بخشی از مقاله
چکیده
از جمله مواد تولید شده در نیروگاههای هستهای، پسمانهای پرتوزا میباشد که انتقال ایمن این پسمانهای پرتوزا از محل تولید آن در نیروگاههای هستهای به محل دفن، ضامن ایمنی کارکنان، مردم و محیطزیست میباشد. پسمانهای پرتوزای تولید شده در نیروگاه اتمی بوشهر را میتوان از سه مسیر پیشنهادی و امکانپذیر جهت دفن در پسمانگور نزدیک سطح انارک توسط تریلر حمل نمود. با استفاده از تکنیکهای ارزیابی و مدیریت ریسک میتوان شرایط مسیر و نحوه حمل پسمانها را جهت شناسایی و کنترل ریسک مورد ارزیابی قرار داد.
در این پژوهش قصد بر این است که از سه مسیر پیشنهادی موجود برای حمل پسمانهای پرتوزا، مسیر دارای کمترین ریسک، انتخاب گردد. لذا با شناسایی عواملی که در ریسک حمل پسمانهای پرتوزا موثر است و نیز با استفاده از مدل های تصمیمگیری- روش تحلیل سلسله مراتبی - - 1 - AHP نسبت به برنامهریزی و ارزشگذاری معیارها اقدام گردید.
معیارهای انتخابی عبارتاند از: - 1 نوع مسیر، - 2 پوشش مسیر، - 3 ترافیک مسیر، - 4 تسهیلات مسیر و - 5 اشکالات هندسی و نقاط حادثه خیز مسیر. درادامه با استفاده از روشAHP ، میزان اهمیت هر یک از اطلاعات و معیارهای مذکور تعیین گردید و نیز با نظرسنجی کارشناسان و خبرگان با استفاده از بررسیهای مستقیم جادهای، وزنهای نسبی را بدست آورده و با به کارگیری نرم افزار EXPERT CHOICE میزان وزنهای نهایی هر معیار تعیین شد.
پس از انجام محاسبات، درصد وزن هر یک از معیارهای موثر در حمل بدست آمد: - 1 نوع مسیر - - %48/6، - 2 پوشش مسیر - - %26/9، - 3 ترافیک مسیر - - %6/8، - 4 تسهیلات مسیر - - %3/7 و - 5 اشکالات هندسی و نقاط حادثهخیز مسیر . - %14/0 - در نهایت برای سه مسیر، مسیرهای دارای اولویت ریسک کمتر عبارت بودند از مسیر1 با %58/1، مسیر2 با %25/2 و مسیر3 با %16/7 ؛ بنابراین، مسیر شماره یک دارای کمترین ریسک نسبت به دو مسیر دیگر بوده و به عنوان مسیر ایمنتر جهت حمل پسمانهای پرتوزا انتخاب گردید و به عنوان مسیر جایگزین مسیر 1 میتوان از مسیر 2 استفاده نمود.
مقدمه
یکی از کالاهای خطرناکی که حمل آن بسیار حائز اهمیت است و به دلایل خطرات انسانی و همچنین زیستمحیطی که در اثر حمل ناایمن میتواند ایجاد گردد، پسمانهای پرتوزا میباشند. نیروگاههای هستهای در حال کار مقادیر زیادی پسمانهای پرتوزا تولید میکنند که این پسمانها برای ساماندهی و مدیریت مناسب، نیازمند انتقال به مکانهای ویژه و امن برای نگهداری کوتاه مدت و دفن هستند.[1]
پسمانهای پرتوزا جزء طبقه 7 - مواد رادیواکتیو - در آئیننامه اجرائی حمل و نقل جادهای مواد خطرناک میباشند. بنابراین، طبق ماده 2 همین آئیننامه، حمل مواد خطرناک از نقطهای به نقطه دیگر در داخل کشور مستلزم رعایت مقررات و ضوابط مندرج در این آئیننامه میباشد.[2] ناایمن بودن مسیرهای حمل مواد خطرناک عامل مهمی در بروز حوادث بوده و خواهد بود. با توجه به اثر خطرات زیست محیطی و فجایع انسانی حمل غلط این مواد، بررسی و مدیریت ریسک این حوزه از اهمیت دو چندانی برخوردار می باشد.[3]
در زمینه ایمنی حمل و نقل افراد متعددی کار کردهاند که از آن جمله میتوان به مقاله گلیکمن و تئودور[4] در سال 1983 اشاره کرد که تاثیر مسیریابی مجدد راه آهن و کشتی را در کاهش ریسک مواد خطرناک بررسی میکند. با توجه به حساسیت افکار عمومی در مورد حفاظت از محیط زیست و خطرات مستتر و دغدغههای موجود جهت حمل ایمن پسمانهای پرتوزا، انتخاب مسیر مناسب، کم خطر و دارای ریسک کمتر جهت انتقال این پسمانها یک مساله بسیار مهم است. ایمنی کارکنان، مردم و محیطزیست ایجاب میکند که انتخاب مسیر مناسب برای حمل پسمانهای پرتوزا بایستی با دقت و حساسیت بالا صورت گیرد.[1]
تاکنون، بکارگیری دانش ارزیابی ریسک در مدیریت ایمنی حمل پسمانهای پرتوزا تنها به شکل تئوری و بسیار محدود توسعه یافته است و رویهای نظاممند و علمی برای بکارگیری آن در سطح عملیاتی وجود ندارد. از این رو در این پژوهش با هدف توسعه روشمند دانش ارزیابی ریسک، تلاش شده تا راهکارهای عملیاتی در خصوص بکارگیری آن مورد آزمون قرار گیرند.
