بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، دانش و نوآوری اساسی ترین عوامل پیشرفت و پایداری در عرصه های صنعتی و اقتصادی هستند. کشور هایی از نظر اقتصادی پایدار هستند که اساس اقتصاد آنها بر محور دانش باشد. در این بین شرکت های دانش بنیان، بعنوان یکی از منابع مهم اشتغال، درآمد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب می شوند، که با توسعه این شرکت ها، می توانیم تا سال 1404، رشد اقتصادی 8 درصدی در کشور داشته باشیم.
با این وجود درصد بالایی از شرکت های دانش بنیان در سال های اولیه تاسیس با شکست مواجه می شوند. بنابراین عوامل متعددی بر موفقیت و پایداری آنها در شرایط اقتصادی تاثیر گذارند. این پژوهش با هدف شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر موفقیت شرکت های دانش بنیان در شهر تهران انجام شده است. روش تحقیق توصیفی- پیمایشی و جامعه آماری این تحقیق متشکل از کارشناسان و خبرگان فعال در حوزه شرکتهای دانش بنیان است که از این میان 22 نفر ازاساتید دانشگاه، موسسان شرکت های دانش بنیان و سیاست گذاران بعنوان تیم تصمیم انتخاب شدند.
با توجه به تعدد عوامل و هم چنین به منظور لحاظ نمودن عدم قطعیت موجود در قضاوت های کیفی تصمیم گیرندگان در این پژوهش، از فرایند سلسه مراتبی برای شناسایی و رتبه بندی داده ها استفاده شده است. براساس نتایج تحقیق، عامل شرکتی در رتبه اول، عامل اقتصادی در رتبه دوم و عامل سیاسی و فرهنگی در رتبه سوم به عنوان مهم ترین عوامل اثرگذار بر موفقت شرکت های دانش بنیان شناسایی شدند.
مقدمه
امروزه با توجه به رقابت شدید جهانی، جوامعی می توانند در دنیای رقابتی پایدار باشند،که از روش های خلاقانه، نوآورانه و فن آورانه در ارائه محصولات و خدمات خود استفاده کرده باشند. در این راستا، کشورهای در حال توسعه برای دست یابی به اقتصادهای نوین، مبتنی بر دانش در قرن بیست و یکم به تکاپو افتاده و تلاش دارند تا بسترها و زیرساخت های لازم را برای طراحی و استقرار این گونه نظام ها پدید آورند[1]
این در حالی است که، کشورهای توسعه یافته با مدیریت کارآمد یادگیری، پژوهش و نوآوری طی نگرشی نظام مند به اقتصادهای دانش محور دست یافته اند، عملاً با استفاده از توسعه فناوری ها و افزایش بهره وری توانسته اند تولید کالا و خدمات خود را بهبود و ارزش افزوده اقتصادی آنها را فزونی بخشند. بنابراین پایدارترین اقتصاد ها مر بوط به اقتصادهای دانش محور است که شرکت های دانش بنیان بعنوان جزئی از آن محسوب می شوند.[2]
کسب وکارهای دانش بنیان نقش مهمی در اثر بخشی تولید، تبلور دانش در محصولات و خدمات جدید، ارتقاء سطح اقتصاد و رفاه، تولید ثروت و ارزش افزوده در یک جامعه ایفا می کنند.[3] این بگونه است که راس فعالیت های شرکت های دانش بنیان، ایجاد نوآوری و تغییر در ترکیب محصولات و خدمات است. در واقع شرکت های دانش بنیان بر پایه تولید، توسعه و بهره گیری از اطلاعات و دانش شکل گرفته اند.[4]
این شرکت ها برای پایداری در دنیای رقابتی، همواره خود را با تغییرات جدید همگام می کنند. بطوری که هرچه بیشتر از دانش نوین در ساختار خود استفاده کنند، بر ارزش آن ها افزوده و پایداری بیشتری خواهند داشت. براساس مطالعات انجام شده، نوآوری ها و پیشرفت های صنعتی طی دهه های اخیر در سطح جهان حاصل فعالیت های فن آورانه و نوآورانه شرکت های دانش بنیان بوده است5] و [6 براساس نقش مهم شرکت های دانش بنیان در توسعه فناوری، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال، لازم است عوامل موثر بر موفقیت آنها را شناسایی و اولویت بندی نماییم.
