بخشی از مقاله
چکیده
استقرار و پیاده سازی هر نظام موفق، نیاز به توجه همه جانبه به ابعاد سازمان دارد تا یکپارچگی و هماهنگی مناسب بین عناصر درون نظام و همچنین هماهنگی کل نظام با مجموعه محیط بیرونی آن پدید آید. تسهیم موفق دانش به دلیل وابستگی زیاد به عوامل انسانی نیازمند توجه زیاد به زیرساخت های منابع انسانی - اعتماد مدیران ارشد، فرهنگ سازمانی، انگیزه و .. - دارد. این مقاله سعی برآن دارد تا به شناسایی عوامل موثر بر تسهیم موفق دانش در بین کارکنان سازمان مورد مطالعه بپردازد و میزان ضرایب تاثیر هریک از زیرساخت های موثر بر پیاده سازی موفق تسهیم دانش را مورد ارزیابی قرار دهد.
به منظور شناسایی موثرترین زیرساخت های تسهیم دانش از تحققات پیشین استفاده گردید و با استفاده از روش میدانی شاخص های استخراج شده بومی سازی شد. عوامل شناسایی شده در قالب یک پرسشنامه در اختیار نمونه منتخب - 131 کارشناس اداره بندر آبادان - قرار گرفت. به منظور سنجش روایی و پایایی پرسشنامه از روایی عاملی و آلفای کرونباخ استفاده گردید .
برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزار لیزرل بهره گرفته شد. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق موثرترین عامل بر تسهیم موفق دانش اعتماد به مدیریت با %81 تاثیر گزارش گردید . عوامل بعدی به ترتیب به عوامل انگیزشی با %80، ساختار سازمانی با %78، تکنولوژی با %57 ، فرهنگ سازی با %50 و در اولویت اخر کنترل سرپرست با %45 جای گرفتند.
مقدمه
در دهه اخیر، با توجه به توسعه خدمات و تنوع محصولات ارائهشده از سوی سازمانها، رقابت میان اهالی بازار شدت بیشتری گرفته است . درنتیجه موفقیت و بقای سازمانها دچار چالشهای عدیدهای شده است. در این میان، توانایی سازمانها در جذب و بهکارگیری دانشهای درون و برونسازمانی، راهحلی ساده اما کاربردی، برای ایجاد برتری رقابتی است. سازمان ها با مدیریت مناسب دانش پنهان و آشکار خود، توانسته اند بهگونهای شایسته، مزیت رقابتی خلق کند.
در این مسیر، تلاش بیوقفه برای کسب، تولید، تسهیم، اشتراک و بهکارگیری انواع دانش، مشابه یک منبع کلیدی برای موفقیت سازمان بهشمار میرود.[2] دانش به عنوان یک کلید راهبردی، نقش موثری بر کاهش هزینههای سازمانی دارد. داشتن دانش صحیح و کاربردی در زمان و مکان مناسب سازمان را در موقعیت مناسب در مقابل سایر رقبا قرار میدهد. اگرچه ارزش دانش، همواره در حال افزایش است، اما اکثر سازمانها با مشکلات زیادی به دلیل نادیده گرفتن اثر مدیریت دانش، رو به رو هستند
عدم موفقیت بسیاری از سازمانهای ایرانی، نداشتن دانش نیست بلکه عدم استفاده از دانش سازمان است. دانش سازمانی به دو صورت ضمنی و آشکار در سازمان جریان دارد. تبدیل دانش ضمنی که در ذهن پرسنل و مدیران میباشد به دانش مشهود و کاربردی، امری دشوار، اما عامل موفقیت اکثر سازمان-های پیشرو میباشد. مدیریت دانش، قابلیت آشکارسازی دانش نهان، و کدبندی آنها را برای سازمان فراهم میآورد و از برون رفت دانش جلوگیری به عمل میآورد. از طریق بستههای دانشی، تصمیمات به موقع با ریسک کمتری توسط مدیران سازمان اتخاذ میگردد. دانش سازمانی به عنوان یک منبع ناملموس بسیار ارزشمند که منجر به برتری رقابتی میگردد، شناخته میشود و سازمانها به تسهیم چنین دارایی ناملموسی جهت حفظ و کسب مزیت رقابتی توجه بسیاری نشان میدهند.
