بخشی از مقاله
مقدمه
باورها در تعلیم و تربیت ارائهدهنده اساسی براي انتخاب محتواي آموزش، ایجاد اهداف تدریس/ یادگیري، انتخاب و توسعه مواد آموزشی، تعامل با فراگیران و ارزشیابی نتایج آموزشی می باشند. در شکل دادن به برنامه هاي آموزشی »چرایی« باید بر »چگونگی« و »چه« ارجحیت داشته باشد. تمرکز آموزش بر قصد ایجاد تغییر می باشد، خواه این تغییر افزایشی در دانش، اکتساب یا بهبود یک مهارت یا تغییر در نگرش یا رفتار باشد - طالب زاده نوبریان، 1388، ص . - 87
هدف از یک فلسفه آموزشی هم کمک به آموزش دهندگان براي تشخیص نیاز آموزشی و درك روشن و دید وسیعی از عمل یادگیري است. این فلسفه میتواند ارزشی را مبتنی بر اینکه ما به روشنی درباره نتایج آموزشیمان فکر کنیم، ارائه دهد - . - Conti, 2007 از اینرو در فلسفه آموزش بزرگسالان تعلیم و تربیت عاملی است که نیازهاي یادگیري همه افراد را در طول زندگی برآورده میسازد و این آموزش در طول زندگی باید در دسترس همه افراد قرار گیرد - صباغیان، 1390، ص . - 280
در آموزش بزرگسالان عوامل و ارکان بسیاري تأثیرگذارند، آموزشگر و یادگیرنده به عنوان دو رکن اساسی ایفاي نقش میکنند. بخشی از موفقیت آموزشگر و یادگیرنده در آموزش بزرگسالان مستلزم این است که نگرششان نسبت به ویژگی ها، اهداف و روش هاي تدریس یادگیري با اهداف آموزش مطابقت داشته باشد - فرهادیان و همکاران، . - 1390
در حقیقت با وجود گذشت هفت دهه از تجارب آموزش بزرگسالان، فلسفه جامع و بومی در این زمینه تدوین نشده و همین مسئله باعث میگردد که آموزشدهندگان و یادگیرندگان بزرگسال با ذهنیتهاي فلسفی و نظري متفاوت، ناکافی و بدون انسجام وارد حوزه عمل شوند؛ لذا طبیعی است، وقتی آموزشگران از تشخیص دیدگاه هاي فلسفی که منشاء اصلاحات آموزشی به شمار میآیند، ناتوان باشند، از نظر حرفهاي قادر به نقادي اصلاحات و کاربرد آن اصلاحات نخواهند بود - زنداویان نائینی، . - 1388
نظریات و فلسفههاي مختلفی در مورد آموزش بزرگسالان وجود دارند. - 1983 - Zine فلسفه آموزش بزرگسالان را بر اساس پنج دیدگاه فلسفی لیبرال، رفتارگرایی، پیشرفتگرایی، انسانگرایی و رادیکال استوار ساخته است. . - Elias & Merriam, 2005 - ویژگی هاي هر کدام از این مکاتب به شرح زیر است: فلسفه لیبرال3 گاه فلسفه سنتی یا کلاسیک نیز نامیده میشود. ایده اساسی این فلسفه توسعه توانایی هاي ذهنی افراد و بالندگی فرد از ابعاد مختلف عقلانی، اخلاقی و روانی میباشد؛ بنابراین دانش، درك و فهم بسیار مهم تر از اطلاعات هستند. یادگیري باید به خاطر خود یادگیري انجام شود و محتواي آن شامل دانش کلاسیک، کلی و عقلانی است - صباغیان و اکبري، 1390،
فلسفه رفتارگرایی4 هدفش ارتقاء رشد مهارتها و تغییرات رفتاري، تضمین سازگاري با استانداردها و انتظارات اجتماعی است. در این نگرش فراگیران نقش فعالی را در یادگیري ایفا میکنند، رفتارهاي جدید را تمرین کرده و بازخورد دریافت میکنند. معلم کنترلکننده و نتایج یادگیري را پیشبینی و هدایت میکند. این مکتب بر روي شایسته محوري، مهارت آموزي، یادگیري قراردادي و آموزش حرفهاي تأکید دارد - طالب زاده نوبریان، 1388، ص . - 105
