بخشی از مقاله
چکیده
به اذعان سازمان های بین المللی، دریانوردان نقش انکارناپذیری در به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد جهان از طریق به خطر انداختن جان خود ایفاء می-کنند.
همان گونه که خدمه ماهر و با تجربه یکی از ضروریات عملیات موفق در کشتی ها و بنادر می باشد، کمبود یا نارضایتی خدمه میتواند تاثیرات شدیدی بر این صنعت به خصوص از زاویه عملیات ایمن کشتی ها داشته باشد.
در تمامی مسیرهای حمل و نقل دریایی راهنمایان1 با وجود ریسکهای عملیاتی بسیار، نقش مهم و حیاتی در ایمنی عملیاتهای دریایی ایفا میکنند. همانطور که کمبود خواب و خواب آلودگی هر دو مورد باعث افزایش خستگی مفرط و کاهش توان فیزیکی میشود و خستگی مفرط بعنوان یکی از مهمترین عوامل ایجاد خطاهای انسانی شناخته میشود و ذکر این نکته که یکی از عوامل اصلی شناخته شده در زمینه بروز خستگی، عدم رعایت قوانین و مقررات مربوط به کار و استراحت پرسنل می باشد در نتیجه تحقیق حاضر که مربوط به کار و استراحت راهنمایان است، خستگی را به عنوان یکی از مسائل بسیار مهمی میداند که بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد و با بررسی قوانین مربوط به کار دریایی ضرورت توجه به ساعات کاری و کنترل ریسکهای ناشی از خستگی مفرط در راهنمایان را بیان میدارد.
مقدمه
بررسی محیط کار در سازمانها از موضوعات مهمی است که بر اهمیت و چگونگی ایجاد محیط کار مناسب و کارا چه از نظر فیزیکی و روانی برای نیروهای انسانی تاکید می شود، واضح و مبرهن است که یک محیط کار خوب با فراهم آوردن امکانات، تلاش مستمر برای ایمن بودن محیط کاری و کاهش زمینه های حوادث کاری و ... می تواند بر رشد ارزشهای پرسنل، افزایش توان و بهره وری آنان اثرگذار باشد
شرایط محیط کار تأثیر زیادی روی کمیت و کیفیت کار افراد دارد و می توان ادعا کرد که هنوز جایگاه کلیدی و نقش راهبردی مدیریت منابع انسانی در افزایش بهره وری و کارآیی سازمانی برای بسیاری از دست اندرکاران اجرایی مشخص نشده است
نیروی انسانی متخصص و دانش مدار جزء دارایی های با ارزش یک سازمان و به عنوان مهمترین مزیت رقابتی و کمیاب ترین منبع در اقتصاد دانش محور امروز است . نگاه ابزاری به نیروی انسانی و تنها برخورداری از توان جسمی و روانی کارکنان شاغل بدون توجه به موضوع ایمنی در محیط کار، خروج از خدمت، زندگی پس از دوران فعالیت های حرفه ای با ذات توسعه منافات دارد.
کشورهای توسعه یافته در زمینه اقتصاد دریا، توجه ویژه ای را به منابع انسانی شاغل در بخش دریا معطوف داشته اند لذا با عنایت کشور به نگاه ارزشمندانه به نیروی کار، مدیریت حمل و نقل دریایی با واقعیات تاریخی مواجه شده و با بررسی تخصصی محیط کار دریایی بار اصلی وضع مقررات را به ارزش های انسانی جهت داده است.
بنادر دریایی بعنوان رابط مهم بین تولید کننده و مصرف کننده در زنجیره لجستیکی شناخته میشوند و توجه بیشتری در رابطه با کارآیی عملیاتی و مدیریتی را به خود معطوف مینماید. در این میان ساختارها و مجموعه های موجود در صنعت کشتیرانی با وجود چندگانه بودن و تنوع منافع رقابتی خود نیازمند راهنمایان میباشند که با ماهیت مستقل خود و ایجاد اطمینان از طریق محافظت از سازه های بنادر، منافع عمومی، مالکیت بندر و محیط زیست تاثیر بسزایی در دریانوردی ایمن کشتی ها بگذارند.
در تمامی مسیرهای حمل و نقل دریایی راهنمایان با وجود ریسکهای عملیاتی بسیار زیادی که در ماهیت این کار نهفته است نقش مهم و حیاتی در این میان ایفا میکنند در حالیکه ضرورت و اهمیت وجود آنها در این میان به صورت کامل شناخته شده نمی باشد . بعضی از مطالعات گذشته که در کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا،کانادا و استرالیا انجام شده است در مورد روابط بین راهنما و کاپیتان، خستگی مفرط و همچنین ایجاد ساختارهای جدید برای فراهم آورندگان خدمات راهنمایی، انجام گردیده است که با توجه به اینکه تابحال مطالعات اندکی در رابطه با این موضوعات در کشور انجام شده است ضرورت و وجود چنین مطالعاتی احساس میشود در نتیجه در این مقاله سعی بر آن است که اهمیت حضور راهنمایان در بنادر و بررسی خستگی مفرط در روند فعالیت آنها را مورد بررسی قرار گیرد.