در بسیاری از نظریه های سازمانی یکی از عوامل کلیدی و مهم در مدیریت دانش، توانایی سازمانها در انتقال و به اشتراک گذاری دانش شناخته شده است.[4] با توجه به اهمیت منابع انسانی در پیشبرد اهداف سازمانی و لزوم توانمندسازی آنان، در شرایطی که محیط دائما در حال تغییراست، ضرورت تقویت رفتارکارآفرینانه دوچندان می گردد، مدیریت دانش، با گردآوری تجربیات و دانش روز پرسنل مرتبط با فعالیتهای سازمانی و تسهیم آن میان اعضاء این امر را امکان پذیر می سازد.
انتقال دانش نهان و اشتراک گذاری آن می تواند منجر به همافزایی در بین کارکنان شود. یکی از مهمترین فرآیندها درساختارهای معرفی شده برای مدیریت دانش، تسهیم آن می باشد و انگیزش افراد برای تسهیم دانش سازمانها، یکی از مهمترین اولویتهای دست اندرکاران مدیریت دانش می باشد.
تسهیم دانش موثر بین اعضای سازمان منجر به کاهش هزینهها در تولید، بهبود کیفیت مستمر محصولات، انعطاف پذیری بیشتر و تضمین انتشار موثر اصول کاری در داخل سازمان، متناسب با بازارهای پویا و پرتلاطم میگردد و در نهایت بهبود رضایت مشتریان را در پی دارد و از سویی دیگر سازمان را قادر به حل مسائل و مشکلات در شرایط بحرانی مینماید. به طور خلاصه می توان گفت نوآوری یکی از پیامدهای ویژه ای است که انتظار میرود به واسطه فرآیند تسهیم دانش ایجاد گردد
مقاله حاضر درجستجوی شناسایی عوامل موثر بر فرایند تسهیم دانش میباشد تا با قوت بخشیدن بر موثرترین عامل ها، فرایند تسهیم دانش را بهبود بخشد.
هندریک اشتراک گذاری دانش را مستلزم ارتباط بین حداقل دو جزء میداند، یکی مالک دانش و دیگری فردی است که دانش را کسب میکند - اشتراک گذاری دانش بدین علت مهم است که ارتباطی بین افراد و سازمان ایجاد میکند، از طریق انتقال دانش افراد به تمامی سطوح سازمانی ارزشهای اقتصادی و رقابتی دانش برای سازمان دوچندان می گردد - . در صورتیکه ارتباط بین این دو جز به درستی فراهم آید، میزان دوباره کاریها کاهش یافته و اشتباهات به میزان قابل توجهی کاهش مییابد. این امر میتواند برای سازمان صرفه اقتصادی و وجه کاری را به همراه آورد.
کوهن و لوینثال تعامل بین افراد با دانش هایی در زمینههای متنوع را توانایی سازمان برای ایجاد نوآوری، میداند و این امر را توسعه بخش سازمان عنوان مینماید. بونالد و تنکاسی ادعا می کنند مزیت رقابتی و موفقیت سازمان نتیجه وجود افراد با دانشهای گوناگون است، که آن را به طور فزاینده جهت اهداف عمومی سازمان به اشتراک میگذارند
پیشینه پژوهش
عوامل و ابزاری که به وسیله آنها، دانش در سازمان به اشتراک گذاشته می شود و انتقال دانش تسهیل می گردد از موضوعات اصلی در مدیریت دانش به شمار می روند .[6] اشتراک هدفمند دانش در سازمانها به یادگیری سریع فردی و سازمانی منجر شده، خلاقی ت را توسعه میدهد و در نهایت به بهبود عملکرد فرد و سازمان می انجامد. بر این اساس سازمانها اشتراک دانش را تقویت و کارکنان خود را به این امر تشویق می-نمایند.
به عبارت دیگر، به اشتراک گذاشتن دانش عبارت است از مجموعه رفتارهایی که به تبادل اطلاعات و کمک به همکاران منجر می-شود[8] و از مهمترین امور حیاتی و ضروری برای سازمانهاست که آنها را قادر به گسترش مهارتها و شایستگیهایشان میسازد، بر اعتبارشان میافزاید و به سازمان در جهت حفظ منابع رقابتی کمک می نماید
تسهیم دانش، رفتار انتقال دانش به همکاران در فرایند ارتباطات درون یا برون سازمانی است و منظور از دانش، آن دانشی است که شخص آن را در سازمان کسب کرده است.
