بخشی از مقاله
چکيده
پژوهش حاضر، به ابعاد گوناگون صحيفه در بيان معارف اساامي ميپردازد. در يک تقسيمبنديِ مشهور، معارف اساامي به سه دسته اصول اعتقادات، شامل پنج اصل توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد، احکام و فروع دين شامل فروعاتي همانند نماز، روزه، زکات خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهي از منکر و اخالقيات تقسيم ميشود. اين مقاله، پژوهشي است در معرفي صحيفه سجاديه که به هر سهُْبعد معارف اساامي - اصول اعتقادات، احکام و اخالقيات - به اختصار، پرداخته است. واژگان کليدي:امام سجاد ، صحيفه سجاديه، دعا، معارف اساامي و عصر امويان.
مقدمه
دعا پيوندي معنوي، ميان انسان و پرودگار است و آثار سازندگي و تربيتي مهمي در روح انسان دارد؛ از اینرو، در فرهنگ اسام از جايگاه خاصي برخوردار است.امام سجاد امامت شيعيان را در روزگاري عهدهدار شدند كه اختناق و خفقانسرتاسر جامعه اساميرا فراگرفته و حاكمان اموي، حضرت را خانه نشين كرده بودند. در خانه ايشان را به روي پيروانش، بسته و نميگذاردند مردم از معارفِ الهيِ حضرت، استفاده كرده، از نور تعاليم قدسيهاش، روشنايي گرفته و در طريق خداشناسي، از گردنههاي سخت و پرتگاههاي گمراهي، در امان بمانند.
اما امامزينالعابدين همچون ديگر امامان معصوم ، دست از رسالت هدايت و رسالت خويش برنداشته و به حكم آگاهيبه تمام روشهاي بياني و المي، بهترين وسيله و دستاويز را براي نيل به اهداف عالي خود و نجاتمسلمانان از منجاب جهل و گمراهي به كار گرفت و مردم را از عملكرد و سياستهاي حاكمان اموي كهِاصرار بر نابودي دين خدا ورزيده و آثار و احكام نبوت را به بازي گرفته بودند، آگاهكرد. اين روش و طريقه بيان، در قالب« دعا و مناجات» متجّلي شد كه بيشك، حتي از جهاد با شميشيرونبرد با ساح در آن زمان، مهمتر و مؤثرتر بود، زیرا امام با اين شيوه،انديشهها را به خود جلب كرد و توانست جلوي سيل ويرانگر اعمال ستمگراني را كه به ناحق برگردن مردم سوار شده بودند، بگيرد.
اين دعاها و مناجاتها به نام صحيفه سجاديه معروف است و پس از قرآنكريم و نهج البلاغه، بزرگترين و غنيترين گنجينه گرانسنگ حقايق ومعارف الهي به شمار ميرود، تا آنجا كه از گذشتههاي دور، از طرف علما و دانشمندان برجسته ما، اخت القرآن، انجيل اهل بيت، و زبور آل محمد نام گرفته است1.صحيفه سجاديه، گذشته از اين كه شامل راز و نياز با معبود و بيان حاجت در پيشگاه وي ميباشد، درياي بيكراني از علوم و معارف اسامي است كه ضمن آن مسائل عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي، احكام شرعي و حتي پارهاي از قوانين طبيعي در قالب دعا مطرح شده است. در اهميت و ارزش ايندعاها همين بس كه عاوه بر شيعيان، اهل سنت نيز اين ادعيه را در كتابهاي خود آوردهاند.2
و اين حاكي از آن است كه اين دعاها در درون جامعه آن روز نفوذ خاصي داشته، چندان كه هر دوفرقه، از آنها به عنوان راهي به سوي خدا و رابطي ميان خالق و مخلوق استفاده كردهاند. به دليل اهميت و اعتباركم نظير صحيفه سجاديه در تاريخ اسام، شرحهاي بسياري بر اين كتاب به زبانهاي عربي و فارسي، نوشته شده است. علمه شيخ آقا بزرگ تهراني، در كتاب ارزشمند الذريعه حدود پنجاه شرح را - غير از ترجمهها - بر صحيفه سجاديه نام برده است1. عاوه بر شرحها، گروهي از نويسندگان ودانشمندان در گذشته و حال، ترجمههاي متعددي بر صحيفه سجاديه نگاشتهاند كه تعدادي از آنها در سالهاي اخير چاپ و منتشر شده است.
امامان معصوم و خاندان و شيعيان آنان، نسبت به صحيفه سجاديه عنايت خاصي داشته و آن را به سندهاي متعدد روايت كرده و بر نوشتن، تعليم و تدريس آن همت گماشتهاند. افزون بر اين، عدهاي از علماي شيعه در كتابهاي حديث جستجو كردهاند تا دعاهاي امام سجاد كه در صحيفهمشهور نيامده است، جمعآوري نمايند كه در نتيجه، صحيفه سجاديه ثانيه، ثالثه و غیره نوشته شده است كه مجموعاً با صحيفه سجاديه مشهور، شش صحيفه ميشوند و برخي از آنها بيش از 180 دعا را شامل ميشوند.2
صحيفه سجاديه معروف مشتمل بر 54 دعاست كه موسوم به« صحيفه كامله سجّ اديه» است. در ميان دعاهاي صحيفه سجاديه، تعبير «صلوات بر محمد و آل محمد»، بسيار تكرار شده است. در اول و وسط و آخر دعاها و كمتر دعايي است كه اين عبارت را نداشته باشد. زمانيكه حتي نامگذاري اشخاص به اسم علي، از طرف حكام بني اميه، جرمي غيربخشودني بود و سب اميرالمؤمنين وسيلهاي براي نزديكي به دستگاه حكومت به حساب ميآمد، به كار بردن اين عبارت، آن هم تا اين اندازه، ارزش خود را به خوبي نشان ميهد.افزون بر اينها، فصاحت و بلغت صحيفه سجاديه نيز قابل توجه
