بخشی از مقاله
چکیده
عنصر تبلیغ نقش مهمی در معرفی نشر حفظ و حراست اصول و مبانی هر مکتب، مذهب،حزب و گروهی در طول تاریخ ایفا کرده است امام حسین - ع - نیز با همراهی اهل بیتشان در طول قیام عاشورا به منظور دعوت مردم به سوی خداوند متعال ومبارزه علیه ظلم و ستم شیوه های متنوعی بکار گرفتند در این میانبارزترین اقدام تبلیغی ایشان سخنرانی و احتجاج با مخالفان خود در اماکن مختلف از جمله مدینه ، مکه ، ذوحسم و غیره بود که در این سخنان از شیوه های تبلیغی مختلفی برای رسیدن به اهدافشان استفاده کردند.
مقدمه
تبلیغ به معنی ترویج ایمان، ایجاد نظر خوب یا بد نسبت به شخص یا سازمان یا مذهب یا عقیدهای یا چیزی از طریق تحت تأثیر قرار دادن افکار و عقاید مردم است.1 عنصر تبلیغ نقش مهمی در معرفی، نشر، حفظ و حراست اصول و مبانی هر مکتب، مذهب، حزب و گروهی در طول تاریخ، ایفا کرده است. یکی از اصول رسالت پیامبران الهی و اوصیای آنها نیز تبلیغ دین بوده و خط اصلی برنامه آنها را تشکیل میداده است.
امام حسین ◆ هم که به عنوان وصی پیامبر اسلام ❒ بعد از امام حسن ◆ وظیفه رهبری و هدایت جامعه را بر عهده داشتند با توجه به نقش عنصر تبلیغ و بیدارگری در اصلاح جامعه و خنثیسازی توطئههای دشمن، آگاه کردن جامعه را در دستور کار خود قرار داده بودند. ایشان و اهلبیتشان به خصوص در طول قیام عاشورا به عنوان بهترین مبلغان به تبلیغ دین اسلام پرداختند و با توجه به شرایط آن زمان از بهترین ابزارها و اسلوب و روش تبلیغ بهره بردند و با اقداماتی چون ارسال نامه و سفیر، خروج از مدینه به مکه، خروج از مکه به سوی کوفه در ایام حج، دعا، سخنرانی و احتجاجهای متعدد، به همراه بردن زنان و کودکان و غیره به تبلیغ اهداف خود و بیدارگری جامعه پرداختند.
در این میان بارزترین اقدام تبلیغی ایشان سخنرانی و احتجاج با مخالفان خود، در اماکن مختلف مانند: مدینه، مکه، ذوحسم، بیضه، کربلا، کوفه و شام بود. سیدالشهداء ◆ در طول این قیام، با ایراد هفت خطبه و هشت احتجاج با مخالفانشان اعم از افراد حکومتی و غیرحکومتی، جایگاه اهلبیت ~ و حقانیت ایشان و بیلیاقتی و ظلم و ستم بنیامیه را تبیین کردند.
با شهادت امام حسین ◆ و اهلبیت و یارانشان، وظیفه سنگین پیامرسانی و تبلیغ را اسراء اهلبیت ~ بر عهده گرفتند. امام سجاد ◆ با ایراد سه خطبه و سه احتجاج، حضرت زینب | با ایراد دو خطبه و یک احتجاج، حضرت فاطمه صغری | و حضرت ام کلثوم | هم با ایراد یک خطبه، فضایل و حقانیت امام حسین ◆ و اهلبیت ~ و رذایل یزید و بنیامیه را آشکار ساختند.
اباعبداالله ◆ و اهلبیت ایشان، در سخنان خود از شیوههای تبلیغی مختلفی برای رسیدن به اهدافشان استفاده کردند. از آنجا که رفتار و اعمال اهلبیت ~ به عنوان بهترین انسانها، در تمامی زمینهها نیکوترین و مناسبترین الگوها است. برای موفقیت در امر تبلیغ نیز، احتیاج است به شیوههای تبلیغی ایشان مراجعه کرد. بدین جهت این نوشتار درصدد است با بررسی شیوههای تبلیغی امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان در سخنانشان، الگوی مناسبی برای تبلیغ در اختیار مبلغان دین و فرهنگ قرار دهد.
1 روش استدلالی
بهرهگیری از برهان و استدلال در تبلیغ، سبب رشد جامعه و ارتقاء سطح فرهنگی مردم میشود. استفاده از این شیوه بسیار ارزنده و پسندیده است، چرا که از مهمترین وظایف مبلّغان بیان حقایق با اقامه برهان و استدلال برای اقناع مخاطبان میباشد.2از آنجا که امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان درصدد بیداری مردم و رشد جامعه بودند، بسامد بکارگیری این روش بیشترین است.
