بخشی از مقاله
چکیده
اخیرا شهرتبریز چندین بار تحت تاثیر سیل قرار گرفته است به همین دلیل خسارات جانی و مالی فراوانی به شهروندان شهرتبریز وارد شده است. عبور رودخانه از وسط شهر تبریز، باران های شدید، گسترش خانههای جدید و پوشاندن زمینهای نفوذپذر قبلی و سیستم های زهکشی قدیمی و ناکارآمد دلایل اصلی این شرایط است. این مقاله به شناسایی مناطق در معرض سیل می پردازد و هدف اصلی آن استفاده از GIS برای تعیین نواحی در معرض خطر سیل در شهر تبریز با استفاده ازآنالیزهای تصمیم گیری چند معیاره می باشد.
روش مورد استفاده روی آنالیز متغیرهایی تمرکز دارد که مسیرآب را هنگام افزایش میزان جریان آب از ظرفیت سیستم زهکشی کنترل می کنند. این متغیرها عبارتند از : فاصله از کانال های زهکشی، توپوگرافی - ارتفاع و شیب - و کاربری شهری. در این مقاله با استفاده ازیک الگوریتم متغیرها هم پوشانی و وزن دهی خطی می گردند و در نهایت نقشه مناطق در معرض خطر ارائه می شود. این مقاله نشان می دهد که در قسمت شمالی بیشترین خطر احتمال وقوع سیل در ناحیه وجود دارد و به عنوان نتیجه می توان گفت مناطقی که نزدیک رود قرار دارند و مسطح هستند و شیب کمتر از0.6 درصد دارند و دارای کانال های جریان آب با طرح های قدیمی می باشند بیشترین احتمال وقوع سیل را دارند.
-1 مقدمه
رشد سریع شهرها و افزایش جمعیت، مشکلات زیادی را در مدیریت جریان آب حاصل از بارندگی شدید بوجود آورده است. در حقیقت گسترش شهرنشینی خطر وقوع سیل را افزایش میدهد زیرا مسیر جریان آب را با ساختمان سازی، جاده سازی، سنگفرش کردن خیابان ها و ... محدود می کند و از نفوز آب داخل زمین جلوگیری مینماید.
خطر سیل تابعی از دو احتمال »رخداد« و »شدت« آن می باشد . در نواحی شهری شدت ممکن است خیلی زیاد باشد. در نواحی مستعد سیل این خطر وجود دارد که مداوم در آن نواحی سیل ایجاد شود. نقشه های مناطق در معرض خطر سیل ابزارهای مفیدی برای طرح ریزی هدایت رشد شهرها در آینده می باشدو به تشخیص مناطقی که نیاز به اصلاح زیر بنایی کانال های تخلیه دارند کمک می کند. آنالیزهای آسیب پذیری مناطق مختلف شهری، اغلب درگیر معیارهایی هستند که از نظر مکانی وابسته به یکدیگر می باشند.
1GIS ابزاری توانمند برای مدیریت و آنالیز داده های مکانی است. تحلیل تصمیم گیریهای چند معیاره2 روش ها و تکنیک هایی را برای تحلیل و تصمیم گیری مسائل پیچیده فراهم میکند.[1] اثبات شده است که ترکیب GISو تصمیم گیری چند معیاره در تحلیل بلایای طبیعی و مطالعات محیطی ابزاری کارآمد می باشند. هدف از این تحقیق ارائه یک مدل از نواحی در معرض خطر سیل در نواحی شهری با استفاده از روش های چند معیاره وGIS می باشد.[1]
.2 ناحیه مورد مطالعه:
ناحیه مورد مطالعه شهر تبریز می باشد. تبریز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر با 237 45 کیلومتر مربع مساحت، سومین شهر بزرگ کشوراست که جمعیت آن بالغ بر 998،494،1 نفر می باشد. مساحت تبریز از سال 1280 تا سال 1365 خورشیدی، تقریباً 30 برابر شده است که11درصد مساحت آن جز بافتهای فرسوده میباشد.[2]
تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمینهای هموار و شوره زارهای تلخه رود - آجی چای - محدود شده و به شکل یک چاله ینسبتاً بزرگ و یا یک جلگهی بین کوهی درآمده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا از 1348 متر در سه راهی مرند تا 1561 متر در محلهی زعفرانیه متغیر بوده و شیب عمومی زمینهای تبریز به سمت مرکز شهر و سپس به سمت مغرب است.[3]
از نظر آب و هوایی ناحیه مورد نظر استپی خشک با تابستان های گرم و زمستان های سرد است که سرمای زمستانی، تأثیرپذیرفته از ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه است. متوسط سالانه بارش 288 9 میلی متر می باشد که 68 درصد آن در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ میدهد. شدت بارش حتی به 52 7 میلی متر در روز هم میرسد.[3]
از داخل تبریز دو رودخانه عبور میکند؛ اولی تلخهرود که رودخانهای دایمی است و از ناحیه شمال غربی این شهر می گذرد و دومی مهران رود که از مرکز تبریز عبور می کند و فصلی است . میانگین آبدهی رودخانه تلخه رود در ایستگاه اندازه گیری ونیار - در شمال شرق تبریز - بین 12 5 تا 15 متر مکعب در ثانیه است. رودخانه مهران رود نسبت به رودخانه تلخه روداز میزان آبدهی کم تری برخوردار است و در بیشتر ماههای سال کمآب و در برخی ماههای گرم، خشک میشود.[3]
برای زهکشی و تخلیه آب باران از داخل شهر از کانال های کوچکی استفاده شده است که جریان هایی که از شهر می گذرد را به سمت رودخانه هایی که از مرکز شهر می گذرد هدایت میکند. این سیستم در گذشته به طور موثر کار می کرد ولی امروزه با توجه به افزایش سنگ فرش ها در نواحی شهری و شدت باران، میزان جریان ها از ظرفیت این سیستم ها بالاتر رفته است به طوری که اگر بارش باران مقداری طولانی شود سبب سیل و آبگرفتگی میشود[3] - شکل . - 1
.3روش انجام کار :
روند انجام تحقیق در فلوچارت زیر نمایش داده شده است - شکل. - 2 منابع داده استفاده شده نقاط ارتفاعی شهر تبریزو عکس های ماهواره ای برای تمام ناحیه می باشد که چهار نقشه مدل رقومی زمین3، شیب، فاصله از کانال های تخلیه، لایه کاربری اراضی از این دو منبع تولید شد. مرحله بعد وزن دهی به لایه ها و کلاس ها می باشد که این کار با استفاده از روش 4AHP انجام میپذیرد.
