بخشی از مقاله
چکیده
در محیطهای رقابتی ضروری است تا مدیران با استفاده از فرایند ارزیابیعملکرد به هدایت صحیح امور در مسیر پیشرفت کار و در جهت اهداف و استراتژیهای موردنظر سازمان به شیوهای آگاهانه پرداخته و نسبت به ارزیابی وضعیت موجود طرحهای سازمان و بررسی عملکرد تک تک اجزای کاری آن برای ارتقا، بهبود اثربخشی و کارآیی آنها اقدام کنند. برای انجام این مهم؛ سازمانها باید از حسابرسی عملیاتی استفاده کنند. و با توجه به موارد ذکر شده، شناسایی عوامل موثر در توسعه حسابرسی عملیاتی امری ضروری و مهم تلقی میشود.
هدف از مقاله حاضر، شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در توسعه حسابرسی عملیاتی است. در نهایت عوامل موثر بر توسعه حسابرسی عملیاتی از سه منظر فردی، محیطی و سازمانی مدنظر قرار گرفت، که براساس مطالعات صورت گرفته تعداد 27 متغیر برای توسعه حسابرسی عملیاتی شناسایی شد. نتایج حاصل از تحقیق پس از انجام تجزیه و تحلیلهای آماری حاکی از آن است که در سطح اطمینان %95 تمامی عوامل شناسایی شده بر توسعه حسابرسی عملیاتی موثر میباشند.
-1 مقدمه
در سالیان اخیر کانون توجه و دامنه بسیاری از حسابرسیها در بخش عمومی و خصوصی دستخوش دگرگونیهایی شده است و از آنجا که صورتهای مالی به تنهایی پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی مدیریت نیست. مدیران در بخش خصوصی و دولتی به دنبال کسب اطلاعات بیشتر برای ارزیابی و قضاوت در مورد کیفیت عملیات و پیشرفتهای عملیاتی هستند.
همچنین با توجه به تغییرات و تحولات سریع و افزایش توان و قابلیتهای رقابتی سازمانها در جهان امروز درجه مطلوب بودن عملکرد تک تک اجزای کاری سازمان و مجموع آن میتواند به عنوان معیار سنجش مؤفقیت یک سازمان برای مدیران بسیار حائز اهمیت باشد و با استفاده از آنها میتوانند به سنجش ارزیابی وضعیت موجود طرحهای استراتژیک سازمان و بررسی عملکرد اجزای کاری آن پرداخته و برای ارتقا و بهبود اثربخشی و کارآیی آنها اقدام کنند. گسترش رقابت موجب شده تا مدیریت ارشد در بسیاری از سازمانهای نوین در به دست آوردن موقعیت مناسب در بازار و حفظ آن تمرکز یابد.
مدیران دریافتهاند بسیاری از سیستمهای سازمانی که انتظار میرود برای پیشبرد عملیات مفید واقع شود در جهت عکس اهداف سازمان حرکت میکند و موجب عقب ماندگی می شود. در نتیجه برای ایجاد چنین زمینههایی نیاز به وجود فنون حسابرسی عملیاتی برای ارزیابی اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی عملیات به نحو چشمگیری افزایش یافته است.
حسابرسی عملیاتی یکی از وظایف حسابرسی داخلی در شرکتها میباشد؛ و درشرکتهایی که حسابرسی داخلی وجود نداشته باشد اینکار به مدیران مالی یا شرکتهای مشاورهای خارجی ارجاع میشود. وظیفه حسابرسان عملیاتی این است که گزارش-هایی از میزان موفقیت های سازمان را به مدیریت عالی همراه با پیشنهاداتی برای بهبود دادن این موفقیتها ارائه - دهند - . - Guredin, 2006 به عبارت دیگر حسابرسی عملیاتی ارزیابی مستقلی از کارایی1، اثربخشی2 و صرفه اقتصادی3 فعالیتهای شرکتها ارائه می- دهد - . - Nath et al , 2005
-2 اهمیت موضوع پژوهش
سیستم اقتصادی یک کشور به میزان قابل توجهی به تصمیم گیریهای مدیریت در واحدهای اقتصادی بستگی دارد. بدیهی است این تصمیمگیریها نقش تعیین کنندهای در میزان درآمدهای اقتصادی و ثمر بخش بودن فعالیتهای تعیین شده و استفاده بهینه از امکانات تولیدیو خدماتی مؤسسات انتفاعی و غیرانتفاعی کشور دارند. لذا اصولاً صاحبان سهام و یا نمایندگان آنها همواره میخواهند بدانند که آیا مدیران اجرایی در تصمیم گیریهای خود صحیح عمل کرده اند یا خیر؟
آیا توانسته اند از امکانات موجود حداکثر استفاده را کنند یا خیر؟ آیا در موسسات افزایش کارایی و رعایت صرفه اقتصادی انجام شده است؟ امروز در محیط اقتصادی که دارای نظامهای متعدد و ابعاد گوناگون است، مدیریت سازمانی تأکید فزایندهای بر ارزیابی صرفه اقتصادی، کارآیی و اثر بخشی عملیات سازمانی دارد و حسابرسی عملیاتی به عنوان ابزاری برای این ارزیابی به کار میرود.
