بخشی از مقاله
چکیده
در جوامع بشری همیشه رفتاری غیرانسانی نسبت به اشخاص اعمال می گردد.از جمله این رفتارها که موجب آزار روحی و جسمی اشخاص می شود و آنان را در شرایط بسیار سختی قرار می دهد باید به نوعی از رفتار اشاره کرد که در حقوق کیفری تحت عنوان شکنجه مورد بحث قرار می گیرد.مطالعه تاریخ تحول شکنجه نشان می دهد که این پدیده از همان دوران اولیه به اشکال مختلف معمول بود و چهره های مختلف آن به تازگی ظهور نیافته بلکه قدمتی کهن مانند سایر پدیده های ضد اجتماعی دارد.شکنجه نقض آشکار حقوق بشر و رفتاری علیه حرمت و کرامت انسان به شمار می رود.ارتکاب شکنجه از جمله شدیدترین جرایم و در واقع یک جنایت بین المللی محسوب می شود، این جرم از طرفی به دلیل ارتباط آن با عاملان دولتی و از طرف دیگر هتک حرمت و حقوق انسانی به ویژه در حقوق داخلی و بین المللی از اهمیت و حساسیت قابل توجهی برخوردار است.
مجمع عمومی سازمان ملل این عمل را محکوم و حقوق بین الملل و نیز حقوق داخلی آن را منع نموده اند، همچنین باید اذعان کرد که اطلاعات به دست آمده از این راه فاقد ارزش قانونی می باشد.با وجود تلاش های بین المللی برای برچیده شدن شکنجه، این عمل ضد انسانی هنوز هم در عالم خاکی رواج دارد.یکی از مهم ترین دستاوردهای حمایت بین المللی حقوق بشری منع و مبارزه با شکنجه است.امروزه حق رهایی از شکنجه حقی تعلیق ناپذیر می باشد از این رو ممنوعیت شکنجه جنبه مطلق دارد.با توجه به این که اصل ممنوعیت شکنجه در حقوق بین الملل نه تنها مطابق هنجارهای عادی تثبیت یافته بلکه به دلیل اهمیت در حمایت از حیثیت انسانی به مرتبه قاعده آمره حقوق بین الملل ارتقاء یافته و به رسمیت شناخته شده است، به همین دلیل نقض آن از سوی هر دولتی موجب مسئولیت بین المللی آن در قبال کل جامعه بین المللی می شود.
واژه های کلیدی: حقوق بشر، شکنجه و رفتارهای غیرانسانی، مسئولیت بین المللی، ممنوعیت مطلق.
مقدمه
با نگاهی به تاریخ زندگانی بشر صحنه های تلخ تجاوز به حقوق وی به روشنی دیده می شود، در میان اشکال مختلف تجاوز، شکنجه و دیگر سوء رفتارها آسیب شدیدی به حیثیت و کرامت انسانی وارد ساخته است.شکنجه و ممنوعیت اعمال آن برای اخذ اقرار یا کسب اطلاع و فقدان ارزش اقرار، از موضوعات کلیدی و مهمی است که همیشه مورد توجه بوده است.تحمیل رنج شدید جسمی و روحی بر یک شخص به منظور مجازات یا واداشتن او به اعتراف به جرم ازگذشته های دور تا همین سده های اخیر نزد بسیاری از ملت ها امری معمول بود، به تدریج از قرن هجدهم به بعدشکنجه افراد توسط مأموران و مقامات کنار گذاشته شد به طوری که در قرن نوزدهم شکنجه در بیشتر کشورها غیرقانونی اعلام شد.در ایران نیز در همین زمان بود که مأموران حکومتی از شکنجه متهمان بازداشته شدند - رنجبریان، . - 148 :1384
به طور کلی باید اشاره کرد بدترین مجازاتی که نسبت به افراد مخصوصا بازداشت شدگان اعمال می گردد شکنجه آنان است.امروزه بر خلاف گذشته شکنجه امری مذموم و از دسته جرایم علیه کرامت و مقام انسانی قلمداد می شود.شکنجه را مشتمل بر تحقیر، فشارهای روانی و رنج های جسمی می دانند.مساله شکنجه از سال 1973 جزء مسائل روز سازمان ملل قرار گرفت.کنوانسیون بین المللی ضد شکنجه تحت عنوان " کنوانسیون ضد شکنجه و دیگر مجازات ها یا رفتارهای وحشیانه، غیرانسانی یا تحقیرکننده " که در سال 1984 به تصویب رسید، نشانه ای است از توجه به احترام وجود بشری و نیز هشداری است برای شکنجه کنندگان.به گفته گزارشگر ویژه شکنجه یکی از هدف های اصلی کنوانسیون منع شکنجه این است که شکنجه در نظام های حقوقی ملی ممنوع شود و عنوان مجرمانه بیابد و برای آن که عاملان شکنجه به نحو شایسته محاکمه شوند، کنوانسیون اختیارات و تعهدات وسیعی را در اختیار می گیرد.اعلامیه جهانی حقوق بشر - ماده - 5 مقرر می دارد:
"هیچ کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاری ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرارگیرد" بنابراین تمام افراد علی الخصوص متهمین و افراد بازداشتی باید تحت حمایت قرار گیرند.حق شکنجه نشدن نیزاز مهمترین حقوق بنیادینی است که مطابق اسناد بین المللی، رویه قضایی و عملکرد سازمان های بین المللی تکلیف به رعایت آن در هر نوع اوضاع و احوال که باشد، ساقط نمی شود.در اسناد بین المللی و منطقه ای ضمن منع اعمال شکنجه از کشورها خواسته شده است که ترتیباتی مقرر دارند تا مأموران مرتبط با متهمان از این روش استفاده نکنند - شمس ناتری ، . - 67 :1384هدف اصلی این مقاله اطلاع از میزان رفتارهای غیرانسانی نسبت به اشخاص به خصوص زمانی که افراد تحت دستگیری و بازداشت قرار می گیرند و همچنین بررسی جنبه های حمایتی از آنان می باشد.