اهداف مربوط به ارائه خدمات راهنمایی در بنادر
مهمترین هدف راهنمایی، حرکت کشتی ها از میان بندر به طور سریع و ایمن میباشد که موضوع حفاظت از محیط زیست، زندگی و حفاظت از زیرساخت های بندر اهمیت دارد و در رابطه با مدیریت ریسک است.
عملیات راهنمایی یک خدمت ایمنی و ضروری است که کارایی مهمترین بخش آن است. یک راهنمای با تجربه، یک کشتی تازه ورود را از یک کاپیتان کشتی با تجربه که دانش کمی از بندر و مراحل ورود دارد را تحویل گرفته و به طور ایمن و در کمترین زمان ممکن کشتی را به اسکله مورد نظر منتقل میکند.
به طور کلی راهنما یا در اصطلاح pilot به شخصی گفته میشود که دارای گواهینامه شایستگی راهنمائی می باشد و بعنوان مشاور فرمانده در عملیات هدایت کشتی در محدوده بندر انجام وظیفه می نماید.
سمت های راهنما در بنادر، شامل سر راهنما، راهنمای درجه1، درجه 2 و درجه 3 می باشد و برای راهنمایانی که دوره راهنمایی را آموزش می بینند کاراموز میگویند.
طبق قانون دریایی ایران و دستورالعمل اجرایی تردد کشتی ها، کلیه کشتیهایی که قصد ورود به بندر و یا خروج از بندر را دارند گرفتن راهنمای بندر برای آنها اجباری است و خدمات راهنمائی به کشتیها در بندر بطور 24 ساعته در تمام ایام سال می باشد.
طبق بند 23 فصل چهارم قانون دریایی ایران - جلد اول - : راهنمایان در صورت درخواست فرماندهان کشتی ها باید راندن و هدایت کشتی ها را عهده دار شوند و در این صورت باید فرمانده یا جانشین او نزد راهنما حاضر باشد. در صورتی که خساراتی در اثر فرمانهای راهنما به کشتی وارد یا از طرف کشتی به موسسات بندری و غیره حادث شود اداره بندر به هیچ وجه مسئولیتی نخواهد داشت ولی راهنمایان از حیث غفلت یا بی احتیاطی و یا عدم رعایت نظامات مسئول اداره بندر بوده و به مجازات های اداری محکوم خواهند شد.
شرح وظایف راهنما در بندر
· هدایت، پهلودهی و جدا سازی کلیه کشتی ها بدون محدودیت - از لنگر گاه خارجی به اسکله و بالعکس - .
· برقراری ارتباط با فرماندهان کشتی ها به منظور آماده سازی کشتی ها برای سوار شدن راهنما
· ارائه گزارش های لازم در خصوص وضعیت کانال و اسکله به فرمانده کشتی
· اخذ اطلاعات مربوط به کشتی و وضعیت فنی و ایمنی آن قبل از اقدام به ورود
· انتخاب یدک کشهای مناسب با وضعیت کشتی و برقراری ارتباط مناسب با فرماندهان آنها در مدت عملیات
· انجام کلیه هماهنگی های لازم با مرکز کنترل و ترافیک در خلال انجام عملیات راهنمایی
· ارائه گزارشهای مربوط به علائم کمک ناوبری و وضعیت آبراهه به مرکز کنترل
· استفاده از وسایل کمک ناوبری جهت هدایت کشتی
· لنگر اندازی و لنگر برداری شناورها
خستگی مفرط، استرس و پیامدهای ناشی از آن بر عملکرد
کمبود خواب و خواب آلودگی هر دو مورد باعث افزایش خستگی مفرط، احساس سردرد و گیجی و کاهش توان فیزیکی میشود. تاثیرات کمبود خواب به صورت کاملا مشخص و بارز تاثیر بر بخش عصبی و روانی انسان میگذارد. آزمایشات و تحقیقات مربوط به عکسبرداری قسمتهای مختلف مغز نشان میدهد که این موضوع تاثیر مستقیمی بر عملکرد مغز میگذارد، بنابر این فعالیتهایی که نیازمند عملکردها و فعالیتهای ادراکی همچون گفتار، عکس العمل نسبت به محیط، کنترل عواطف، تفکر منعطف و خلاق میباشند به صورت بسیار زیادی حساس و وابسته به کمبود خواب میباشد و میتوان بیان داشت که خستگی مفرط، مصرف الکل و مواد مخدر به عنوان مهمترین عامل بوجود آورنده تصادمات در تمامی روش های حمل و نقل است که قابل پیشگیری میباشند
خستگی مفرط بعنوان یکی از مهمترین عوامل ایجاد خطاهای انسانی شناخته میشود .[7] [6] [5] بر اساس تعریفی که سازمان بین المللی دریانوردی بیان میکند خستگی مفرط را میتوان کاهش توانایی فیزیکی و قدرت تفکر دانست که تحت تاثیر فشار و استفاده بیش از حد فیزیکی روحی و روانی فرد میباشد که میتواند باعث ایجاد تاثیرات منفی بر قدرت فیزیکی، افزایش زمان واکنش فرد به محرکهای محیطی و کاهش قدرت تصمیم گیری شود.
