بخشی از مقاله
چکیده
یکی از وظایف مهم در مدیریت هر دانشگاه "نظارت و ارزیابی" بر فعالیت های آن موسسه می باشد که امکان بهینه کردن محصولات و فرایند های آن سازمان را براساس مولفه ها و شاخص های تعیین شده فراهم می کند و از طریق نظارت و ارزیابی می توان فعالیت های سازمان را مورد مطالعه قرار داد و روش های مناسب برای هدایت فعالیت ها به سوی اهداف پیش بینی شده را به کار گرفت. از این رو هدف اساسی این پژوهش شناسایی مولفههای موثر بر ارزیابی اساتید، از دیدگاه دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد میباشد.
برای این منظور به جهت شناسایی مولفهها، در این پژوهش از روش تحقیق کیفی - تحلیل تفسیری - ، و مصاحبه با 20 نفر از دانشجویان دکتری، ارشد و کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که برای ارزیابی اساتید حداقل میبایست به 10 مولفه اساسی توجه نمود؛ که عبارتند از : تدریس، آموزش، بین فردی، پژوهش، ارائه خدمات، مدیریت زمان، انگیزه، اخلاق حرفهای، خلاقیت و توانمندی.
مقدمه
دانشگاهها و موسسات آموزش عالی پیوسته بهعنوان بالاترین مرکز اندیشه ورزی و تولید علم جامعه محسوب شده و با حضور و فعالیت اندیشمندانه متفکران، محققان، دانش پژوهان و دانشجویان در اعتلای علمی و جهت بخشیدن به حرکت-های فکری، اعتقادی فرهنگی وسیاسی جامعه نقش اساسی دارند. دانشگاهها برای قدم گذاشتن در این مسیر و به منظور به انجام رساندن وظایف خطیر و پویایی و ارتقای خود، نیازمند ارزیابی مستمر جهت اطمینان کیفی از روند برنامه خود است. همچنین نظام آموزش عالی کشور باید با برنامه ریزی و اجرای ارزشیابی دقیق در امور مختلف خود برای افزایش بهرهوری و استفاده بهینه از سرمایه های موجود در کشور تلاش نموده و بیش از پیش نوید دهنده شکوفایی و اقتدار علمی و فرهنگی جامعه باشد.
نظام های آموزشی با رسالت و ماموریت مشخصی به وجود آمده و برای نیل به اهداف معینی تلاش می کنند. بی تردید دستیابی به این اهداف مستلزم شناسایی، کنترل و رفع موانع و مشکلاتی است که ممکن است اجرای مطلوب فرایندهای آموزشی را تحت تاثیر خود قرار دهد. بدین منظور استفاده از سازوکارهای ارزشیابی شرایط و زمینه های لازم را برای شفافیت عملکرد، پاسخگویی نظام های آموزشی و اطلاع از میزان تحقق اهداف و مقاصد فراهم می نماید - خلیفه، رضوی، 1391،
در نظام های آموزشی به ویژه آموزش عالی از ارزشیابی می توان برای ارزشیابی دانشجو، هیات علمی، برنامه درسی و به طور کلی سایر درون دادها و فرایندهای نظام آموزشی استفاده کرد و همینطور با استفاده از ارزشیابی می توان بر چگونگی اجرای هر فرایند نظارت نمود و سرانجام با استفاده از ارزشیابی، برون داد و پیامدهای نظام را درجهت مطلوب هدایت کرد. براساس تعریف میلر - - Miller, 1987 ، ارزیابی اعضای هیئت علمی عبارت است از فرایندی که بهبود عملکرد هیئت علمی را طرح ریزی می کند و روشی است که به تصمیمات استخدامی هیئت علمی کمک می کند.
در این رابطه باریت - Barret, 1986 - ، نیز کارکردهای ارزشیابی عملکرد هیئت علمی را به شرح زیر بیان کرده است؛ ارزیابی عملکرد فردی استادان، ایجاد سیستمی برای ثبت و ضبط کیفیت عملکرد استادان، بررسی عملکرد هر استاد با توجه به ملاک ها و استانداردها، مشخص کردن انتظارات عینی از استادان، فرصت ایجاد رشد و پیشرفت در عملکرد استادان، بهبود فرایند تدریس- یادگیری، افزایش مطلوبیت بروندادهای نظام آموزش عالی و به تبع آن پیامدهای مثبت آن، کاهش فرایندهای تصمیم گیری دلخواهانه در زمینه درآمد، ارتقاء و ترفیع اعضای هیئت علمی از طریق شفاف سازی و شفاف سازی هر چه بیشتر سیستم ارزیابی - فرخ نژاد، . - 1390 ارزیابی یا کنترل، یکی از وظایف چهارگانه مدیر محسوب میگردد و فعالیت مستمری است که مدیران باید در خلال برنامهریزی، سازماندهی و هدایت بکار بندند - بازرگان، . - 1389 از ارزیابی استفادههای بیشماری میتوان کرد که شامل: تعیین ارزش، شایستگی، اهمیت و ارج یک پدیده آموزشی برای قضاوت و تصمیمگیری به منظور استقرار یک نظام - برنامه - ، استمرار فعالیتها، تعدیل نظام، تصدیق نظام، درک ابعاد مختلف نظام و حمایت از آن میشود.
