بخشی از مقاله
چکیده:
تالاب ها از مظاهر خدادادی هستند و از نظر تنوع زیستی کانونهای حساسی محسوب می شوند و دارای ارزشهای چند جانبهاند به همین دلیل در چند دهه اخیر، توجه به حفاظت و مدیریت تالابها افزایش یافته است. حفاظت زمانی موثر، عملی و اجرایی میباشد که بر اساس واقعیت خود مناطق بوده و اصول آن بر اساس موجودیت مناطق دیکته شود، زیرا حفاظتی که بدون مطالعه و شناخت واقعیت و موجودیت مناطق باشد اجرایی و عملی نخواهد بود. تالاب شادکام یکی از دریاچههای آب شیرین استان فارس واقع در شهرستان اقلید است که بواسطه جای گرفتن در ارتفاع 2310 متری از دریاچههای کوهستانی استان فارس محسوب میگردد.
دریاچه کافتر یا تالاب شادکام در منتهیالیه شرقی دشت کشیده با امتداد شمال غرب-جنوب شرق به نام نمدان جای گرفته است، از آنجا که دریاچه کافتر در زمره دریاچههای آب شیرین کوهستانی محسوب میشود که در مسیر مهاجرت پرندگان آبزی قرار دارد و این پرندگان در طول مسیر مهاجرت مدتی را جهت تجدید قوا و تغذیه در این دریاچه به سر میبرند، لذا از این نظر در ردیف دریاچههای حائز اهمیت کشور و بالاخص استان فارس قرار دارد اکثر گونههای پرنده که در این دریاچه حضور مییابند از اروپا وسیبری آمدهاند البته این دریاچه تنها زیستگاه موقت محسوب میشود و پرندگان در آن زادآوری نمیکنند.
ورود آنها به این منطقه در اواسط شهریورماه است، سالانه حدود 5000 تا 6000 قطعه پرنده از 17 گونه در این دریاچه مشاهده میشود و پس از مدتی توقف با اولین بارش حرکت خود را آغاز میکنند. مقصد نهایی این پرندگان دریاچه پریشان، بختگان و مهارلو است. از 17 گونه شناسایی شده 9 گونه از راسته غازسانان، 3 گونه از راسته لکلکسانان،2 گونه از راسته درناها و 3 گونه از آبچلیکیان مشاهده شد.
مقدمه:
تالاب ها از مظاهر خدادادی هستند و از نظر تنوع زیستی کانونهای حساسی محسوب می شوند و دارای ارزشهای چند جانبهاند به همین دلیل در چند دهه اخیر، توجه به حفاظت و مدیریت تالابها افزایش یافته است. بطوریکه مطالعه، حفاظت، مدیریت و بهرهبرداری معقول از تالابها در اولویت بسیاری از سازمانهای ملی و بین المللی دولتی و NGO قرار گرفته است . از طرفی شناخت اولین گام حفاظت می باشد، حفاظت زمانی موثر، عملی و اجرایی میباشد که بر اساس واقعیت خود مناطق بوده و اصول آن بر اساس موجودیت مناطق دیکته شود، زیرا حفاظتی که بدون مطالعه و شناخت واقعیت و موجودیت مناطق باشد اجرایی و عملی نخواهد بود - مجنونیان . - 1373
حفاظت گونههای مختلف جانوری از جمله پرندگان نیز از این امر مستثنی نیست. در واقع پرندگان شاخصهای خوبی برای نشان دادن وضعیت محیط زیست، تنوعزیستی و پایداری میباشند به طور کلی پرندگان از هنگامی که بر صحنه گیتی ظاهر شدند، در حالیکه تنوع و گوناگونی پیدا میکردند، دامنه پراکندگی-شان از خاستگاههای جغرافیایی اولیه به مناطق و مکانهای دور و نزدیک که در آن امکان زیست داشتهاند،گسترش یافته است و مسلماًدر این راستا علاوه بر اینکه خود تحول و تکامل پیدا میکردند، بر محیطزیست خود نیز تاثیر میگذاردند و بر غنای طبیعی آن میافزودند.
در طول این زمانهای بسیار طولانی تعداد زیادی از گونههایی که نتوانستند با محیط سازگار شوند، از بین رفته و منقرض گردیدهاند و با انقراض خود از طریق چرخه حیات موجب بر هم خوردن تعادلهای طبیعی و چه بسا انقراض گونههای دیگری از موجودات گیاهی و جانوری شدهاند. کشور ایران با دارا بودن 105 ناحیه ویژه برای انواع پرندگان بومی، زمستانگذران و جوجهآور رتبه اول را در منطقه خاورمیانه به خود اختصاص داده است و بدین لحاظ یک مکان کلیدی و مهم در منطقه مذکور تلقی می گردد.
در این بین بسیاری از مناطق و زیستگاههای مناسب در سطح کشور وجود دارند که هنوز در فهرست نواحی ثبت شده مهم، قرار نگرفتهاند و می-بایست تحقیق و مطالعه بیشتری در خصوص این زیستگاهها صورت گیرد. از آنجا که دریاچه کافتر در زمره دریاچههای آب شیرین کوهستانی قرار میگیرد که در مسیر مهاجرت پرندگان آبزی قرار دارد و این پرندگان در طول مسیر مهاجرت، مدتی را جهت تجدید قوا و تغذیه در این دریاچه به سر میبرند لذا از این نظر در ردیف دریاچههای حائز اهمیت کشور و بالاخص استان فارس قرار دارد.
