بخشی از مقاله
چکیده:
فضاهای باز از قبیل حیاط ها که از عوامل تعیین کننده و محور معماری سنتی ایران بوده اند.بوسیله تقلید نا اگاهانه از معماری تندیس وار اروپایی به اضافه و پس مانده فضاها تبدیل شده اند و اهمیت و غنای پیشین خود را ندارند. حیاط های مدارس که در گذشته در مدارسی نظیر مدرسه آقا بزرگ کاشان و امثال آن، قلب تپنده مدرسه بوده اند
امروزه به قسمت ساخته نشده مدرسه تبدیل شده اند.لذا نگرشی نوین به نحوه شکل گیری فضای باز و بسته در مدارس به صورت باغ ضروری است ازنمونه های مورد موفق مدرسه عالی مدیریت - دانشگاه امام صادق فعلی - مدرسه عالی دختران - دانشگاه الزهرا فعلی - می باشند.تحقیق حاضر براساس کلیات مطرح در بالا به تبیین و تقویت نقش فضای باز به صورت باغ در مدارس پرداخته و راهکارهای عملیاتی و اجرایی که می تواند درراستای توسعه پایدارباشند، به صورت تحلیلی بررسی می کند.
مقدمه
در شرایط فعلی ایران حیاط مدارس مکانی جدای بنای مدرسه محسوب شده و ادامه طبیعی کلاس های درس نمی باشد . این بستر فاقد انسجام وهویت لازم بوده و به ارضای کامل نیازهای آموزشی ، بازی و استراحت دانش آموزان نمی پردازد .
این درحالی است که دربسیاری از کشورهای د نیا به این بستر به عنوان عاملی مجزا و مستقل از خود ساختمان مدرسه نگریسته نمی شود بلکه به آن به مثابه عنصری مکمل از فرایند یادگیری و اوقات فراغت دانش آموزان در محیط باز توجه می شود . حیاط باز مدارس عرصه تعاملات و روابط قوی احساسی و ادراکی دانش آموزان تلقی شده و در علم روانشناسی به آن به عنوان بستر تخلیه انرژی و کسب مهارتها نگریسته می شود.در شرایط فعلی ایران ، هیچگونه برنامه آموزشی مستقلی برای حیاط مدارس در ارتباط با کلاس های درس درونی تدارک دیده نشده است .
به همین سبب در مدارس فعلی هیچ ارتباطی میان کلاس وفضای باز وجود ندارد - اکرمی ، - 1383در صورتیکه پژوهش های بسیار ارتباط موثر ومعنی دار میان رشد وپیشرفت تحصیلی و شناختی دانش آموزان را با منظر سازی و طراحی حیاط باز مدارس و فضاهای نیمه باز و باز متذکر شده اند . توجه به نیازهای دانش آموزان ، معلمان و مدیران مدرسه در طرح حیاط مدارس ضرورت برنامه ای در هدف با نشاط نمودن فضای باز مدارس قلمداد می گردد . چرا که در صورت برآورده شدن مناسب نیازهای روحی ، جسمی و ذهنی دانش آموزان و اجرای صحیح برنامه های آموزشی مسئولین مدرسه ، روحیه نشاط و سرزندگی در سرتاسر فضای مدرسه اعم از بیرون ودرون، جاری خواهد شد. هرچند فضا ی باز و بسته درکنار هم معنادار میشوند و خاصیت وجودی یکی وابسته به دیگری است
ولیکن امروزه بدلیل نادیده انگاشتن اهمیت فضای باز در معماری و شهرسازی ما با چالش تغییر هویت معماری و شهرسازی مواجه شده ایم. دراین زمینه توجه به مبانی ورویکردهای طراحی منظر حیاط باز مدارس بسیار با اهمیت است . آگاهی از فرایندها ورویه های جهانی مطرح در برخورد با طراحی و برنامه ریزی برای حیاط باز مدارس از آنجا که معماران ومعماران منظر ایرانی را با اهداف ، شیوه ها واصول طراحی منظر در سطح دنیا آشنا می سازد ، مواجهه منطقی با موضوع را به سمت وسوی مطلوب رهنمون می سازد.