سازمان بین المللی دریانوردی با توجه به ضرورت و اهمیت کاهش خسارات ناشی از خستگی مفرط مصوبه ها و توصیه هایی را ارایه داده است و همچنین سازمان جهانی کار2 نیز دراین خصوص فعالیتهایی داشته است که میتوان به ساعات کاری دریانوردان و پرسنل کشتی3 اشاره کرد.
خستگی مفرط ، فشارهای روانی و نبود میزان خواب کافی و مناسب از نتایج و عواقب افزایش میزان و شدت شرایط کاری در میان جمیعت های شاغل است
در حقیقت خستگی مفرط یکی از ویژگیهای رایج در زندگی مدرن میباشد. تاثیرات خستگی مفرط میتواند خیلی گسترده و مختلف باشد که میتوان به مواردی همچون سندروم خستگی مفرط مزمن و مشکلاتی روحی روانی اشاره کرد.
در یک سطح گسترده میتوان بیان داشت که این پدیده خصوصا در محیط کار و به دلیل عدم تعادل بین شدت، ساعات کاری و زمانبندی کار اتفاق میافتد. خستگی مفرط بدلیل کاهش میزان خواب و استراحت کافی ایجاد میشود و میتوان گفت که بین ساعات کاری طولانی، کار به صورت شیفت، استرس محیط کار، عملکرد ادراکی آسیب دیده 4 ، کاهش ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای مربوطه ارتباط منطقی وجود دارد
خستگی مفرط بر اساس تاثیری که بر شرایط فیزیکی و روحی فرد میگذارد میتواند به بخشهای زیر تقسیم بندی شود:
· خستگی مفرط فیزیکی
· خستگی مفرط روانی که تحت تاثیر کارهای فشرده ای که توسط ذهن و روان فرد شکل میگیرد.
· خستگی مفرط عضلانی که تحت تاثیر فشار و استرس بیش از حد بر یک ناحیه از سیستم عصبی و یا در اثر انجام یک کار تکراری ایجاد میشود.
· خستگی مفرط مزمن .
خستگی مفرط بعنوان یکی از فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در سوانح، تصادمات و مرگ و میر شناخته شده است که افرادی که دچار این پدیده میشوند ممکن است با عدم عملکرد و اقدامات مناسب باعث ایجاد چنین خساراتی شوند.
تاثیرات خستگی مفرط میتواند مواردی همچون عدم واکنش مناسب و به موقع بدن در برابر محرکهای خارجی، کاهش تمرکز، عدم توانایی در ممانعت از انجام قعالیتهای نامناسب در محیط کار شود که بعنوان یکی از فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در تصادفات به شمار می آید و همچنین در بسیاری از کشورها این پدیده بعنوان یکی از عوامل مهم و سهیم در تصادفات جاده ای به شمار می آید.
مطالعات مختلفی در رابطه با این موضوع انجام گردیده است که بر اساس آنها میتوان اظهار داشت که رابطهای وابسته بین علایم ظهور خستگی مفرط بصورت عینی و ذهنی در فرد وجود دارد که تعدادی از علایم عینی آن را میتوان به صورت خلاصه در ذیل ارایه داد :
· کاهش متداول عملکرد فیزیکی فرد
· کاهش قدرت ادراکی فرد که شامل توانایی های عملکردی فرد میباشد.
· مشکلاتی مربوط به حافظه اشخاص
بررسی علل، پیامدهای مربوط به خستگی مفرط در میان راهنمایان
با روند تغییراتی که در اقتصاد جهانی و شرایط کار بسوی افزایش سرعت فرایندهای تجاری شاهد هستیم، تمایل به کار 24 ساعنه در 7 روزه هفته دارند و میتوان مشاهده کرد که ریتم کار در کشورهای توسعه یافته فشرده تر و سریعتر شده است.