حسابرسی عملیاتی یک ابزار مفید برای اصلاح این سیستمها و هدایت سازمان به سوی اهداف آن است. حسابرسی عملیاتی علاوه بر رسیدگی به صورتهای مالی و اظهار نظر در چارچوب اصول و ضوابط حسابرسی مالی به ارزیابی کیفیت تصمیمگیری-های مدیریت میپردازند و نتیجهگیریها و پیشنهادات اصلاحی خود را جهت بهبود هر چه بیشتر مدیریت ارائه کنند.
از دیگر دلایل اهمیت دااشتن حسابرسی عملیاتی اظهار نارضایتی از نقش سنتی حسابرسی؛ کهصرفاً معطوف به تبعیت از قوانین و مقررات بود و افزایش انتظار شهروندان نسبت به مسؤولیت پاسخگویی مدیران سازمانها است - . - Dubrow, 2004 با توجه به اهمیت بهبود در ارتقا مدیریت؛ در سازمانها به خصوص در بخش دولتی ضرورت دارد که مدیران نسبت به استقرار سیستمهای جامع کنترل مدیریت اهتمام ورزند و آن را از لحاظ ارزیابی مستمر کارایی، صرفه اقتصادی و اثربخشی مورد بازنگری قرار دهند.
در این راستا حسابرسان مدیریت مشابه حسابرسان مالی میتوانند در جهت بهبود و تقویت این سیستمها نقش مهم و ارزنده ای را ایفاء کنند. در نتیجه حسابخواهی مطلوب بخش دولتی هنگامی ایجاد میشود که با برنامه ریزی و عملکرد سازمانها بر اساس بیان آشکار اهداف و نتایج مورد انتظار مورد رسیدگی قرار گیرد، بنابراین حسابرسی عملیاتی به عنوان ابزاری که بیان واضحی در مورد رعایت صرفه اقتصادی،کارآیی؛ اثربخشی در عملکرد سازمانهای بزرگ و کوچک دارد دارای اهمیتی ویژه میباشد؛ لذا شناسایی عواملی که بر توسعه این نوع حسابرسی تاثیر میگذارد از اهمیت ویژهای برخوردار است.
-3 بیان مساله
از اواخر دو قرن اخیر با تاسیس کارخانههای بزرگ و اجرای طرحهای عمرانی که نیاز به سرمایه های کلان داشتند، تامین این سرمایهها واداره این طرحها دیگر از عهده دو یا چند نفر برنمیآمد از طرفی با گسترش روز افزون بازارهای جهانی و یکی شدن آنها ، مشارکت و همکاری شرکتهای بزرگ بین المللی را طلب مینمود. بطوریکه اینشرکتها با سرمایهگذاریهای کلان و کسب سهم بازارهای جهانی پیچیدگی برآوردهای حسابداری و مالی بیشتری را به همراه آوردند.این امر موجب تفکیک مدیریت از مالکیت گردیده ووظایف امور مالی و حسابداری به عهده حسابداران خبره گذاشته شد.
طوریکه حرفه حسابداری از حالت سنتی به رویکرد سیستمی و مدرن با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته تغییر شکل داد - حساس یگانه، . - 1383 ورود مفهوم حسابرسی عملیاتی به دهه 1960 میلادی یا کمی زودتر برمیگردد ولی نقطه آغاز این فعالیت به سال 1970 برمیگردد - Daujotaite & .Macerinskiene , 2008 - مبادی این نوح حسابرسی، ریشه در کشورها و دورههای زمانی مختلف داشته و در فرایند شکل-گیری آن تشکلهای حرفهای متعددی همچون حسابرسان داخلی، مستقل و دولتی نقش داشتهاند، بر این اساس، بررسی اجمالی تعاریف ارائه شده در کتابها و نشریههای مختلف نمایانگر استفاده از واژههای متنوعی برای این نوع حسابرسی است.
برای نمونه در کانادا به حسابرسی جامع1 و در کشورهای مشترک المنافع به حسابرسی صرفه جویی، کارایی و اثربخشی معروف است. بطور رسمی، نقطه شروع مفهوم حسابرسیعملیاتی به عنوان حوزه جدید حسابرسی، انتشار استانداردهای حسابرسی سازمانهای دولتی در سال 1972 توسط دیوان محاسبات آمریکا است که بعدها به "کتاب زرد"2 مشهور شد - Flesher & .Zarzeski, 2002 - برای حسابرسی عملیاتی تعاریف متفاوتی ارائه شدکه برخی از این تعاریف به شرح زیر میباشد:
- ویتینگتون و پنی بیان میکنند که حسابرسیعملیاتی، رسیدگی جامع به یک واحد عملیاتی یا کل سازمان برای ارزیابی سیستمها، کنترلها و عملکرد آن در مقایسه با اهداف تعیین شده مدیریت است - . - Whitington & Pany, 1998
- وارنینگ و مورگان حسابرسی عملیاتی را به عنوان یک فرایند سیستماتیک از عملکرد، دستاوردها و فرایندهای کاری دولتها و سازمانها به منظور تعیین اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی؛ تعریف میکنند - . - Warning & Morgan, 2007