از آنجایی که معیارهای مختلفی در انتخاب مسیر مناسب تاثیر میگذارند، بنابراین انتخاب گزینه مناسب یک روش تصمیمگیری چند معیاره میباشد. روش تحلیل سلسله مراتبی در پژوهشها و پروژههای مختلف به عنوان یکی از روشهای کارآمد در تصمیمگیری چند معیاره مورد استفاده قرار گرفته است و کارایی خود را نیز نشان داده است. لذا در این طرح نیز استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی به عنوان روشی نوین در انتخاب مسیر مناسب - کم ریسک - مورد استفاده قرار گرفته است.
روش کار
.1 شناسایی خطرات
شناسایی خطرات نخستین بخش از فرآیند ارزیابی روشمند ریسک است که شامل تعریف کلیه شرایط خطرناکی است که میتواند به بروز حادثه یا سانحه منجر شود. این امر شامل ملاحظه و بررسی تمامی برهمکنشهای موقعیت مورد نظر میباشد. پس از تعریف و شناسایی خطرات، لازم است که خطرات دسته-بندی و رتبهبندی گردند تا امکان تجزیه و تحلیل موثر آنها فراهم گردد.[5]
برای آنکه فرآیند شناسایی مخاطرات به شکل صحیح و با در نظر گرفتن تمامی جوانب انجام شود بهتر است از مصاحبه با افراد خبره و کسانی که با موقعیت در ارتباط مستقیماند، استفاده نمود .[6] در این پژوهش، پس از تهیه پرسشنامهای مبتنی بر شناسایی و رتبهبندی مخاطرات و پس از تشکیل جلسه با چندین نفر از اعضاء خبره و کارشناس در زمینه حمل و نقل و محیطزیست، اعداد و ارقامی برای محاسبه بهتر ریسک و تعیین مسیر مطلوب و کم ریسک برای حمل پسمانهای پرتوزا، از نیروگاه اتمی بوشهر به سایت پسمانگور نزدیک سطح انارک بدست آمد.[7]
برای حمل پسمانهای پرتوزا از نیروگاه اتمی بوشهر تا سایت پسمانگور انارک سه مسیر 1،2و3 پیشنهاد شده است - شکل . - 1 برای اینکه بهترین مسیر و به عبارت دیگر کم ریسکترین مسیر شناخته شود، بایستی عواملی که منجربه ایجاد خطر مربوط به هریک از مسیرها میشد، شناسایی گردند. این خطرات مربوط به نوع جاده، تسهیلات جاده و عوامل بالقوه دیگری بوده که با روشهای عددی مسیر کم ریسکتر به عنوان مسیر اصلی برای حمل پسمانهای پرتوزا معرفی میشوند. در این پژوهش سعی شده است پارامترهایی که در ریسک حمل پسمانهای پرتوزا موثر است، شناسایی شده و سپس با استفاده از مدلهای تصمیم گیری - AHP - نسبت به برنامهریزی و ارزشگذاری پارامترها اقدام گردد تا تاثیر قضاوت ارزیابها بر آن به حداقل برسد.[8]
.2 فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - - AHP
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروفترین فنون تصمیمگیری چند شاخصه است که توسط توماساِل ساعتی در دهه 1970 ابداع گردید.[9] از آنجا که عوامل مختلفی میتوانند بر تصمیمگیریهای مربوط به متخصصان تاثیر بگذارد، بنابراین، بایستی از روشی استفاده گردد تا این تصمیمها بر مبنای اصول و قواعد خاصی گرفته شوند. تجزیه و تحلیل تصمیمگیری معمولاً شامل اهداف و معیارهای چندگانه خواهد بود که روش تحلیل سلسله مراتبی - - AHP روش بسیار مفیدی جهت ارزیابی چنین معیارهای چندگانه میباشد.[10] تحلیل سلسله مراتبی - - AHP روش مفیدی برای ارزیابی دو یا چند گزینه با معیارهای چندگانه است و نیاز به یک تصمیمگیرنده برای تعیین اهمیت نسبی هر معیار یا فاکتور با استفاده از مقایسه زوجی یا دو به دو بین معیارها و فاکتورها در آنالیز میباشد.[11]
.3 مسیرهای سهگانه مورد بررسی
برای ارزیابی بهتر و تعیین مسیرهای ایمن و کم ریسکتر و همچنین شناسایی کوتاهترین مسیر جهت حمل پسمانهای پرتوزا و مواد رادیواکتیو میتوان از نرم افزار GIS استفاده کرد.[12] اما در این پژوهش پس از مطالعات دفتری با استفاده از بررسیهای میدانی و مشاهدات مستقیم و با تهیه لیست جهت تعیین و شناسایی معیارهای موجود، 3 مسیر با طول متفاوت و معیارهای یکسان توسط یک تیم مجرب شناسایی و ثبت گردید. محدوده مورد مطالعه شامل راههای موجود در پنج استان بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و یزد بوده که شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک در مسیر انتقال پسمانهای پرتوزا از نیروگاه اتمی بوشهر تا سایت پسمانگور نزدیک سطح انارک از سه مسیر شناسایی شده انجام خواهد گرفت.