فلسفه پیشرفتگرایی1 هدفش دموکراسی و اصلاح اجتماعی، شکوفا شدن استعدادها، تجربه، دانش در بزرگسالان بهبود وضعیت انسانی است، داراي یادگیرندگانی انطباقپذیر با پتانسیل نامحدود براي رشد است. در فلسفه انسانگرایی2 هدف توسعه ذهن، روح، احساس و جامعه است، یادگیرندگان داراي شخصیتی خودگردان با انگیزههاي درونی یادگیري و خود رهبر هستند - . - Walter, 2009
فلسفه رادیکال3 - بازسازي اجتماعی - بر نقش آموزش و پرورش به عنوان وسیلهاي جهت ایجاد تغییرات عمده اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و فرهنگی پافشاري میکند، بازسازي دوباره جامعه و آموزش وپرورش، تأکید بر توانمندسازي یادگیرندگان بزرگسال - زندوانیان نایینی و همکاران، . - 1387 فلسفه رادیکال بر تفکّر انتقادي، نقد فرهنگ و اصلاح آن متناسب با شرایط فرهنگی جدید جامعه تأکید دارد - گوتگ، 1391، ص . - 479
بر همین اساس تحقیقاتی در چند سال اخیر در ایران انجام شده از جمله تحقیق همایون فرهادیان و همکاران - 1390 - که بر روي دیدگاه فلسفی آموزشگران در آموزش کشاورزي و منابع طبیعی با استفاده از پرسشنامه استاندارد لوریان زین انجام شده نشان میدهد، اکثر آموزشگران این دو مرکز داراي دیدگاه فلسفی پیشرفتگرایی هستند و بین دیدگاه هاي فلسفی لیبرال در دو مرکز تفاوت معنیداري وجود دارد.
همچنین احمد زندوانیان نایینی - 1388 - تحقیقی را در زمینه ضرورت تأسیس رشته فلسفه آموزش بزرگسالان به عنوان حوزهاي میان رشتهاي انجام داده که در این تحقیق هفت دهه سواد آموزي در ایران بررسی شده که نشان میدهد ریشه بسیاري از ناکامیهاي سواد آموزي در ایران به سبب نداشتن پشتوانه فلسفی نظري است که با تأسیس این رشته به صورت مستقل از کمبودها و مشکلات فلسفه آموزش بزرگسالان و سوادآموزي در ایران کاسته میشود.
در تحقیق دیگري که توسط همین محقق - 1387 - در نهضت سواد آموزي استان یزد در زمینه فلسفه آموزشی آموزشیاران نهضت سوادآموزي یزد با استفاده از پرسشنامه فلسفه آموزش بزرگسالان - PAEI - انجام شده، نشان میدهد که بین نمرههاي آموزشیاران در گرایش به مکاتب فلسفی تفاوت معنی داري وجود دارد که بیشترین وابستگی فکري و عاطفی آموزشیاران به فلسفه پیشرفتگرایی و رفتارگرایی و کمترین وابستگی به فلسفه لیبرال سنتی محافظهکارانه است.
این تحقیقات وجود و ضرورت نگرش فلسفی در آموزش بزرگسالان را تائید میکنند، زیرا تا نگرش و دیدگاه فلسفی آموزشدهنده و یادگیرنده در آموزش بزرگسالان دانسته نشود، برنامهریزي و دستیابی به اهداف آموزشی نتیجه بخش نخواهد بود. همچنین بیشترین گرایش به فلسفه پیشرفتگرایی بوده، از آنجایی که سرآغاز فلسفه آموزش و پرورش با جنبش عام پیشرفتگرایی همزمان بوده، تا فلسفه آموزش و پرورش را به ابزاري براي اصلاحات اجتماعی و تربیتی تبدیل کند - گوتگ، 1391، ص . - 451
فلسفه پیشرفتگرایی با هدف ارائه دانش کاربردي و مهارت هاي حل مسئله و تمرکز بر تجربه و دانش بزرگسال، - صباغیان و اکبري، 1390، ص . - 282 فلسفه رایج آموزش هاي مداوم در ایران است و اینکه ما نسبت به این نگرش فلسفی آگاه باشیم و بتوانیم فرصت ها و تهدیدهاي شناخت این نگرش فلسفی را در آموزش بزرگسالان شناسایی کنیم، کاري است که در این مقاله به آن پرداخته میشود تا ضرورت تدوین فلسفه آموزش بزرگسالان بیان شود.