دراین راستا چنانچه لزوم برنامه سازی و طرح ریزی آموزشی - فراغتی برای حیاط باز مدارس با تأکید بر ایجاد رابطه منطقی و طبیعی میان درون وبرون ساختمان مدرسه ، در دستور کار سازمانهای مرتبط بویژه سازمان نوسازی ، توسعه وتجهیز مدارس کل کشور قرارگیرد ، مقدمات شکل گیری فضاهای باز با نشاط را در محیط مدارس فراهم خواهد آورد
.بنابراین گام اول در طی این فرایند ،شناسایی مبانی و مفاهیم آموزش بیرونی و اهمیت حیاط باز مدارس به عنوان ظرف یادگیری کودکان می باشد . استخراج اصول و داده های کیفی - کمی برای طراحی وبرنامه ریزی این فضاها ، اقدام بعدی بشمار می رود . گام آخر نیز که هم جدی مسئولین ، مدیران ودولتمردان کشور را می طلبد ، ساخت الگوها و نمونه های طراحی شده از فضای باز مدارس بر مبنای اهداف فوق الذکر می باشد.چرا که فضاهای باز از قبیل حیاط ها که از عوامل تعیین کننده و محور معماری سنتی ایران بوده اند.
بوسیله تقلید نا اگاهانه از معماری تندیس وار اروپایی به اضافه و پس مانده فضاها تبدیل شده اند و اهمیت و غنای پیشین خود را ندارند. حیاط های مدارس که در گذشته در مدارسی نظیر مدرسه آقا بزرگ کاشان و امثال آن، قلب تپنده مدرسه بوده اند امروزه به قسمت ساخته نشده مدرسه تبدیل شده اند.لذا نگرشی نوین به نحوه شکل گیری فضای باز و بسته در مدارس ضروری است .
تحقیق حاضر براساس کلیات مطرح در بالا به تبیین و تقویت نقش فضای باز مدارس به صورت باغ پرداخته و راهکارهای عملیاتی و اجرایی را برای بانشاط سازی مطالعات نشان می دهد که مقوله حیاط باز وفضاهای نیمه بازمدارس تأثیر شگرفی بر رشد همه جانبه دانش آموزان در ابعاد علمی اجتماعی ، بدنی و هنری دارد . این پژوهش در صدد این است که از طریق تعبیه فضاها و مکانهای متناسب باویژگیهای دانش آموزان می توان بر کیفیت فضای آموزشی و پرورشی آنان افزود.
-1معماری مدارس سنتی
بعد از مسجد ، مهمترین بنای عمومی از ساختمانهای درون شهری مدرسه .است در اینجا فقط به ذکر اصول آن و اندامهای اصلی مدرسه می پردازیم و در پایان به بررسی دو یا سه نمونه آن خواهیم پرداخت . فضاهای آموزشی در ایران در واقع سه نوع بوده است.
مکتب خانه - مکان خاصی نداشته است ومعمولاً در خانه و بالا خانه، سرکوچه یا در خانه ملا بوده و مقدمات الفبا ، قرآن و خواندن را در آن فرا می گرفتند.
مدرسه: در دو سطح بوده است یکی سطح مقدمات شمال صروف و نحو ، ادبیات فارسی ، علوم فقهی که در واقع این مقطع حکم مدرسه متوسطه را داشته است.
دوم درس خارج : در بعضی قسمتهای بنای مدرسه برای درس خارج یا درس تخصصی مکانی در نظر گرفته شده است . درس خارج منحصر به مباحث مذهبی نبوده و درسهایی مثل ریاضیات ، موسیقی و ... نیز در آنجا تدریس می شده است . افرادی مثل بوعلی ، زکریای رازی و صدها دانشمند بزرگ اسلا می که در آنجا به تحصیل می پرداختند فضاهای مختلفی داشته است . طلبه ها با مبلغ کمی که در اختیار مدارس قرار می گرفته ، زندگی مختصری داشته اند و این خیلی خوب بوده و باعث می شده است تا کوشا و زحمتکش شوند و رنج مردم کم در آمد را بفهمند
. به آنهامعمولاً حجره ای کوچک می داده اند که خود آپارتمان یک نفره کاملی بوده است. داخل مدرسه حیاطی سر سبز با حجره ها و ایوان هایی در اطراف داشته است .