تسهیم دانش میتواند به صورت همزمان بر توانمندی های فردی وشایستگی های سازمان اثرگذارده وبه تقویت توانمندی سرمایه های فکری سازمان درحوزه سرمایه های انسانی و سازمانی منجر شود .[11] بنابراین، اندیشمندان بسیاری معتقدند تسهیم دانش مهمترین عامل موفقیت در مدیریت دانش است وآن را به عنوان انتشار داوطلبانه تجارب و مهارتهای به دست آمده درسازمان تعریف می-کنند
تسهیم دانش توسط مک درمت - 1999 - بدین صورت تشریح شده " وقتی میگوییم فردی دانش خود را تسهیم میکند، به این معنی است که آن فرد، فرد دیگری را با استفاده از دانش، بینش وافکارخود راهنمایی میکند تا او را کمک کند که موقعیت خود را بهتر ببیند". در حقیقت وقتی بیان میشود فردی دانش خود را تسهیم می کند، به این معنی است که آن فرد، شخص دیگری را با استفاده از دانش، بینش و افکار خود درجهت تقویت موقعیت شخص مزبور راهنمایی میکند
به علاوه ایدهآل فردی که دانش خود را تسهیم می نماید این است که از هدف دانش تسهیم شده، کاربرد آن،نیازها و شکافهای اطلاعاتی فرد گیرنده دانش آگاهی داشته باشد.[ 3]به منظور ایجاد یک فرایند تسهیم دانش اثربخش افراد باید از تمایل و توانایی بالایی برخوردار باشند، پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که وجود کارکنانی که تمایل به تسهیم دانش و تجربه دارند موجب می شود این فرایند به طور خودکار شروع شود و گسترش یابد.
بر اساس پژوهشهایی که تا به حال اجرا شده یک تقسیم بندی از عوامل موثر بر رفتار تسهیم دانش ارائه داده است که عبارتند از :
-1کنترل سرپرست
کنترل سرپرست به معنی تلاش و نظارت سرپرست برای اطمینان از انجام وظایف توسط کارکنان در راستای رسیدن به اهداف سازمان است.[10]کنترل سرپرست تاثیر مهمی بر تمایل فرد به تسهیم دانش درون گروه دارد. افراد در سازمان دارای انگیزاننده های درونی و بیرونی هستند که کنترل سرپرست به عنوان یک منبع بیرونی انگیزاننده انگیزش برای تسهیم دانش است
-2ساختار سازمانی
ساختار سازمانی، راه یا شیوهای است که به وسیله آن فعالیت های سازمانی تقسیم، سازمان دهی و هماهنگ می شوند. سازمان-ها، ساختارهایی را به وجود میآورند تا فعالیتهای عوامل انجام کار را هماهنگ کرده و کارهای اعضا را کنترل نمایند. ساختار سازمانی تعیین کننده روابط رسمی و نشان دهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را مشخص میکند. همچنین ساختار سازمانی دربرگبرنده طرح سیستمهایی است که به وسیله آنها همه واحدها هماهنگ و یکپارچه میشوند و در نتیجه ارتباط موثر در سازمان تضمین میگردد
-3 انگیزش
اصطلاح انگیزش نخستین بار از واژه لاتین موو که به معنی حرکت است گرفته شد. انگیزه را چرایی رفتار گویند. به عبارت دیگر هیچ رفتاری را فرد انجام نمیدهد که انگیزه ای یا نیازی محرک آن نباشد. انگیزش انسان اعم از خودآگاه یا ناخودآگاه، ناشی از نیازهای اوست. بنابراین در تعریف انگیزه می توان گفت: انگیزه یا نیاز عبارت است از حالتی درونی و کمبود یا محرومیتی که انسان را به انجام یک سری فعالیت وا میدارد
تعریف دیگر انگیزه به این شکل می باشد که »میل به کوشش فراوان در جهت تامین هدفهای سازمان به گونهای که این تلاش در جهت ارضای برخی از نیازهای فردی سوق داده شود
« یکی از وظایف اولیه مدیر فراهم نمودن موجبات انگیزش کارکنان در سطح بالایی از عملکرد می باشد. یعنی مدیر باید اطمینان پیدا کند که افراد کار می کنند، بطور منظم سرکار حاضر می شوند و سهم مثبتی از رسالت سازمان دارند. عملکرد شغلی به توانایی، محیط و همچنین انگیزش مرتبط است