در این مقوله با سؤالاتی روبرو هستیم: چرا دانستن فلسفه آموزش و یادگیري در آموزش بزرگسالان مهم است؟ چه عواملی این آگاهی به فلسفه آموزش را ترغیب میکند و چه عواملی آگاهی از این فلسفه آموزش و یادگیري را مانع میشود؟ در این مقاله که به روش مروري و کتابخانهاي انجام شده به پاسخ این سؤالات میپردازد و در یک تقسیمبندي کلی مهم ترین مکاتب فلسفی در آموزش بزرگسالان - لیبرال، رفتارگرایی، پیشرفتگرایی، انسانگرایی و رادیکال - را بر اساس چهار مؤلفه هدف از آموزش، ماهیت یادگیرنده بزرگسال، نقش معلم و استراتژي آموزش، ارزیابی یادگیري، گروه هاي مشترك هر مکتب فلسفی را بیان میکند - . - Walter, 2009
بحث و نتیجهگیري:
با توجه به تحقیقات انجام شده که حاکی از وجود دیدگاه فلسفی در آموزش بزرگسالان ایران است، ضرورت تدوین فلسفه آموزشی جامع مانعی احساس میشود. در همین زمینه تحقیقاتی در شمال آمریکا توسط Walter - 2009 - بر روي مکاتب فلسفی در آموزشهاي محیطی بزرگسالان انجام شده که نتایج حاکی از حضور قوي مکتب رادیکال و پیشرفتگرایی است و مکاتب لیبرال، رفتارگرایی و انسانگرایی در گرایشهاي محدودتري در کانادا وجود دارند و در تحقیق Wang & Sarbo - 2004 - فلسفههاي پیشرفتگرایی و انسانگرایی فلسفههاي رایج در آموزش بزرگسالان بودند که نتایج تحقیق تسهیل یادگیري را از طریق انطباق فلسفه آموزشی با نیاز، انگیزه، تجربه و موقعیت یادگیري بزرگسال بیان می کند.
تحقیق دیگري توسط Fordjor و همکاران - 2010 - بر روي مکاتب فلسفی آموزش بزرگسالان در آفریقا - غنا - انجام شده که این تحقیق رایج بودن فلسفههاي پیشرفتگرایی و رادیکال را در غرب تأکید میکند و در غنا به دلیل اینکه 60 درصد مردم هنوز بیسواد هستند، آموزش ها بر طبق آداب و رسوم و سنت و خیلی محافظهکارانه و لیبرال است. در تحقیق Foster - 2006 - که بر روي کاندیدهاي آموزشگري در دانشگاه اوکلاهاما انجام شد، نشان داد، حدود 37/4 درصد داراي دیدگاه فلسفی پیشرفتگرایی، 22 درصد انسانگرایی، 19/8 درصد رفتارگرایی و بقیه داراي فلسفه رادیکال و لیبرال بودند.
در تحقیق Zoellick - 2009 - در زمینه گرایش فلسفی پزشکان مینه سوتا در آموزش بزرگسالان نشان داد؛ بیشترین گرایش، 32 درصد انسانگرایی و پایین ترین، 3 درصد رادیکال بودند. با توجه به حجم آموزش هاي بزرگسالان مانند آموزش هاي شغلی، سازمانی، صنعتی، اجتماعی و ... ضرورت تدوین مبانی فلسفی وجود دارد گرنه بسیاري از این برنامه ها به نتیجه نخواهد رسید.
پس آگاهی از فلسفه آموزشی میتواند تحریک بازتاب تفکّر در سطوح مختلف از عملکرد حرفهاي باشد. . - Con , 2007 - بیشتر این دیدگاه هاي فلسفی بر توانمندسازي و بهبود زندگی بزرگسال تأکید دارند و همین توجه به بهبود روند زندگی ضرورت توجه به فلسفه آموزش را بیان میکند که این فلسفه آموزشی عوامل متعددي را جهت شناخت و آگاهی از آن ترغیب میکند از جمله: بهبود روند زندگی، توانمندسازي بزرگسالان، تناسب تغییرات آنها با تحولات روز و نیازهاي یادگیري، ایمان و امید به آینده، رشد خلاقیت و استعداد در بزرگسالان و مهارت آموزي میباشد و عوامل تهدیدکننده این شناخت هدفدار نبودن آموزش، تناسب نداشتن با نیازها و تحولات به روز بزرگسالان، اعتقاد نداشتن به اینکه یادگیري میتواند، رفتاري، دانشی و مهارتی را تغییر دهد و در هر مکانی و سنی اتفاق بیفتد .