در این مقاله با تکیه بر اهمیت مباحث حقوق بشری که از تازه های حقوق کیفری می باشد، سعی شده به یکی از مهم ترین موضوعات آن یعنی شکنجه پرداخته شود و لذا ممکن است با پرسش هایی نظیر شکنجه چیست و آیا می تواند در موارد استثنائی توجیه شود؟دولت هایی که عضو کنوانسیون های حقوق بشری و حقوق بشردوستانه می باشند در قبال شکنجه چه تعهداتی دارند؟ رو به رو شویم، بنابراین سعی شده تا با ارائه مطالب طی دو بخش و عناوین آن ها به این پرسش ها و سایر مطالب پاسخ دهیم.
بخش :1 کلیات
.1-1مفهوم شکنجه در اصطلاح و در اسناد حقوق بشری
در بحث شکنجه نخستین پرسشی که به ذهن متبادر می شود در مورد تعریف آن است.بنابراین باید تعریفی دقیق که نمایانگر چهارچوب و ساختار منطقی آن است، ارائه گردد.شکنجه1 در لغت به معنای آزار، اذیت، رنج و عذاب است.شکنجه به معنای تحمیل درد و رنج شدید جسمی و روحی بر یک شخص به منظور مجازات یا واداشتن او به اعتراف به جرم است.در فرهنگ اصطلاحات حقوقی نیز به عنوان آزار جسمی و روحی شخص برای وادار کردن او به اقرارتعریف شده است - Walker, 1980 - و از آن جا که اغلب در بدو امر و به طور اختیاری متهم حاضر به اقرار نمی باشد، از این شیوه ممکن است علیه او استفاده شود.آنتونیو کاسسه شکنجه را فعلی هدفمند تعریف می کند:
»شکنجه به معنای اعمال زور یا خشونت روانی یا جسمانی علیه یک فرد به منظور اخذ اقرار یا اطلاعات یا تهدید وزور یا تحقیر، تنبیه یا ارعاب وی می باشد. - Cassese, 1996: 47 - «مجموع مقررات بین المللی شکنجه را به عنوان یک پدیده خشن و جنایت ضد بشری و نقض آشکار حقوق بشر توصیف نموده اند.شکنجه به عنوان مصداق بارز تجاوز به حقوق بشر موضوع مستقیم و غیر مستقیم اسناد متعددی است.اگرچه ممنوعیت شکنجه در بسیاری از اسناد جهانی بیان شده اما تعداد بسیاری کمی از آن ها به ارائه تعریفی ازشکنجه پرداخته اند.نه اعلامیه جهانی حقوق بشر و نه میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی هیچ تعریفی از شکنجه یا دیگر اشکال بدرفتاری ارائه نکرده اند.شکنجه فقط در سه سند جهانی تعریف شده است:
بند - 1 - و - 2 - ماده 1، اعلامیه حمایت از تمامی اشخاص در مقابل شکنجه و سایر رفتارها یا مجازات های ظالمانه1بند - 2 - ماده 7، اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی2بند - 1 - و - 2 - ماده 1، کنوانسیون منع شکنجه و دیگر رفتارها یا مجازات های بی رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز3.2بند.1منظور از شکنجه در این اعلامیه هر اقدامی است که براثر آن درد یا رنج شدید، اعم از جسمی یا روانی، به عمد به وسیله یا به تحریک یک مقام عمومی برای مقاصدی همچون کسب اطلاعات یا گرفتن اعتراف از یک شخص یا شخص ثالث، مجازات کردن او برای اقدامی که انجام داده یا مظنون به انجام آن است، یا مرعوب کردن او یا اشخاص دیگر به شخص تحمیل و وارد می شود.این تعریف شامل درد یا رنجی که تنها ناشی از ذات مجازات یا نتیجه حاصل از مجازات های قانونی است، تا حدی که مطابق با حداقل مقررات استاندارد رفتار با زندانیان باشد، نمی گردد.