منطقه مورد مطالعه:
دریاچه کافتر یا دریاچه شادکام که یکی از 3 دریاچه آب شیرین ایران می باشد در حوزه آبریز سیوند و در مسیر همین رودخانه در نواحی سرآب و در شمال شرقی شیراز قرار دارد، این دریاچه در جنوب شهرستان اقلید و در دشت نمدان واقع گردیده است. این دریاچه با 46/65 کیلومتر مربع مساحت170/9 میلیون متر مکعب حجم دارد و حداکثر عرض دریاچه 5/4 کیلومتر و در امتداد عمود بر مسیر رودخانه شادکام و طول آن حدود 13 کیلومتر در امتداد مسیر رودخانه میباشد. دریاچه دارای عمقی بین 4/5 تا 5/5 متر میباشد و در پاییندست یک نهر خروجی - احداث شده دستی - که مردم آنرا دم دریا مینامند، قرار دارد که در نهایت به عباقلو متصل میگردد.
دریاچه کافتر در حوزه آبخیز کافتر واقع گردیده است، حداقل ارتفاع از سطح دریا 2320 متر و حداکثر ارتفاع آن 3520 متر میباشد. وسعت آن در مواقع پر آب تا 10000 هکتار می-رسد و به طور متوسط 5000 هکتار وسعت دارد. حوزه آبریز دریاچه کافتر - دشت نمدان - در حد فاصل 28و30° تا 15و31° عرض شمالی و 53 و51° تا 56 و52° طول شرقی قرار گرفته است. سطح کل حوزه آبریز نمدان برابر 2692 کیلومتر مربع است که سطحی معادل 1650 کیلومتر مربع آنرا دشت و 1042 کیلومتر مربع بقیه را ارتفاعات تشکیل میدهند.
شیب عمومی دشت از شمال غربی به جنوب شرقی است و دریاچه کافتر در انتهای حوزه آبریز نمدان واقع شده است. بنابر شرایط اقلیمی موجود در منطقه، دریاچه از اهمیت بسزایی در سیستم طبیعی حوزه به لحاظ حفظ حیات رستنیها که منشا عمده مواد غذایی برای پرورش دامهای عشایر می باشد برخوردار بوده و بعلاوه خود منبعی برای جذب پرندگان مهاجر و پرورش ماهی است و در حفظ محیطزیست منطقه نقش بسیار مهمی را دارا میباشد.
- روش کار:
مطالعه پایه محیطزیست که متمرکز بر شناسایی پرندگان مهاجر دریاچه کافتر می باشد با بهرهگیری از شیوههای زیر صورت پذیرفته است.
- 1بهرهگیری از منابع مکتوب:
جهت شناسایی منابع فیزیکی و شناخت کلی دریاچه سعی گردید با استفاده از ماخذ قابل اعتماد و معتبر، اطلاعات لازم جهت تفسیر وضعیت منابع مذکور تهیه گردد. همچنین تعدادی از منابع مکتوب نیز به عنوان کلید شناسایی گونههای پرنده مورد استفاده قرار گرفت.
- 2 مصاحبه و کسب اطلاعات از کارشناسان و محیطبانان و مردم محلی منطقه - 3بررسی میدانی:
ابتدا بررسیهای مقدماتی جهت آشنایی با وضعیت توپوگرافی و موقعیت تالاب در منطقه انجام شد. سپس با پیمایش در منطقه و اطراف دریاچه، موقعیت وحدود تالاب و نواحی اطراف آن با نقشههای موجود منطبق و مشخص شد. برای آغاز کار شناسایی پرندگان تالاب، مسیر مشخص پیمایش تعیین گردید و از مهر ماه 1386 تا فروردین ماه 1387 در ماههای مختلف شناسایی پرندگان انجام گرفت.
برای کار شناسایی از دوربین دو چشمی 80* 30 متر و تلسکوب 30* 50 مدل روسی و ابزار تعیین موقعیت از قبیل GPS و نیز کتب راهنمای صحرایی پرندگان استفاده گردید. برای شناسایی از روش مشاهده مستقیم استفاده گردید. در نهایت بر اساس گونههای شناسایی شده مطالعات کتابخانهایی در مورد هر گونه صورت گرفته و جمعبندی نهایی به عمل آمد.
بحث و نتیجهگیری:
گونه های شناسایی شده:
- راسته لک لک سانان : Ciconiformes
این راسته 5 تیره را در بر میگیرد که در ایران 4 تیره آن یافت می شود، پرندگان آبزی بوده و در اندازههای متوسط تا بسیار بزرگ دیده میشوند. گونه از آن که در 2 تیره قرار دارد در دریاچه کافتر مشاهده شد:
-1تیره حواصیلیان Ardeidae
از این تیره 13 گونه در ایران یافت میشود که همه آنها در این کشور جوجه آوری می کنند. در دریاچه کافتر 2 گونه از این تیره مشاهده شد.
-1-1 حواصیل خاکستری Ardea Cinerea
پرو بالش خاکستری و سروگردنش سفید است. نوار چشمی سیاهرنگ دارد که تا انتهای کاکل و پسسرش امتداد دارد، منقارش نسبتاً بزرگ و قوی و زردرنگ است و در جلوی گردنش دو ردیف خط چین سیاه دیده میشود که تا ابتدای شکم سفید رنگش امتداد دارد. روتنه خاکستری آبی است و روی سرشانههایش 2 لکه سیاه رنگ مشاهده می شود. پاها بلند و برنگ زرد صورتی مایل به قهوهایی است. حواصیل خاکستری مدتهای طولانی در داخل آبهای کم یا کنار آب، بدون حرکت می- ایستد و گردنش را راست نگه می دارد. پروازش پر توان و آرام است.