علاوه بر این محققین، اشتغال در بنگاه های کوچک به ویژه شرکت های فناور را در دوران رکورد و التهاب اقتصادی، پایدارتر از اشتغالی می دانند که توسط بنگاه های بزرگ ایجاد شده است.[7] شرکت های دانش بنیان در قیاس با شرکت های بزرگ مزیت های رقابتی فراوانی دارند .به عنوان مثال آن ها توانایی بیش تری برای خلاقیت و نوآوری دارند و با توجه به انعطاف پذیری بیشتر، بهتر می توانند در قبال تغییرات محیطی و بروز نیازهای جدید مشتریان واکنش نشان دهند.
همچنین امکان بیش تری برای طراحی دوباره یا تغییر و اصلاح ابزارهای مدیریتی و نظام های اطلاعاتی خود را دارند. هرچند ایجاد یک کسب وکار کوچک و متوسط موفق در هر بخشی از صنعت و تجارت کار دشوار و پیچیده ای است اما این چالش ها و مشکلات برای کسانی که به دنبال برپایی یک کسب وکار کوچک مبتنی بر فناوری های پیشرفته هستند، به دلیل پویایی و تغییر سریع بازار و دوره کوتاه عمر محصول دشوارتر و متعددتر هستند.
بر این اساس نقش شرکت های دانش بنیان در توسعه فناوری، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال تنها در صورت بقا و موفقیت آنها مفهوم پیدا می کند. بنابراین، به دلیل اهمیت وجود کسب وکارهای دانش بنیان در رشد و توسعه اقتصادی ایران و نبود تحقیق جامعی در باره شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر موفقیت شرکت های دانش بنیان، این امر ضرورت دارد تا به بررسی دقیق و موشکافانه به دلایل و عوامل موفقیت شرکت های دانش بنیان بپردازیم.
از این رو، این تحقیق سعی دارد تا به سوال اساسی زیر با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی پاسخ دهدکه، عوامل موثر بر موفقیت شرکت های دانش بنیان و اولویت بندی آنها از دید خبرگان چگونه است. اولویت بندی این عوامل می تواند سیاست گذاران و سازمان های سیاست گذاری را برای اقدام های هدفمند و اثرگذار در ارتباط با شرکت های دانش بنیان کمک کند و هم چنین به صاحبان کسب وکارها در تمرکز بر اقدام های کلیدی برای دست یابی به رشد و ارتقای عملکرد کمک نماید.
پیشینه
با وجود آنکه عبارت شرکت های کوچک و متوسط به علت کارکردهای ویژه آن، سال ها است که در ادبیات مدیریتی و اقتصادی جهان جایگاه خاصی داشته است اما واژه شرکت های دانش بنیان یا فناوری محور، عبارت نسبتا جدیدی محسوب می شود و عموما شرکت های دانش بنیان نیز جز شرکت های کوچک محسوب می شوند .[8] این در حالی است که هنوز بسیاری از کشور ها تعریف روشنی از شرکت های دانش بنیان ارائه نکرده اند.[5] اما برخی محققین شرکت های دانش بنیان را اینگونه تعریف می نمایند که از دارایی های دانشی خود به عنوان منبع اصلی مزیت رقابتی استفاده می کنند.[10]
در ایران براساس ماده یک قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان مصوب سال1389 ، شرکت های دانش بنیان به این صورت تعریف شده است:"شرکت یا موسسات دانش بنیان ، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصادی - شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری - و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه - شامل طراحی و تولید کالا و خدمات - در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزار های مربوطه تشکیل می شود".
