بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش درصدد شناسایی ویژگی های زیارتی - نظیر ماندگاری در حرم مطهر رضوی، الگوی زیارت، انگیزه سفر، دلیل زیارت نحوه سفر و ... - و جمعیتی زائران حرم مطهر رضوی می باشد.
جامعه آماری تمامی افراد بالای 15 سالی است که از تاریخ 1394/4/14 تا 1394/4/14 با انگیزه زیارت یا شرکت در برنامه های حرم مطهر رضوی به حرم مطهر رضوی مشرف می شوند. در مجموع حجم نمونه این پژوهش 10597 نفر که 7091 نفر زائر و 3506 نفر مجاور می باشد. نمونه ها در طول یک سال شمسی و در 24 ساعت شبانه روز انتخاب شده است. در متغیرهای بررسی شده نتایج مهمی بدست آمده که در ادامه تشریح خواهد شد.
مقدمه و بیان مسئله
حرم امام رضا علیه السلام یکی از مکان های مذهبی و تاریخی ایران است که سالانه پذیرای میلیون ها زائر می باشد. اشتیاق قلبی زائران برای زیارت قبور ائمه علیهم السلام و تمایل قلبی به زیارت امام رضا علیه السلام باعث شده است که به واسطه آن حضرت، شهر مشهد از نگاه پیروان تشیع، مسلمانان و مشتاقان برجستگی خاصی پیدا کند. به این مناسبت مشهد میعاد جمعی شیعیان است.
با توجه به اینکه اکثر مسافران مشهد، زائران امام هشتم علیه السلام می باشند لذا توجه به امر زیارت نیز اهمیت فراوانی پیدا می کند چرا که دارای این پتانسیل می باشد که از آن به عنوان ابزاری در جهت نشر اعتقادات مذهبی و فرهنگی استفاده کرد. این مهم مستلزم اجرای برنامه های فرهنگی تبلیغی از جمله سخنرانی، برنامه های متناسب با ایام عید، عزاداری، جشن های باستانی و غیره می باشد.
در خلال اجرای چنین برنامه هایی می توان به ترویج اعتقادات شیعی نیز پرداخت. یکی از دشواری هایی که سیاستگذاران فرهنگی این مجموعه با آن روبرو هستند، کمبود اطلاعات از ویژگی های جامعه مخاطب - زائران - می باشد. این فقدان هر چند در تمامی ساحت ها و میدان های فرهنگی کشور شایع می باشد لکن در زمینه مخاطب زائر بسیار قابل توجه و بارز هست.
زائران و مشتاقان حرم مطهر امام رضا - علیه السلام - از یکسو دارای گرایش ها و ارزش های اجتماعی متفاوت و از دیگر سو دارای انتظارات فراوان و ناهمسانی می باشند. ناگفته پیدا است که در این شرایط کمبود آمار و اطلاعات مانعی اساسی در برابر سیاستگذاری و خدمت رسانی مطلوب به زائران می باشد. جدای از ضرورت پیش گفته، با افزایش تعداد زائران و ضرورت داشتن اطلاعات موثق برای برنامه ریزی و سیاستگذاری فرهنگی، مدیریت پژوهش و برنامه ریزی معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی در سال 1392 طرح شناسایی ویژگی های مخاطبین برنامه های فرهنگی حرم مطهر رضوی را بطور محدود به اجرا درآورد.
تجربیات کسب شده در این طرح، مقدمات انجام طرح حاضر را به صورت عمومی - برای تمامی زائران و مجاوران - و در طول یکسال شمسی با حجم نمونه قابل توجه فراهم ساخت. این پژوهش درصدد شناسایی ویژگی های زیارتی - نظیر ماندگاری در حرم مطهر رضوی، الگوی زیارت، انگیزه سفر، دلیل زیارت نحوه سفر و ... - و جمعیتی زائران حرم مطهر رضوی می باشد.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع پیمایشی و ابزار گرد آوری اطلاعات و داده ها پرسشنامه می باشد. است پرسشگری در یک سال شمسی به طور کامل - دوازده ماه تمام و در تمام ساعات شبانه روز - انجام شد. جامعه آماری تمامی افراد بالای 15 سالی است که از تاریخ 1394/4/14 تا 1394/4/14 با انگیزه زیارت یا شرکت در برنامه های حرم مطهر رضوی به حرم مطهر رضوی مشرف می شوند. لذا طبیعی است که کارکنان حرم مطهر رضوی، پیمانکاران، نیروهای افتخاری و ... که به منظور مسائل کاری به حرم مطهر رضوی مشرف می شوند، جزو جامعه آماری محسوب نمی باشند.
حجم نمونه در این مطالعه با توجه به ضرایب زیر تعیین شده است:
-1ضریب درب وردی تعداد درب های وردی حرم مطهر رضوی 13 درب می باشد که یکی از آنها مختص خدام حرم مطهر است، به دلیل اینکه خادمان جزو نمونه این طرح پژوهشی نمی باشند، این درب حذف شد. سایر درب ها به دو دسته کلی پر تردد - شامل باب الرضا، باب الجواد، درب شیرازی، درب طبرسی، درب نواب صفوی و درب پارکینگ شماره - 1 و کم تردد - درب غربی صحن جامع رضوی، درب صحن غدیر، درب پارکینگ شماره 3، درب قصر الضیافه، درب صحن کوثر، درب شرقی صحن جامع رضوی - تقسیم شدند. مجموعه درب های پرتردد 70 درصد و درب های کم تردد 30 درصد نونه را به خود اختصاص داده اند.
-2ضریب روز روزهای سال بر اساس معیار فراوانی زائر به چهار گروه خلوت، عادی، شلوغ و پیک تقسیم شد که به ترتیب ضریب 1 ، 2 ، 3 و 4 دارند.
-3ضریب وقت هر روز به دو وقت ویژه و عادی تقسیم شد. مراد از وقت ویژه ساعات برگزاری مراسم نماز، مراسم مداحی و عزاداری و جشن و سرور و وقت عادی زمانی است که وقت ویژه نباشد.
از ضرب، ضریب روز در ضریب وقت، تعداد حجم نمونه برای هر دو ساعت نمونه گیری در یک درب بدست می آید. در مجموع حجم نمونه این پژوهش 10597 نفر که 7091 نفر زائر و 3506 نفر مجاور می باشد.
نمونه گیری در این مطالعه با چرخشی که در درب ها انجام می گیرد، انجام می شود. که در جدول، نمونه یک هفته ای از چنین چرخشی می باشد. این جدول برای 2 ماه طراحی شده و برای بقیه ماه ها تکرار شد. در 24 ساعت شبانه از 12 درب و در هر درب به مدت دو ساعت نمونه گیری به عمل می آمد. حجم نمونه برای هر دو ساعت یک درب از ضرب ضریب روز در ضریب وقت بدست می آید.
