بخشی از مقاله
چکیده :
مدیریت اخلاق در محیط کار ، منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران دارد . سازمان ها تا حد ممکن می کوشند تا مسائل اخلاقی را رعایت کنند ، در هزاره سوم ، علی رغم پیشرفت های زیاد در علوم مختلف ، به خصوص در زمینه مدیریت ، مقوله اخلاق از جمله اخلاق فردی ، اخلاق سازمانی و اخلاق حرفه ای اهمیت ویژه ای پیدا کرده اند . در این مقاله سعی بر این است که نقش مدیریت اخلاق در سازمان ها بررسی شود و تا حد امکان راه حل هایی عملی برای تدوین و بکارگیری اخلاق حرفه ای در سازمان ها ارائه شود . همچنین سعی شده است راهکارهایی برای کمک به مدیران جهت آشنایی با بحث اخلاق کاری ارائه شود .
- 1 مقدمه
دغدغه با اخلاق بودن و داشتن اخلاق نیکو در میان انسان ها پیشینه ای دیرینه دارد . نظام های اخلاقی به عنوان مجموعه هایی که شامل ارزش ها ، هنجارها و دستورهایی است که برای داشتن اخلاق نیکو و انجام اعمال پسندیده و دوری کردن از کردارهای ناپسند در میان بسیاری از ملل باستانی دیده می شود ، به علاوه توجه به ارزش های اخلاقی همواره یکی از توصیه های انبیا به پیروان خود بوده است - اعوانی ، 1375، ص . - 201 - 215 به طور کلی آنچه تاکنون در منابع سنتی اخلاق - اعم از منابع اخلاقی دینی و فلسفی - مطرح شده است ، مجموعه دستورات و باید و نبایدهایی بوده که انسان - از منظری فرد گرایانه و از آن جهت که دارای یک شخصیت حقیقی است - باید بدان پایبند باشد.
این دستورات سه سطح اخلاق فردی ، اخلاق مربوط به ارتباطات خانوادگی و اخلاق در زندگی اجتماعی را در بر می گیرد - تهذیب نفس ، تدبیر امور منزل و سیاست مدنی - و باید این توانایی را داشته باشد که پاسخگوی توقعات انسان در این سه سطح باشد . از قرن هفدهم میلادی و با وقوع تحولات اساسی علمی و انقلاب صنعتی ، زندگی بشر به شدت با تکنولوژی ، حرف و مشاغل گوناگون و جدید گره خورده است و پیچیدگی این تحولات و درهم تنیده بودن بسیاری از حرف و مشاغل با - سازمان - موجب پدید آمدن - شخصیت های حقوقی - در جامعه امروزی شده است .
همان گونه که افراد و شخصیت های حقیقی در قبال محیط ، مسئولیت اخلاقی دارند یک شخصیت حقوقی هم در روابط جاری خود با دیگر اشخاص حقیقی یا حقوقی و جامعه ای که به آن تعلق دارد ، وظایف و تکالیفی اخلاقی بر دوش دارد و منابع سنتی اخلاق به دلیل عدم موضوعیت این قبیل مسائل در جوامع قدیم از تشریح و تبیین اصولی که باید بر روابط مذکور حاکم باشد ، خالی است.
ضعف در سیستم اخلاقیات، منجر به کاهش ارتباطات و افزایش خسارات در سازمان می گردد و مدیریت ، بیشتر بر روی کنترل گذشته نگر تکیه خواهد کرد زیرا افراد به مدیریت ، اطلاعات را نمی رسانند و در این صورت ، انرژی سازمان به هدر می رود و به عبارت دیگر ، توان سازمان به جای آن که صرف هدف شود ، صرف شایعه ، غیبت ، کم کاری و ... خواهد شد لبه دیگر این شمشیر ، فرصت است . - schu mann , 2001 , pp 93 - 111 - دیدگاه اندیشمندان مارکسیستی این بود که ضعف اخلاق کار ، نتیجه از خود بیگانگی نیروی کار در جوامع صنعتی است . چرا که کار برای کارگر امری خارجی است و او در کار خویش ارضا نمی شود .
به نظر آنها صنعتی شدن جوامع باعث جایگزینی روابط ثانوی با روابط نخستین و در نتیجه کاهش دلبستگی به کار شده است - کاویان ، . - 1384 تأکید روزافزون بر اخلاق حرفه ای در بنگاه ها و سازمان های دولتی و بخش خصوصی در جوامع صنعتی ، نیازهای پژوهشی و مطالعاتی فراوانی را به میان آورده است . این نیازها بدون برنامه های پژوهشی نظام مند قابل پاسخ نیستند .
همین امر مراکز دانشگاهی را در کشورهای صنعتی به توسعه دانش اخلاق و تخصیص دوره های تحصیلی اخلاق حرفه ای سوق داده است . در جوامعی چون کشور ما ، اخلاق حرفه ای نه در سطح بنگاه ها و سازمان ها تولد یافته و نه در مراکز دانشگاهی و حوزوی توسعه پیدا کرده است - غفوری نژاد ، 1383 ص . - 56 - 60 از طرفی شیوه مدیریت تاثیر بسزایی بر سازمان های تولیدی و اخلاق کار دارد .