براساس نظرگورمان و مک کارتی کسب و کارهای دانش بنیان دارای برخی ویژگی هایی هستند همچون: مهارت بالا، تحصیلات عالی نیروی کار، سطح بالای تحقیق و توسعه،گرایش زیاد به صادرات، درصد بالایی از دارایی های نامشهود، محصولات و خدمات با منحنی عمر کوتاه و حاشیه های سود ناخالص بالا، علاوه بر این، کسب و کارهایدانش بنیان احتمالاً بیشتر از فناوری های پیشرفته و یا فرایندهای نوآورانه در محصولات، خدمات یا فرایندهای خود استفاده می کنند.[11]
علی احمدی و قاضی نوری - - 1387 در پژوهشی به اولویت بندی ابزارهای سیاستی حمایت از شرکت های تازه تأسیس فناوری محور در کشور پرداخته اند. مطابق نتیجه این تحقیق حمایت های مالی، پرورش نیروی انسانی، گسترش خدمات و اطلاعات فنی -مدیریتی و گسترش خدمات حمایتی، از جمله مهمترین حمایت های دولت از این شرکت ها به شمار می آیند.[12]
گورمان و همکاران - 2006 - نیز به بررسی توسعه شرکت های نوآور یا شرکت هایی با فناوری بالا پرداخته اند. این پژوهشگران پیشنهاداتی برای حمایت از شرکت ها در مراحل اولیه از رشد آنها بیان نموده اند که عبارتند از: تأمین مالی، کمک به مدیریت، خدمات مشاوره ای و ارتباط بین شرکت ها.[11] امیراحمدی و همکاران - 1993 - 1در جمع بندی عوامل مؤثر بر تکوین موفقیت آمیز پارک های علم و فناوری در راستای توسعه کسب و کارهای دانش بنیان، به مواردی همچون همجواری سیاست های مناسب دولت برای ترویج پارک های علمی، ایجاد پارک با محیط های عالی مسکونی، مجاورت با دست کم یک دانشگاه عمده، وجود زیرساخت ها و شبکه های عالی ارتباطی و ترابری و وجود منابع سرشار نیروی کار ماهر اشاره کرده اند.[13]
نتایج تحقیق راگاف و همکاران - 2004 - 2 نشان داد که 11عامل بر روی موفقیت بنگاه های کوچک اثر می گذارند که عبارتند از: مشخصات فردی، مسایل مالی، فعالیت های بازاریابی، منابع انسانی، شرایط اقتصادی، ویژگی های محصول، رقابت پذیری، فناوری و عوامل محیطی.[14] کروو و همکاران - 2006 - 3 عوامل حیاتی موفقیت بنگاه های کوچک نوپای را بررسی کرد، براساس نتایج این تحقیق مهم ترین عوامل اثرگذار بر موفقیت این بنگاه ها عبارتند از: تعهد گروه مدیریتی، خبرگی، راهبرد سازمان به طور عام و راهبرد بازاریابی به صورت خاص، ارتباط با مشتریان، قابلیت های مدیریتی و تحقیق و توسعه.[15] نتایج پژوهش کارپاک و همکاران - 2010 - 4 نشان داد که قوانین و مقررات تاثیرگذارترین عامل در موفقیت بنگاه های کوچک هستند .[16]
همچنین، بیوس - 2004 - 5 بیان می کند که حمایت های قانونی از قوانین مالکیت فکری و معنوی به منظور بازگشت هزینه های تحقیق و توسعه و ادامه فعالیت ها ضروری است.[17] دخلی و دی کلرک - 2004 - 6 بیان می کنند که در اقتصاد دانش بنیان، سرمایه انسانی یکی از دارایی های مهم برای توسعه آینده سازمان می باشد و رابطه مثبتی بین سرمایه انسانی و ظرفیت نوآوری سازمان وجود دارد.[18]
بررسی تحقیقات متعدد در خصوص اثرات تحریم های اقتصادی بر شرکت های دانش بنیان نشان می دهد که تحریم های اقتصادی بعنوان مانعی برای واردات محصولات خارجی و ایجاد شرایط مناسب برای شرکت های دانش بنیان جهت بومی سازی فناوری و تولید محصولات به دور از رقابت های مستقیم و سرسختانه با رقبای خارجی است[19]، اما محدودیت دسترسی به تجهیزات مرغوب، ابزار خاص پژوهشی و آزمایشگاهی، قطعات و مواد اولیه مورد نیاز موسسات دانش بنیان از طریق واردات وجود دارد، تحریم ها منجر به افزایش ریسک سرمایه گذاری می شوند.