-4توانمندی تکنولوژیک
در عصر تغییرات و تحولات شتابنده محیطی، تکنولوژی اطلاعات نقش حیاتی در ادامه بقای سازمان دارد. تکنولوژی اطلاعات این امکان را برای مدیران فراهم میآورد که با پردازش سریع اطلاعات امکان کنترل و هماهنگی ساختارهای پیجیده را داشته باشند. برخی مدیریت دانش را بدون تکنولوژی اطلاعات و توانمد بودن سازمان از لحاظ تکنولوژی غیرممکن می دانند و پیوسته در حال گسترش ابزارهای آن در سازمان خویش هستند.[19]
-5اعتماد به مدیریت
اعتماد به مدیریت به معنای ایمان به حصول به اهداف سازمانی، رهبران سازمان و سودمند بودن فعالیتهای سازمان برای کارکنان است
کارکنان معمولا وقتی دانش خود را به اشتراک می گذارند که به مدیریت اعتماد داشته باشند زیرا در مورد حصول منافع از سازمان اعتماد دارند. اعتماد در محیط کاری تأثیر قوی و زیادی بر پدیده های سازمانی گوناگون شامل رضایت شغلی، تنش، تعهد سازمانی، بهره وری و مهمتر از همه اشتراک دانش دارد
-6 فرهنگ سازمانی
فرهنگ سازمانی عبارت است از اعتقادات نسبتا ثابت، ارزش ها و ادراکات مشترک که به وسیله اعضای سازمان حفظ می گردد
فرهنگ سازمانی به عنوان مجموعه ای از فرضیات و ارزش های سازمان است که به طور گسترده رعایت میشود و به الگوهای رفتاری خاصی منجر میشود. فرهنگ سازمانی شیوه انجام گرفتن امور سازمان برای کارکنان را مشخص مینماید و ادراکی یکسان از سازمان است که در همه اعضای سازمان مشاهده می شود و بیانگر مشخصات مشترک و ثابتی است که سازمان را از سازمان های دیگر متمایز میکند
تسهیم دانش متاثر از عواملی نظیر فرهنگ، رسانهها و زمینه هاست . به عبارت دیگر فرهنگ از جمله مولفه های اساسی مدیریت دانش محسوب میگردد که مدیران از طریق بهبود آن انتظار دارند بهره وری را ارتقا بخشند و به مزیت رقابتی پایدار در سازمان دست یابند
ضیایی دولت آّبادی و همکاران[4] در مقاله خود تحت عنوان تاثیرگذاری فرهنگ سازمانی بر تسهیم دانش و ایجاد چابکی در مهار شرایط بحرانی با رویکرد پدافند غیرعامل، هدف را بررسی تاثیر فرهنگ بر تسهیم دانش و ایجاد چابکی دانسته اند.
روش جمع آوری داده ها با استفاده از پرسشنامه بوده و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری صورت گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که با شناسایی و ایجاد بهبود عوامل موثر بر تسهیم دانش در شرایط بحرانی می توان کارکنان را به رفتار تسهیم دانش در سوانح آتی با رویکرد پدافند غیرعامل تشویق نمود. همچنین فرهنگ سازمانی و تسهیم دانش تاثیر بسزایی بر مهار شرایط بحرانی و ایجاد چابکی در مقابله با سوانح دارد.
علیپور و درویشی[ 10] در مقاله خود تحت عنوان ارائه مدل عوامل موثر بر تسهیم دانش گروه های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی، تعداد 148 نمونه به صورت طبقه ای تصادفی با روش تحقیق را میدانی از نوع شاخه ای همبستگی از اعضای هیئت علمی واحد تهران شمال و علوم تحقیقات انتخاب کرده است. نتایج نشان داد که اعتماد به مدیریت از طریق مستندسازی دانش بر تسهیم دانش درون و مابین گروهی تاثیرگذار است. توانمندی های تکنولوژیک و ادراک حمایت سازمانی از عوامل موثر بر تسهیم دانش مابین گروهی بوده اند. همین طور روش های انگیزشی مادی و غیرمادی بر تسهیم دانش درون گروهی تاثیر داشتهاند.
