بخشی از مقاله
چکیده
محمود دولت آبادي از توانمندترین رمان نویسان، در آثار خود از جمله: »جاي خالی سلوچ«، »آوسنه ي باباسبحان« و» گاواره بان«، رنج و ادبار روستاییان ایران را بیان میکند.از میان این آثار تصاویري که براي قهرمانان »جاي خالی سلوچ«می آفریند،آن را به یکی از بهترین آثار رئالیستی معاصر تبدیل میکند. دولت آبادي خواننده را همراه قهرمانان خود به صحنههاي زندهي زندگی روستایی می برد و با توصیفات محلی مانند نحوهي پوشیدن لباس، صحبت کردن و آداب و رسوم، خواننده را با محل وقوع داستان آشنا می سازد.»
آوسنه ي بابا سبحان« یکی از قوي ترین داستان هاي او درباره ي فقر ومبارزه براي حیات است، در» گاواره بان« میلتیاریسم حاکم بر جامعه ي تشنج آفرین را وصف می کند و در» جاي خالی سلوچ« دوره ي گذار از فئودالیسم را ترسیم می نماید.درهرسه داستان ،نویسنده درگیر مشکلات زندگی روستائیان است وتصاویري واقعی ازحوزه ي ادبیات روستایی به دست می دهد واشخاص داستان ها را به شیوایی تصویر می کند. هدف این مقاله ، بررسی انواع شخصیت که یکی از مهم ترین عناصر داستان شمرده می شود و نیز شیوه هاي شخصیت پردازي دولت آبادي در این سه رمان در منطقه ي جغرافیایی خراسان است.
- 1 مقدمه
ادبیات نوعی شناخت است، شناختی که سبب کسب تجربه و شادمانی میشود.»ادبیات همواره سعی کرده است به بیان واقعیات جامعه با توسل به هجو، کاریکاتور و آرمان سازي رمانتیک بپردازد. در واقع ادبیات به نوعی تصویري از اجتماع ارائه میکند. ادیبان هر جامعه با توجه به شرایط زندگی خود و افراد پیرامون، الگوهاي مورد نظر را انتخاب میکنند.
از سوي دیگر در این مساله نیز تردیدي وجود ندارد که در آثار کلیهي نویسندگان، نشانههایی از وابستگی آنها به جامعه و فرهنگ حاکم بر آن دیده میشود. - « ولک، - 119:1382ژان پل سارتر بر این عقیده است که» آراء و موضوعات فی نفسه در داستان وجود ندارند، بلکه از طریق تجسم آنها در شخصیت بیان میشوند وبه سبب پیچیدگی و تعداد روابطی که با اشخاص مختلف داستان دارند به عمق هستی میرسند و آنگاه واقعی تر مینمایند که به دفعات بیشتري آن را لمس کنند، بچرخانند، بردارند، بگذارند. - «سارتر، - 119:1382
شخصیت مهمترین عنصر داستانی است و» عبارت است از شبه شخصیتی تقلید شده از اجتماع، که بینش جهانی نویسنده، بدان فردیت و تشخیص بخشیده است. - «براهنی، - 349:1368 هر شخصیتی، داراي ویژگیهاي فردي و موروثی است که نویسنده با بیان آنها، شخصیت خود را معرفی میکند، دولت آبادي در داستانهایش به مسائل و موضوعهاي روستایی و زندگی دهقانان میپردازد. شخصیتهاي داستان هایش، رعیتهاي محروم و زجر دیده و محرومیت کشیده و عقب مانده دهات دور افتاده هستند.
