بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گیاهان دارویی با توجه به جایگاه ویژهاي که در بهداشت و سلامت جامعه دارا میباشند، همواره مورد توجه مراکز علمی و تحقیقاتی میباشند. نخستین گام در راه مدیریت و بهرهبرداري اصولی، مطالعه گیاهان دارویی یک منطقه و شناسایی دقیق گونه-هاي دارویی و پراکنش جغرافیایی آنها میباشد. این تحقیق با هدف شناخت خواص دارویی و ارزش استفاده از آنها در منطقه کوهسرخ انجام شد.
همچنین ترکیب شیمیایی هر گونه و موارد استفاده آن با استفاده پرسش از افراد محلی و منابع معتبر علمی مشخص گردید. بر اساس نتایج بدست آمده 45 گونه دارویی از 22 خانواده شناسایی گردید. از این تعداد 12 گونه متعلق به خانواده نعناعیان، 7 گونه متعلق به خانواده پروانهآسا و 5 گونه مربوط به خانواده کاسنی میباشند. گونههاي Teucrium polium، Origanum vulgaris، Glycyrrhiza glabra، Ziziphora clinopodioides و Amygdalus scoparia به عنوان مهمترین گونههاي دارویی شاخص منطقه بوده که در صورت مدیریت و برنامهریزي دقیق میتوان آنها را مورد بهرهبرداري قرار داد.
-1 مقدمه
گیاهان به عنوان موجودات پا برجایی در زنجیره غذایی و در مواردي فرآوردههاي دارویی از ابتداي برخورد انسان با طبیعت توجه او را به خود جلب کردهاند. وابستگی شدید انسان به گیاهان بویژه از جنبههاي غذایی و دارویی او را وادار کرده است تا در هر مرحله از تمدن خود به اشکال مختلف نسبت به شناسایی و جمعآوري گیاهان اقدام کند. - حسینی . - 1384 در ایران با توجه به شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی زمینه رشد بسیاري از گونههاي گیاهی در نقاط مختلف زیستی میسر گشته است. این تنوع در کمتر کشوري در دنیا دیده میشود.
با توجه به حجم زیاد گیاهان از نظر کمی و کیفی و گسترش جغرافیایی، هیچ شخص یا گروهی به تنهایی نمیتواند همه گیاهان کشور را شناسایی، جمعآوري و مورد مطالعه قرار دهد. اما کار کداوم گیاهشناسان و دارو سازان در منطقه جغرافیایی کوچکتر، میتواند شناخت شایستهاي از این گنجینه بزرگ را براي ما و آیندگان فراهم آورد
تا کنون گونههاي دارویی بسیاري از مناطق کشور معرفی شدهاند که از آن جمله میتوان جمعآوري و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهر جم و ریز - قاسمی دهکردي و همکاران - 1392، گیاهان دارویی استان کرمانشاه - نعمتی پیکانی و جلیلیان - 1391 پوشش گیاهان دارویی استان کردستان - هوشیدري - 1388، شناسایی گیاهان دارویی دهستان جبل - بخش کوهپایه-استان اصفهان - در راستاي بهرهبرداري بهینه و توسعه پایدار منطقه - کریمی و همکاران - 1391 ومعرفی گیاهان دارویی استان لرستان - احمدي و همکاران - 1388 اشاره نمود.
در منطقه کوهسرخ در ارتباط با گیاهان دارویی مطالعات قابل توجهی انجام نشده است. بنابراین در راستاي ادامه بررسیهاي گیاهان دارویی، این تحقیق با هدف شناسایی و مستند کردن گیاهان دارویی منطقه کوهسرخ براي معرفی ژنوتیپهاي بخشی از کشور انجام گرفته است. تا با این شناخت در ارتباط با احیاء، حفاظت، سازگاري و تکثیر آنها در مزارع گیاهان دارویی در مناطق مشابه اکولوژیکی اقدامات لازم صورت گیرد.
-2 مواد و روشها
-2-1 معرفی منطقه
منطقه کوهسرخ از نظر موقعیت جغرافیایی در 18ʺ، 27ʹ و 35˚ عرض شمالی و 55ʺ، 28ʹ و 58˚ طول شرقی و در 30 کیلومتري جنوب شرقی شهرستان کاشمر واقع شده است .ارتفاع متوسط منطقه 1704 متر از سطح دریا و متوسط بارندگی سالیانه299 میلیمتر و دماي متوسط سالیانه 13/2 درجه سانتیگراد میباشد. با توجه به کوهستانی بودن ، بارندگی و دماي مناسب این منطقه داراي تنوع گیاهی خوبی میباشد، بطوریکه مطالعه گیاهان دارویی این منطقه و نتایج حاصل از آن بدون تردید میتواند مورد استفاده سایر محققان و دستگاههاي اجرایی قرار گیرد.
-2-2 روش کار
در ابتدا منطقه مورد مطالعه بر اساس مشخصات جغرافیایی و زیستی تقسیم¬بندي شد، در تقسیمات منطقه¬اي بیشتر به گیاهان بومی و جوامع گیاهی غالب توجه گردید سپس به تقسیم به طبقات ارتفاعی 100 متر به 100 متر روي نقشه پیمایش در گرادیان تغییرات محیطی، کلیه رستنی¬هاي موجود یادداشت برداري و گونه¬هاي شناخته نشده کدگذاري و به هرباریوم منتقل گردید و با استفاده از فلورها و منابع معتبر موجود از جمله فلور رنگی ایران - قهرمان - 1354-1386، رستنی¬هاي ایران - مبین، - 1354-1374 و گون¬هاي ایران - معصومی - 1365-1384 موردشناسایی قرار گرفتند، سپس گونههاي دارویی از لیست فلور منطقه تفکیک و در لیست جداگانهاي بر اساس تیرههاي گیاهی، جنس و گونه طبقهبندي شدند. خواص دارویی، ترکیب شیمیایی و اندام مورد استفاده با استفاده از منابع موجود - زرگري 1374-1390؛ معاونی 1388؛ خضري 1382؛ ولدآبادي و همکاران - 1389 مشخص گردید. همچنین جهت تعیین خواص دارویی و اندام مورد استفاده گیاه ازافراد محلی منطقه که سابقه استفاده از گیاه را داشتند بهره گرفته شد.
-3 نتایج
بر طبق نتایج این بررسی، از مجموع کل گیاهان موجود در منطقه، 45 گونه دارویی متعلق به 22 تیره گیاهی مورد شناسایی و طبقهبندي قرار گرفتند که مشخصات، اندامهاي مورد استفاده همراه با ترکیبات شیمیایی و موارد مصرف هر یک از آنها ذکر شده است
بیشترین تعداد گونههاي دارویی منطقه، مربوط به خانوادههاي نعناعیان، پروانهآسا و کاسنی با 12، 7 و 5 گونه میباشند. اکثرگیاهان دارویی منطقه به عنوان رفع اختلال دستگاه گوارشی و افزایش اشتها و افزایش نیرو کاربرد دارند که علاوه بر تأمین نیازهاي مردم منطقه، مازاد آن به سایر نقاط کشور توزیع میشود. از گیاهان دارویی مهم منطقه میتوان به گونههاي Teucrium polium، Origanum vulgaris، Glycyrrhiza glabra، Ziziphora clinopodioides و Amygdalus scoparia اشاره نمود.