ایشان در خطبهها و احتجاجهای خویش چهل و یک مرتبه با استدلالهای کاملاً ساده، روشن و محسوس و قابل درک برای مردم، حقایق را تبیین کردند. و در این استدلالها بر چند نکته بیشترین تأکید را داشتهاند: .1 فضایل اهلبیت ~ و وجوب حفظ حرمت ایشان و یادآوری این نکته که یکی از مصادیق اهلبیت ~ خود ایشانند. .2 حرمت خلافت بنیامیه خصوصاً یزید .3 یادآوری بیعت کوفیان .4 تأکید بر بیگناهی خود و یارانش و جایز نبودن مجازات بیگناه از نظر شرع و عرف. منابع این استدلالها، محکمترین منابع یعنی قرآن، سنت پیامبر ❒ و روایات متعدد است.
1. کیا ع/ سعیدی ر، 1383ه ش، مبانی ارتباط، تبلیغ و اقناع، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران، ص.89
2. زورق م، 1368ه ق، مبانی تبلیغ، تهران: سروش،ص .246
3. احتجاجات و خطبههای ایشان بر اساس اصول منطقی و گونههای استدلال، در پایاننامه تحلیل و بررسی احتجاجهای امام حسین ◆ و اصحاب - با تأکید بر مقطع تاریخی قیام حضرت از مدینه تا بازگشت اسراء و اهلبیت ~ به مدینه - بررسی شدهاند. برای اطلاعات بیشتر نک: شهسواری ع، 1391ه ش، تحلیل و اصولاً راه و رسم همه حکومتهای جبار و فاسد این است که برای ادامه خودکامگی، باید مردم را در سطح پایینی از فکر و اندیشه نگه دارند. و با انواع وسایل آنها را تحمیق کنند و در یک حال بیخبری از واقعیتها فرو برده، ارزشهای دروغین را جانشین ارزشهای واقعی کنند. چرا که بیدارشدن ملتها و آگاهی و رشد فکری آنها بزرگترین دشمن حکومتهای خودکامه و شیطانی است.
بنابراین مهمترین وظیفه مبلغ، آگاه کردن مردم از واقعیتهای موجود است و این کار با تبیین و ارائه درست واقعیتها صورت میگیرد. در طول قیام عاشورا امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان، در تمامی خطبهها و احتجاجاتشان با تبیین و ارائه درست مطالب، مردم را از واقعیتهای موجود آگاه کردند. مثلاً: 2 سیدالشهداء ◆ با ایراد خطبه در منزل بیضه، ماهیت بنیامیه را افشا میسازند: ... بدانید که اینان، به اطاعت شیطان در آمدهاند و اطاعت خدا را رها کردهاند. فساد را آشکار کردهاند و حدود را معطّل نهادهاند و ثروتها را به خویش اختصاص دادهاند. حرام خدا را حلال دانسته و حلال خدا را حرام شمردهاند، و من شایسته ترین فرد هستم برای این که این چیزها را تغییر دهد.
3 آن حضرت در این خطبه، اشاره به مظالم معاویه در زمان خلافتش کردهاند: با خلافت او بر مسلمانان، ظلم و فساد سراسر ممالک اسلامی را فراگرفت، بدین سبب که تمامی کارگزاران اصلی حکومت معاویه، انسانهای طمّاع و هوسرانی بودند که به طمع رسیدن، به آمال شیطانی و اغراض مادّی، تن به اطاعت او داده بودند4و معاویه به آنها دستور کشتار و شکنجه شیعیان را داد. به طور مثال او زیاد بن ابیه را به عنوان حاکم کوفه، مأمور سرکوبی شیعیان کرد، زیاد دائماً در پی شیعیان بود و هر کجا آنها را مییافت به قتل میرساند.
همچنین معاویه، آشکارا اعمال حرام را از قبیل: پوشیدن حریر، استعمال ظروف طلا و نقره، جمع آوری غنایم برای خود، شرب خمر و خریدن آن، حلال شمردن ربا، اختصاص دادن اموالی برای جعل حدیث، ترویج سب و ناسزاگویی به علی ◆، اجرا نکردن حدود الهی ومقرّرات اسلام درباره اطرافیان و کسانی که مورد علاقهاش بودند، انجام میداد.6 بنیامیه با تبلیغات دروغین و فریبنده، شامیان را فریفته و آنها را با بغض امام علی ◆ و آل ایشان تربیت کرده بودند. بنابراین، آنها با ورود اسراء، غرق شادی و سرور شده و به جشن و پایکوبی پرداختند.