- 2 شیوههاي شخصیت پردازي
روشهاي شخصیت پردازي را در یک تقسیم بندي کلی به دو دسته میتوان تقسیم کرد:روش مستقیم و روش غیر مستقیم. در شیوهي اول، نویسنده به طور مستقیم، شباهت شخصیت را با افراد دیگر توصیف میکند. در برخی موارد نیز شخص دیگري در داستان است که به ما میگوید، قهرمان شبیه کیست؟ در روش غیر مستقیم نیز نویسنده، شخصیت را در حین عمل به ما نشان میدهد اما در روش مستقیم، شخصیت خود به طور صریح نظر میدهد. روش مستقیم در داستان ضروري است، ولی به تنهایی نباید به کار رودوهیچ گاه متقاعدکننده نیست ».کنش داستان به شخصیت وابسته است. اگر عملی در داستان رخ ندهد، دیگر داستان نیست، بلکه به یک مقاله شبیه میشود.« - عبداللهیان، - 66:1381
رولان بورنوف تقسیم بندياي مفید و مختصر پیشنهاد میکند:»شخصیت رمان میتواند به چهار شیوه به ما معرفی شود:
از زبان خود شخصیت
از زبان شخصیت دیگر
از زبان راوي که خارج از داستان است
تلفیقی از سه شیوه فوق الذکر. - «بورنوف،رولان،رئال،اوئله،. - 212:1378
سبک محمود دولت آبادي
محمود دولت آبادي با رویکردي تازه به مسائل روستایی، تصویري هنرمندانه از روستانشینان ایرانی در یک مرحلهي گذار، پدید میآورد، ارزشهاي ادبی و اجتماعی آثار دولت آبادي سهم قابل توجهی در تکامل رمان ایرانی براي او تعیین میکنند. دولت آبادي از لحاظ شیوهي شخصیت پردازي، پیرو رئالیستهاي قرن نوزدهم اروپا است، داناي کلی است که از درون و برون آدمهاي داستان آگاهی کامل دارد. - میر عابدینی،550:1386 آ - 551
آغاز بندي داستان هاي دولت آبادي همیشه با یک بحران است. »جاي خالی سلوچ« با مضمون غیبت و هجرت ناگهان سلوچ شروع میشود. در این داستان تصویري از ستمهاي روزگار سیاه و اوضاع اقتصادي و اجتماعی روستا ارائه میدهد.. - مهرورز، - 200:1380 مرگان نام زنی است که جاي خالی سلوچ با او شروع و خاتمه پیدا میکند. این زن در طول داستان حضور مداوم دارد و اصلی ترین محور داستان را هم او تشکیل میدهد.
وي که عادي ترین نمونهي یک زن روستایی است بسیار قدرتمند و توانا جلوه گر میشود. این زن در مقایسه با دیگر شخصیتهاي زن موجود در آثار دولت آبادي ویژگیهاي خاصی دارد که ناشی از حضور مداوم او در طول داستان است. ازدیگر شخصیت هاي داستان می توان به عباس،ابراو،سلوچ،هاجر و...اشاره کرد. مسالهي عمده در دههي چهل، پنجاه، که دورهي فرضی رخداد جاي خالی سلوچ و آوسنهي بابا سبحان است- مسالهي زیاد آمدن نیروي کار نسبت به تولید و وقایع اجتماعی-اقتصادي بعد از اصلاحات ارضی است.
بابا سبحان ،پیرمردي است که نقشی محوري در ماجراهاي داستان »آوسنهي بابا سبحان« ایفا میکند. کمال این داستان در تناسب فصلهاي مختلف آن است.نویسنده شناختی درونی از زندگی مورد نظر خود دارد و آن را با صمیمیت و شوري در خور بیان میکند. شخصیتهاي رمان نظیر صالح،غلام،مسیب،عادله و... در حد نقشی که در ماجرا دارند، پرداخته می شوند، هیچ یک زائد نیستند و نقش تزئینی ندارند. هر شخصیت، دیگري را تکمیل میکند تا منظومهي رنج بابا سبحان کامل شود.
در» گاواره بان« میلتیاریسم حاکم بر جامعه تشنج آفرین است. دولت آبادي در گاواره بان نیز خط ماجرایی داستان» آوسنهي بابا سبحان« را دنبال میکند، طرح هر دو داستان بر مبناي رنج یک پدر بسط مییابد. - همان - سربازگیري مضمون اصلی این داستان است. در اینجا انسانها در ستیز با ستمگري هستند. قنبرعلی شخصیت اصلی داستان ودیگر شخصیت ها عبارتند از:عمو قربانعلی،گروهبان، صفورا،مدقلی و... در اینجا انسانها در ستیز با ستمگري هستند.
دولت آبادي در داستانهاي خود چون دانایی کل به روحیات، کنشها و واکنش ها، مسیر حوادث و طرح و پیرنگ سنتی و رسیدن به مناسبات جدیداجتماعی،ناظراست و داستان گویاي فروپاشی اقتصاد روستایی است. - مهرورز، - 199:1380نویسنده به قالب شخصیتها میرود و خصوصیتهاي روحی و خلقی آنها را براي خواننده تشریح میکند؛شیوهي شخصیت پردازي وي در هر سه داستان، بیشتر مبتنی بر توصیف مستقیم از زبان راوي فضول یا شخصیتهاي دیگر است. توصیفات کامل و دقیقی که در مورد هر شخصیت داده می شود، جاي ابهامی باقی نمیگذارد و به سهولت میتوان پی به ابعاد مختلف وجودي شخصیتهاي داستان برد. تمامی شخصیتها داراي چهره هستند. عنصر توصیف در این سه اثر برجسته است.