روشهای مطلوب به انگیزش افراد و افزایش اخلاق کار و بهره وری می انجامد . ورود به دنیای صنعتی و مدرن نیازمند تغییرات بنیادی در دیدگاه های مدیریت سنتی است - کاویان ، . - 1384 پیچیده تر شدن روزافزون سازمانها و افزایش میزان کارهای غیر اخلاقی ، غیر قانونی و غیرمسئولانه در محیطهای کاری توجه مدیران و صاحبنظران را به بحث اخلاق کار و مدیریت اخلاق معطوف ساخته است .
مدیریت اخلاق 1عبارتست از شناسایی و اولویت بندی ارزشها برای هدایت رفتارها در سازمان - فرامرز قراملکی ، - 1382 مدیریت اخلاق در محیط کار منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران دارد اعم از منافع عملکردی و منافع اخلاقی . این مطلب بخصوص در عصر حاضر که مدیران با ارزشهای بسیار متنوعی در محیط کار سروکار دارند صادق است .
اما تاکنون کسانی که به مباحث اخلاق کار پرداخته اند فلاسفه ، دانشگاهیان و منتقدان اجتماعی بوده اند و نه مدیران . در نتیجه بسیاری از مطالبی که تا به امروز درباره اخلاق کار نوشته شده مطابق با نیازهای عملی مدیران و رهبران سازمانها نیست - فرامرز قراملکی ، . - 1382 در این مقاله سعی شده است تا راهکارهایی برای کمک به مدیران برای وارد شدن به بحث اخلاق کار ارائه شود .
- 2 پیشینه تحقیق
اخلاق حرفه ای موضوعی است که در دهه های اخیر به دلیل اهمیت پیدا کردن و تاثیر گذار بودن رفتارهای انسانی بر موفقیت سازمان ها و همچنین به دلیل تاثیرات با اخلاق بودن در وجهه سازمان ها ، بیشتر مورد توجه محققان داخلی و خارجی قرار گرفته است ، که این شاید به این دلیل هم باشد که خود مسأله اخلاق و داشتن اخلاق نیکو در فطرت انسان ها وجود دارد و بنی نوع بشر ذاتا متمایل به آن است . در زیر پاره ای از تحقیقاتی که در زمینه اخلاق حرفه ای چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور صورت گرفته است آورده شده است . که ابتدا تحقیقات داخلی و سپس تحقیقات خارجی آورده شده است .
شفیع پور مطلق در سال 1381 ، در مقاله ای به بررسی تاثیر عوامل چهارگانه ی آموزشی ، انگیزشی ، فرهنگی و سیستم ارزشیابی در انطباق رفتار مدیران آموزشی با معیارهای اخلاق اسلامی از دیدگاه استادان حوزه و دانشگاه پرداخته است - شفیع پور مطلق ، . - 1381 سلطانی در سال 1382 در مقاله ای به بحث مدیریت اخلاق در سازمان ها پرداخت . وی این موضوع را مطرح کرد که سازمانها با ایجاد یک برنامه مدیریت اخلاق ، می توانند اخلاقیات را در محیط کار مدیریت کنند - سلطانی
غفوری نژاد در سال 1383 ، در مقاله ای ، به بررسی و نقد کتاب » اخلاق حرفه ای « قراملکی پرداخت در این مقاله ضمن برشمردن یک سری از ویژگی ها و تعاریف اخلاق ، یک روند تاریخی هم که در زمینه گذار از مراحل حکمت و اخلاق عرفی به اخلاق حرفه ای طی شده است بیان شده است . این تحلیل بوسیله جمع آوری نظرات مختلف داخلی و خارجی که در زمینه اخلاق عرفی و اخلاق حرفه ای وجود دارد انجام شده است - غفوری نژاد ، . - 1383
کاویان در سال 1384 ، طی یک مطالعه تطبیقی به بررسی اخلاق کار در بخش دولتی و خصوصی ذوب آهن اصفهان پرداخت . او در ابتدا یادآور می شود که کشوری که نتواند مهارتها و دانش مردمش را توسعه دهد و از آن در اقتصاد ملی به نحو موثری بهره برداری کند ، قادر نیست هیچ چیز دیگری را توسعه بخشد . وی برای پرسش به این سوال که آیا خصوصی سازی صنایع توانسته است تاثیر معنی داری بر اخلاق کار پرسنل داشته باشد ، از نمونه ای به حجم 14475 نفر استفاده کرده است که 5307 نفر از آنها در بخش خصوصی و 9168 نفر از آنها در بخش دولتی مشغول به کار بوده اند .
به منظور سنجش اخلاق کار از شاخصی استفاده شده است که اخلاق کار را در چهار بعد مادی و معنوی اندازه گیری می کند . این شاخص در تحقیقات سازمان بین المللی کار مورد استفاده قرار می گیرد . نتایج نشان می دهد که خصوصی سازی بر دو بعد مادی اخلاق کار ، یعنی دلبستگی و علاقه به کار و همچنین بر پشتکار و جدیت در کار پرسنل موثر است ، اما بر ابعاد معنوی اخلاق کار یعنی روابط سالم انسانی و نیز روح جمعی و مشارکت در کار تاثیری ندارد - کاویان ، - 1384
