندي و بر اساس دو سال آزمایش لاینهاي L201، KS7، ، KR4، L73 و HW113 به عنوان لاینهاي متحمل به تنش خشکی، که از پتانسیل عملکرد بالایی در شرایط نرمال برخوردار هستند، معرفی شدند.
مقدمه
تنش خشکی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده کشاورزي و از عوامل بسیار تاثیر گذار در پراکنش گونههاي گیاهی در جهان است. بیش از 35 درصد اراضی دنیا در زمره مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند که فاقد نزولات آسمانی کافی براي کشاورزي هستند . - Jenks and Hasegawa, 2005 - بررسیها نشان داده است که بروز کمبود آب در مراحل مختلف رشدي به ویژه دوره رشد زایشی کمیت و کیفیت روغن تولید شده در کلزا را تحت تاثیر قرار میدهد - . - Angadi, 2003
حساسترین زمان براي آبیاري، مرحله گلدهی و اوایل خورجینبندي میباشد . - Richard and Thrling, 1978; Pouzet, 1995 - بر اساس منابع علمی موجود، تنوع ژنتیکی از حیث عملکرد و اجزاي آن در بین و درون گونههاي براسیکا براي تنش خشکی وجود دارد . - Richard and Thrling, 1978 - نتایج مطالعه دلخوش و همکاران - Delkhosh et al., 2012 - نیز نشان داد که تنش خشکی در مرحله زایشی باعث کاهش معنیدار عملکرد دانه میشود با این حال تاثیر منفی تنش خشکی بر عمکرد دانه کمتر از تاخیر در کاشت بود.
نتایج مطالعه پاسبان اسلام - Paseban eslam, 2009 - در تبریز نشان داد که ژنوتیپهاي اوکاپی و اس.ال.ام.046 براي نواحی با تنش خشکی آخر فصل مناسب هستند. در زمینه تنشهاي خشکی آزمایشهاي زیادي در دنیا انجام گرفته است ولی در اکثر موارد اثر متقابل شدید محیط و ژنوتیپ انتخاب ارقام مقاوم به خشکی را مشکل کرده است. اصلاح ارقام کلزاي متحمل به خشکی نیز یکی از اولویت هاي تحقیقاتی کشور است. گیاه کلزا که همانند گندم در هر دو شرایط آبی و دیم کشت میشود عموماً در مراحلی از چرخه زندگی خود تنش خشکی را تجربه می کند.
در اراضی آبی و مناطقی که در آنها از آبهاي سطحی براي آبیاري استفاده میشود در اواخر فصل رشد به دلیل کاهش بارندگی و همچنین استفاده از منابع آبی براي زراعت هاي پرسود بهاره در میزان آب افت شدیدي ایجاد میشود، در نتیجه فواصل بین آبیاري طولانی شده و گیاه در دوره بحرانی رشد یعنی مرحله پر شدن دانه با تنش آبی مواجه میشود. با توجه به موارد فوق و ضرورت معرفی ژنوتیپهاي متحمل به تنش خشکی در مطالعه حاضر سعی شده است که ژنوتیپهاي کلزا متحمل به تنش خشکی شناسایی و معرفی شوند.
مواد و روش
مطالعه حاضر از مهر1391 به مدت دو سال زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اسلام آباد غرب انجام گرفت. 18 لاین امیدبخش کلزا در سه شرایط نرمال - آبیاري کامل - و قطع آبیاري از ابتداي گلدهی و خورجین دهی به صورت سه آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. بذر کاري بصورت کاشت در ردیفهاي 25 سانتیمتري روي پشتههاي از قبل آماده شده انجام شد. هر کرت آزمایشی شامل 4 خط کاشت به طول 5 متر و مساحت 5 مترمربع بود. آبیاري تا مرحله گلدهی انجام و سپس در تیمارهاي مورد نظر قطع آبیاري در مرحله گلدهی و خورجیندهی انجام شد.
براي مبارزه با شته مومی از آفت کش سیستمیک متاسیستوکس - 1 لیتر در هکتار - استفاده شد. براي کنترل علفهاي هرز باریک برگ از علفکش گالانت سوپر استفاده شد و علفهاي هرز پهن برگ نیز بصورت وجین دستی کنترل شد. در زمان داشت از برخی صفات زراعی همانند ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته و وزن هزار دانه بر اساس میانگین 10 بوته یادداشت برداري شد. پس از برداشت کرت و حذف نیم متر از دو انتهاي آن، عملکرد دانه نیز تعیین گردید. از نرم افزار SAS براي تجزیه آماري دادهها استفاده شد.
نتایج و بحث
با توجه به شرایط اقلیمی متفاوت در دو سال اجراي آزمایش اثر سال بر عملکرد دانه معنیدار بود. نتایج نشان داد که اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه معنی دار بوده است به طوري که عملکرد دانه در شرایط نرمال، قطع آبیاري از مرحله خورجین دهی و قطع آبیاري از مرحله گلدهی به ترتیب معادل 4214، 3808 و 3532 کیلوگرم در هکتار بود. کاهش عملکرد در شرایط قطع آبیاري از مرحله خورجین دهی و قطع آبیاري از مرحله گل دهی نسبت به شرایط نرمال به ترتیب 9/6 و 16/2 درصدبود.
در شرایط نرمال لاین هاي HW118،KR4 ، Karaj2 ، L183 و L146 به ترتیب با 4864، 4845، 4816، 4680 و 4588 به ترتیب داراي بیشترین عملکرد دانه بودند. در شرایط قطع آبیاري از مرحله خورجیندهی لاینهاي KR4،KS12 ، L201 ، L73 و KS7 به ترتیب با 4464، 4352، 4185، 4135 و 4106 داراي بیشترین عملکرد دانه بودند و در شرایط قطع آبیاري از مرحله گلدهی لاینهاي KS12 ، KS7 ، L183، HW113 و L201 به ترتیب با 4165، 4073، 3824، 3768 و 3605 داراي بیشترین عملکرد دانه بودند. میانگین عملکرد لاینها در سه شرایط نشان می دهد که لاینهاي KS7 ، KR4 ، L201، L183 و HW118 به ترتیب با 4332، 4320، 4094، 4115 و 4102 کیلوگرم در هکتار داراي بیشترین عملکرد دانه بودند.
با توجه به ضرایب شاخصهاي تحمل به خشکی در مولفههاي اول و دوم، در شرایط قطع آبیاري از مرحله گلدهی لاینهاي HW113، KS7، L72 و L201 در منطقه A از تقسیم بندي فرناندز قرار گرفتند بدین معنی که این لاینها در هر دو شرایط تنش و نرمال از میانگین عملکرد نسبتا بالایی برخوردار بودند. در شرایط قطع آبیاري از مرحله خورجیندهی نیز نتایج نسبتا مشابهی به دست آمد به طوري که لاینهايL201 ، KS7، ، KR4، L73 و HW113 در منطقه A قرار گرفتند.
در آزمایش قطع آبیاري از مرحله گلدهی لاینهاي L183 ، L72، L73، L146، HW118 و KR4 در منطقه B قرار گرفتند و تنها در شرایط نرمال از میانگین عملکرد بالا برخوردار بودند و در شرایط تنش از میانگین عملکرد پایینی برخوردار بودند و در شرایط قطع آبیاري از مرحله خورجیندهی لاینهاي L183 ، L72، L146 ، HW118 و KR18 در منطقه B قرار گرفتند.