ارزشیابی و قضاوت دربارهی مدرس از طریق خودارزیابی مدرسان، نظرخواهی از دانشجویان، نظرخواهی از همکاران و آزمون قابلیتهای تخصصی به دست میآید . - Faith, 2010 - ارزشیابی دانشجویان توسط محققان مختلفی مورد تردید قرار گرفته و این محققین متغیرهایی چون سطح دشواری یا سادگی واحد درسی، تعداد افراد کلاس، ماهیت نظم و مقررات در کلاس، مرتبه علمی استاد، جنسیت و ویژگیهای شخصیتی دانشجویان، ترم تحصیلی دانشجویان، نمره مورد انتظار و واقعی آنان، فلسفه آموزش استاد جاذبه جسمانی و اجتماعی او و ... را در ارزشیابی دانشجو از استاد و تدریس دخیل دانستهاند . - Crumbley and Kratchman, - 2001
ارزشیابی به طور کلی عبارت است از: فرایند تعیین و فراهم آوردن داده های لازم برای قضاوت دربارهی موارد تصمیم گیری در نظام آموزشی به منظور بهبود فعالیت ها - بازرگان، فتحآبادی، عینالهی، . - 1381 ارزشیابی از اعضای هیات علمی اگر با برنامه ریزی مشخص و مبتنی بر یافته های علمی و پژوهشی انجام پذیرد می تواند یک فرایند مثبت و کمک کننده در جهتشدر حرفه ای اعضای هیات علمی باشد - خیّر، . - 1380 از طرفی دیدگاه و نظرات دانشجویان در ارزشیابی عملکرد هیات علمی به شناخت دقیق چالشها و هموار کردن مسیر پیش رو در امر بهبود این فرایند کمک می کند.
بهنظر میرسد که ارزشیابی دانشجویان مولفهای اساسی در رشد استاد است که منجر به افزایش اثربخشی تدریس و یادگیری میشود و میتوان از آن بهمنظور مقاصد تکوینی و نهایی استفاده کرد . - Rifkin,1995 - در روش استفاده از نظر دانشآموزان و دانشجویان، مدیران و مسئولان موسسههای آموزشی، به طور رسمی یا غیر رسمی، به بررسی نظر دانش-آموزان یا دانشجویان درباره ویژگیهای مختلف شخصی و حرفهای معلمان میپردازند. بهرغم اختلاف نظرهای زیادی که درباره استفاده از نظرات شاگردان برای ارزشیابی از مدرسان وجود دارد، این روش کاربرد زیادی یافته است و برای ارزشیابی مدرس در سطوح آموزش عالی در بسیاری از موسسات آموزشی مورد استفاده قرار میگیرد - سیف، . - 1385
بنا به نظر اوکانل و اسمارت - O' - Connell and Smart 1,979 - ، ظاهرا استفاده از نظر دانشجویان برای ارزشیابی از کار استادان دانشگاهها تنها منبع اطلاعاتی ملموس در دانشکدهها و دانشگاههای سراسر جهان است. آلیمونی و پاملا - Aleamoni and Pamela, 1980 - مینویسند" با وجود نارضایتی اکثر اساتید از روش نظرخواهی از دانشجویان، یک وضع نگرانکننده درباره آن ایجاد شده است".
اساتید اعتقاد دارند که ارزیابی دانشجویان از اساتید، ناروا، بیاعتبار و دارای سوگیری است و تحت تاثیر بسیاری از عوامل نامناسب قرار دارد - سپهرآرا و طالعپسند و رحیمپور، 1390 به نقل از مککینی1، . - 1997 با این حال، اگر در استفاده از نظر دانشجویان احتیاطهای لازم به کار بسته شود و نتایج حاصل عمدتا بهصورت یک منبع بازخورد برای اصلاح کار معلمان مورد استفاده قرار گیرد - یعنی به صورت ارزشیابی تکوینی بهکار رود - و برای مقاصد تصمیمگیری شغلی - یا ارزشیابی تراکمی - نتایج این روش ارزشیابی با نتایج حاصل از روشهای دیگر ارزشیابی مدرس تکمیل گردد جای نگرانی وجود نخواهد داشت.
مسالهی اساسی در این بین، این است که اگر موسسههای دانش بنیان بخواهند پرسشنامه ای جهت ارزیابی اساتید طراحی کنند میبایست به چه مولفههایی به عنوان مولفههای تشکیل دهنده فرایند ارزیابی اعضای هیات علمی خود توجه نمایند. مقاله حاضر در پی پاسخ به این سوال و مسالهی اساسی تنظیم شده است. هدف این تحقیق شناسایی مولفههای موثر بر فرایند ارزیابی اساتید از دید دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد بوده است.