از نیروگاه اتمی بوشهر تا شهر قائمیه برای تمامی مسیرها مشترک است. مسیرهای 1 و 2 تا دو راهی سورمق نیز مشترک میباشند. همچنین مسیرهای 2 و 3 از شهرضا به هم می رسند. مسیر نائین تا سایت انارک نیز در هر 3 مسیر مشترک میباشد. مسیر شماره1 در سه استان بوشهر، فارس و اصفهان، مسیر شماره2 در چهار استان بوشهر، فارس، یزد و اصفهان و همچنین مسیر شماره3 نیز در چهار استان بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان واقع شدهاند.
.4 معیارها و پارامترها
معیارها و پارامترهای مختلفی در ارزیابی و مدیریت ریسک حمل و نقل پسمانهای پرتوزا وجود دارند که به سه دسته معیارهای ترافیکی، معیارهای ایمنی و معیارهای محیطی تقسیم میگردند.
الف - معیارهای ترافیکی
معیارهای ترافیکی شامل عوامل موثر بر خطرات برای انسان و محیط زیست هستند، که عبارتند از:
· ترافیک مسیر - سرعت عبور و مرور در طول مسیر - ،
· تراکم مسیر - تعداد خودروی عبوری - ،
· تعداد سرویس ساعت راننده،
· میزان تصادفات - تعداد تصادفات در یک سال - ،
· وضعیت روسازی یا پوشش مسیر - وضعیت سطح جاده از لحاظ آسفالت که 5 دسته میباشد: آسفالت خوب، آسفالت معمولی، آسفالت متوسط، آسفالت بد - خراب - و بدون آسفالت - شوسه - - ،
· موقعیت مقصد - خارج از شهر / داخل شهر - ،
· نوع جاده - که شامل بزرگراه 4 و 6 بانده، جاده اصلی 4 بانده، جاده اصلی 2 و 4 بانده، جاده کوهستانی و جاده فرعی است - ،
· تسهیلات جاده - راهداری، درمانگاه، بیمارستان و اورژانس، پلیس راه، پمپ بنزین، پارکینگ و تونل -
ب - معیارهای ایمنی
· وجود دوربین،
· وجود گاردریل،
· وجود تیم امداد،
· وجود تیم حفاظتی،
· وجود سیستم کنترل GPS،
· نوع پسمان پرتوزا از لحاظ میزان پرتوزائی،
· قدمت تریلر حامل پسمان پرتوزا،
· احتمال تماس راننده با پسمان پرتوزا،
· شناسایی نقاط دارای اشکالات هندسی و حادثهخیز
ج - معیارهای محیطی
· شرایط آب و هوایی - جوی - منطقه،
· فاصله از منابع آب،
· عبور حیوانات اهلی و وحشی،
· محیط اطراف مسیر تردد - مسکونی، عوارض کشاورزی، عوارض محیط زیستی، بیابان و کویر - و معیارها و پارامترهای متعدد دیگری که میتوان به این لیست افزود. اما در این پژوهش با توجه به میزان امکانات و محدودیتهای موجود در جمعآوری یک سری از دادهها و اطلاعات آماری، فقط تعدادی از معیارهایی که در ادامه به آنها اشاره شده است برای بررسی و تعیین مسیر کم ریسک مورد توجه و مطالعه قرار گرفت.
نقش پارامترهای جوی نیز در رابطه با حمل و نقل بسیار حائز اهمیت میباشد، به طوری که علت بیشتر تصادفات در سطح جادههای کشور علاوه بر بی احتیاطیهای صورت گرفته توسط رانندگان، پارامترهای جوی مانند برف و باران و یخبندان و همچنین وجود مه در طول جادههاست. بنابراین، لازم است که جهت ارزیابی ریسک حمل و نقل پسمانهای پرتوزا عوامل و پارامترهای جوی نیز مورد مطالعه قرار گیرند.
اما با توجه به این نکته که برای ارزیابی هر معیاری برای سه گزینه یعنی مسیرهای سه گانه 1،2 و3 بایستی اطلاعات و دادههای آماری یکسانی موجود باشد، متاسفانه به دلیل نبود اطلاعات کافی و به عبارتی کمبود ایستگاههای سینوپتیک در مسیر 3 و یکسان نبودن تعداد این ایستگاهها در مسیرهای 1و2، در بررسی ریسک از معیارهای محیطی و جوی در این پژوهش صرفنظر شد.