بنابراین فعالیت های نوآورانه که اغلب مخاطره آمیز هستند در تامین سرمایه باید ریسک بالایی را بپذیرند.[20] شفیعی - - 1386 نیز عوامل حیاتی موفقیت پارک های علم و فناوری را در راستای گسترش کسب و کارهای دانش بنیان به چهار دسته اصلی عوامل مکانی، عوامل حمایتی - دولتی - ، عوامل مدیریتی و عوامل فرهنگی-اجتماعی تقسیم می کند.[21]
برخی عوامل مؤثر در توسعه شرکت های دانش بنیان را این گونه بیان می کنند: اینترنت که عامل هم افزایی دانش جهانی و ابزار توسعه دانایی محور می باشد، دولت الکترونیک و تجارت الکترونیک که عامل موثر در اقتصاد دانش بنیان می باشد، فناوری های اطلاعات و ارتباطات که پیشرفت و توسعه آنها باعث توسعه اقتصادی و رشد دانش می شود، نیروی کار تحصیل کرده، ماهر، خلاق و نوآورکه نقش اساسی در شرکت های دانش بنیان دارد، خط مش های دولتی که شامل جو حمایتی تجارت، نظام حقوقی، نظام مالیاتی و خط مش های تنظیمی مناسب می باشد، زیرساخت ها که شامل ارتباطات از راه دور، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، شبکه های علمی است و همچنین منابع مالی که در برگیرنده سرمایه گذاران ریسک پذیر، سرمایه گذاری خارجی، بودجه های دولتی می باشد.[22]
-6 تنظیم ماتریس معیار ها و زیر معیار ها با استفاده از میانگین هندسی - فرمول شماره - 1
-7رتبه بندی و نرخ ناسازگاری هریک از معیار ها و زیر معیارها با استفاده از نرم افزار Expert Choice
-8 تجزیه و تحلیل داده ها
-9نتیجه گیری و ارایه پیشنهادات
عوامل موثر بر موفقیت شرکت های دانش بنیان
محققان بسیاری در ارتباط با شرکت های دانش بنیان تحقیقاتی انجام داده اند، اما مطالعات اندکی به شناسایی و رتبه بندی عوامل موفقیت بر شرکت های دانش پرداخته است. با این حال، با بررسی تحقیقات انجام شده در حوزه شرکت های دانش بنیان و براساس نظرات گروه تصمیم 3 معیار و 9 زیر معیار لیست گردید که این معیارها شامل عوامل شرکتی، عوامل اقتصادی و عوامل فرهنگی و سیاسی می باشد - لازم به ذکر است که هریک از این عوامل دارای زیر عواملی می باشند - . عوامل و زیر عوامل به قرار ذیل می باشند.
حذف موانع سد راه نوآوری، اقدام به عنوان یک کاتالیزور برای تغییرات، اقدامات تسهیلاتی - دولت یک مجری تحقیقاتی قوی است که می تواند سهامداران و ذینفعان متعدد را گرد هم آورد - ، سرمایه گذاری و تأمین وجوه لازم، شناسایی گلوگاه های سد راه پیشرفت شرکت های دانش بنیان و پیاده سازی راه کارهایی در جهت دستیابی به انتقال فناوری و تجاری سازی، تأمین زیرساخت های فیزیکی مورد نیاز، ایجاد قوانین و مقررات تسهیل کننده و حمایت های قانونی مورد نیاز برای فعالیت شرکت های فن آور.[23]
