بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق با هدف شناخت گونه هاي گیاهی بومی و مقاومی که بتوانند در روي مارنها استقرار یافته و قابلیت استفاده در روشهاي بیومکانیکی در جهت کاهش فرسایش مارنها داشته باشند به انجام رسیده است. بررسیها نشان داد که در دامنه هاي شمالی مارنهاي قرمز گچدار منطقه سبزوار گونه گیاهی Salsola aucheri گونه غالب بوده و مهمترین تیپ گیاهی مناطق مارنی را تشکیل می دهد. گونه هاي گیاهی Salsola.tomentosa ، Artemisia seiberi و Ephedra intermedia از مهمترین گونه هاي همراه این تیپ گیاهی می باشند.
بررسی نتایج تحقیقات محققین مختلف نشان می دهد که استفاده صحیح از روشهاي بیومکانیکی در کاهش فرسایش سازندهاي مارنی می تواند موفقیت آمیز باشد. چنانچه در مناطق مارنی مورد بررسی از روشهاي مناسب بیومکانیکی - نظیراحداث سدهاي کوچک تراوا و کاشت بذور گیاهی مناسب - براي کنترل فرسایش خاك استفاده شود با بررسی راندمان عملیات، می توان در صورت موفقیت آمیز بودن از نتایج مربوطه براي کنترل فرسایش سایر عرصه هاي مارنی که داراي شرایط فیزیوگرافی و اقلیمی مشابهی میباشند، استفاده نمود.
مقدمه:
سازندهاي مارنی منطقه سبزوار با وسعتی بیش از 100 هزار هکتار، نسبت به پدیده فرسایش بسیار حساس بوده و فقر پوشش گیاهی آنها سبب شده تا رسوبدهی سالیانه بسیار بالایی داشته باشند.
نفوذپذیري اندك و رواناب زیاد در این سازندها، موجبات بروز سیلابهاي مخرب و عظیمی را فراهم می آورد. در منطقه سبزوار تلماسه ها سطح وسیعی را به خود اختصاص داده اند. حرکت شنهاي روان باعث ایجاد مشکلات و معضلات متعدد اقتصادي-اجتماعی و زیست محیطی می شود. مارنها از این نظر که فرسایش پذیري بالایی را دارند میتوانند به عنوان سنگ منشاء عمل کرده و بخش قابل توجهی از ماسه ها را تولید کنند.
ضمنا بدلیل بالا بودن میزان املاح گچ و نمک در مارنها، فرسایش شدید این سازندها موجب انتقال املاح به پایین دست حوزه شده و بر معضلات متعدد بیابان و از جمله تشدید شوري خاك و افزایش املاح موجود در روانابهاي منطقه می افزاید. موارد فوق الذکر لزوم انجام بررسیهاي لازم بمنظور اتخاذ مدیریت مناسب در جهت کنترل فرسایش سازندهاي مارنی را گوشزد می نمایند.
Anderson و - 1994 - Porter با انجام تحقیقاتی بر روي بدلندهاي شیلی واقع در جنوب غربی کلرادو گونه جدیدي از
آستراگالوس به نام Astragalos Tortips را شناسایی و معرفی نمودند.
Garciafayos و همکاران - 1995 - و Guardia و همکاران - 2000 - با تحقیقاتی که در زمینه مقدار بذر موجود گیاهان در خاك ونحوه جوانه زنی در رشد بذور در اراضی بدلندي اسپانیا و حوزه Liobregat پیرنه انجام داده اند، نتیجه گرفتند فقدان پوشش گیاهی در اراضی بدلندي دلایل متعددي دارد که کمبود یا فقدان بذور گیاهی در فصل رشد تنها یکی از عوامل محدود کننده استقرار پوشش گیاهی بر روي این گونه اراضی میباشد
Eric Roose و همکاران - - 2000 با تحقیقاتی که طی 9سال در کشور الجزایر بر روي گالی ها انجام دادند، با بررسی تکنیکهاي مختلف براي کنترل گالی هاي به عمق 1تا 10 متر، شیوه تثبیت گالی ها از طریق احداث سدهاي کوچک تراوا را موفقیت آمیز معرفی نمودند. در این روش پس از رسوب گیري سدها، با کاشت درختان و گونههاي علفی بر روي رسوبات بالادست سدها، تثبیت گالی ها بهتر شد. بررسی نتایج حاصل از تثبیت گالی ها با استفاده از این روش نشان داد که عملیات تثبیت گالی ها با استفاده از این روش در 10 گالی از 12 گالی مورد بررسی، موفقیتآمیز بوده است
مواد و روشها:
- موقعیت جغرافیایی منطقه:
این بررسی در محدوده شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوي به انجام رسیده است. عرصه مورد تحقیق در محدوده اي با مشخصاتً 15ْ5 7 ًتا 43ْ 57 طول جغرافیاییو13 36 ًتا 18ْ 36 عرض جغرافیایی واقع است. این منطقه از سبزوار شروع و تا کیلومتر 40 جاده سبزوار – تهران ادامه داشته و در شمال این جاده واقع است. براي دسترسی به منطقه میتوان از جاده آسفالته سبزوار- تهران و جاده هاي شوسه موجود در منطقه استفاده نمود. موقعیت منطقه مورد بررسی در شکل - 1 - نشان داده شده است.
- توپوگرافی آبخیز:
پستترین نقطه منطقه در روي عرصه مارنی مورد تحقیق داراي ارتفاع 1050 متر از سطح دریا بوده و بلندترین نقطه ارتفاع 1250 متر را دارا است. ارتفاع متوسط عرصه مارنی از سطح دریا 1150 متر میباشد . این تحقیق در دو شیب 20-0 درصد و 40-20 درصد انجام شده است.
- اقلیم منطقه:
منطقه مورد بررسی داراي اقلیم خشک بیابانی سرد میباشد. بارندگی متوسط سالیانه منطقه حدود 200 میلیمتر است. حداقل بارندگی در ماههاي تیر و مرداد و حداکثر بارش در ماههاي بهمن و اسفند نازل میگردد. میانگین دماي سالانه 17/6 درجه سانتی گراد می باشد.
- روش تحقیق:
تیپبندي پوشش گیاهی عرصه مارنهاي قرمز گچدار و اراضی همجوار در منطقه مورد تحقیق با استفاده از روش حداقل مساحت و با انداختن کوادرات هاي 2*2 تعیین شده و نقشه پوشش گیاهی گیاهی منطقه تهیه شده است
نتیجه گیري:
بررسی پوشش گیاهی نشان داد که در روي مارنهاي قرمز گچدار در منطقه مورد تحقیق گونه Salsola aucheri ، گونه گیاهی غالب منطقه را تشکیل می دهد. میزان پوشش گیاهی این مارنها متفاوت بوده و از صفر درصد در دامنه هاي جنوبی تا حداکثر 24 درصد در دامنه هاي شمالی تغییر می کند. در اشکال - 3 - و - 4 - تصاویري از مارنهاي قرمز گچدار که به ترتیب مربوط به دامنه هاي جنوبی و شمالی می باشند نشان داده شده است.
با بررسی پوشش گیاهی مشخص گردید که گونه هاي Salsola.tomentosa ، Artemisia seiberi و Ephedra intermedia از مهمترین گونه هاي همراه تیپ گیاهی Salsola aucheri می باشند. گونه هاي گیاهی همراه این تیپ در جدول - 1 - آورده شده است.
جدول - - 1 - مهمترین گونه هاي همراه تیپ گیاهی Salsola aucheri
بر اساس یافته ها و تجارب اغلب محققین، براي کنترل فرسایش و حفاظت سازندهاي حساس به فرسایش، اعمال روشهاي بیولوژیکی و بیومکانیکی در مقایسه با روشهاي متداول مکانیکی از موفقیت بیشتري برخوردار بوده و هزینه کمتري را طلب می نمایدضمناٌ. این روشها انطباق بیشتري با اکوسیستم حاکم بر حوزه هاي آبخیز داشته و عمر مفید بیشتري دارند.
بر اساس یافته هاي اجراي روش بیومکانیکی - احداث سدهاي کوچک تراوا و کاشت بذور گیاهی مناسب - در سطح محدود و بررسی میزان موفقیت، می تواند در آینده راهکار مناسبی براي کنترل فرسایش در اراضی مارنی را ارائه نماید. کاشت بذور گونه Salsola aucheri و برخی از گونه هاي همراه نظیر Salsola tomentosa، Artemisia seiber ، Ephedra intermedia و Artemsia khorasaniea که در روي مارنهاي منطقه از استقرار مناسبی برخوردارند بمنظور ازدیاد پوشش گیاهی توصیه می شود. قرق منطقه و ممانعت از چراي بی رویه از دیگر مواردي است کهلزوماً می بایست در منطقه رعایت گردد.
شکل - - 1 - موقعیت منطقه مورد بررسی در استان خراسان رضوي
شکل - - 2 - نقشه پوشش گیاهی منطقه.
