بخشی از مقاله
چکیده:
ذکر خدا روشن کننده، صفا بخش و آرام کننده دل و جان و زداینده گرد غفلت از قلب سالک است و بی شک مداومت بر ذکر می تواند در تقویت اخلاص و صفای باطن نقش آفرین باشد. در این مقاله با هدف دستیابی به ضرورت مداومت بر ذکر، به جستجو در میان آیات قرآن، تفاسیر مختلف و کتب روایی پرداخته شده است و آثار و برکات این مداومت در زندگی انسان از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته ها نشان می دهد قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام در کنار توصیه فراوان به ذکر و یاد خداوند متعال تاکید فراوانی بر ضرورت مداوت بر ذکر دارند و رسیدن به هر مرتبه از ایمان و یا یک صفت مهم اخلاقی را نیازمند انجام مداوم یک عمل خاص و یا یک ذکر خاص می دانند تا جایی که اعمال و اذکار کم، ولی مداوم را برتر و با ارزش تر از اعمال یا اذکار زیاد، ولی بدون مداومت دانسته اند.
مقدمه:
ذکر خدا خمیر مایه همه عبادات و مناسک واجب و مستحب است و هیچ عبادتی قبول درگاه الهی نمی شود مگر اینکه با یاد خدا و برای خدا انجام شود. در اهمیت موضوع همین بس که حتی گوشت ذبحی که نام خدا بر آن برده نشده را حرام کردند. تو خود قصه مفصل بخوان از این مجمل. حال که ضرورت یاد خدا مشخص شد مداومت بر این ذکر نیز ضروری است . می توان گفت که تنها عبادتی که اندازه مشخصی برای آن مشخص نشده است ذکر خدا است.
در اهمیت ذکر همین بس که خداوند متعال هم قرآن کریم، هم پیامبر اکرم - ص - و هم اهل بیت گرامی آن حضرت را ذکر معرفی کرده است.کم و بیش بر لزوم ذکر و یاد خدا آشنا هستیم و می دانیم که بهترین وسیله برای اطمینان و آرامش قلب ذکر خداست و بهترین نمونه ذکر عملی نماز است که فرمود: »اقم الصلوه لذکری - « طه .14تا - جایی که پیامبر گرامی اسلام را مذکِّر و یادآوری کننده می نامد» فذکر انما انت مذکر - «غاشیه - . - 21 و یادآور می شود که در بطن ذکر منفعت مومنین نهفته است.
ذکر خدا همان روح تمام عبادت هاست و به نوعی حضور قلب در نماز هم همان ذکر قلبی خداوند است که انسان با یاد خدا دلش لرزان شده و خود را در مقابل پروردگار می بیند و این دل لرزان به خاطر یادآوری آن لحظاتی است که از یاد محبوب غفلت کرد و خود را شایسته سرزنش دیده است.یاد خدا ضمن بصیرت افزایی، انسان را از افتادن در دام شیطان رجیم باز خواهد داشت و جلا دهنده قلب او خواهد بود.باعث خواهد شد که خداوند متعال از انسان یاد کند و او را مورد رحمت واسعه خود قرار دهد.
اما همین ذکر خداوند با این همه آثار و نتایج مفید، اگر به صورت پیوسته نباشد و ذاکر بر ذکر خود مداومت نداشته باشد ممکن است انسان در آن لحظاتی که از یاد حق غافل است دچار خطا و اشتباه شود و با پیروی از وسوسه ای شیطانی، از مسیر صراط مستقیم منحرف شود.آنچه ضرورت دارد این است که ذاکر پیوسته در این حالت باشد و به فرموده حضرت امام جعفر صادق علیه السلام بداند هر کجا هست خدا با اوست و این بالاترین مرحله ایمان است.
برای رسیدن به مراتب بالاتر راهی به جز شروع کردن از درجات پایین تر نیست و با مداومت و تمرین است که مراحل کمال یکی پس از دیگری طی خواهد شد و انسان به سرمنزل مقصود: »فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر55 - « قمر - خواهد رسید.با تاملی در آیات و روایات وارده در موضوع ذکر درخواهیم یافت که آنچه باعث به ثمر نشستن این نهال در قلب مومن خواهد شد تمرین و تکرار و مداومت است.
رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود مداومت بر ذکر نوعی حفاظت از داشته هاست. یعنی اینکه: اگر چه به فرموده پیامبر گرامی اسلام با هر ذکر و تسبیح و تهلیل درختی در بهشت برای انسان خواهد رویید، - تمیمی آمدی 1366ش ج3، ص. - 221 ولی ارتکاب معاصی و غفلت از یاد خدا در هنگام وسوسه های شیطان و پیروی از خواهش های هوای نفس باعث به آتش کشیدن همان درخت در بهشت خواهد شد.
این نکته نه تنها در مورد اعمال اخروی که در مورد کارهای دنیوی نیز صدق میکند. مثلا کشاورزی را در نظر بگیرید که بذری در زمین بکارد ولی یادش برود که به موقع رسیدگی کرده و آبیاری کند ، آیا می تواند در فصل برداشتِ محصول انتظار محصول داشته باشد؟ و آیا شخص دیگری را در مورد کم کاری و فراموش کاری خود سرزنش خواهد کرد؟ ضرورت مداومت از آنجا ناشی می شود که چه بسا لحظه ای غفلت، خسارت جبران ناپذیری بر شخص غافل وارد سازد و تمام اندوخته او را به باد فنا دهد.
گر نه موش دزد در انبان ماست حاصل طاعات چهل ساله کجاست با نگاهی به پژوهش های انجام شده در می یابیم که پیرامون ذکر، ماهیت ذکر، مراتب ذکر، انواع ذکر، آثار و نتایج ذکر و مطالبی از این دست کارهای خوب و قابل تقدیری انجام شده است ولی در خصوص مداوت بر ذکر و ضرورت آن چنان که باید و شاید کار نشده است.با بررسی آیات و روایات در این خصوص ، گوشه هایی از اهمیت موضوع مشخض خواهد شد.
باشد که گامی در مسیر » من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا97 - « بقره - برداشته شود. حال این سوال مطرح است که آیا یاد خدا و ذکر اگر به صورت مداوم نباشد آیا نتیجه مطلوب را خواهد داشت و آیا آرامش دائمی قلب سالک بدون دوام یاد خدا میسر خواد شد؟ برای پاسخ به این پرسش به باید آیات و روایات وارده در مبحث ذکر مورد بررسی قرار گیرد تا اهمیت موضوع مداومت بر ذکر درک شود.
یافته ها:
یافته ها نشان می دهد قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام در کنار توصیه فراوان به ذکر و یاد خداوند متعال تاکید فراوانی بر ضرورت مداوت بر ذکر دارند و رسیدن به هر مرتبه از ایمان و یا یک صفت مهم اخلاقی را نیازمند انجام مداوم یک عمل خاص و یا یک ذکر خاص می دانند تا جایی که اعمال و اذکار کم، ولی مداوم را برتر و با ارزش تر از اعمال یا اذکار زیاد، ولی بدون مداومت دانسته اند و نه تنها در ذکر مداومت ضرورت دارد بلکه اعمال نیز ضروری است که با مداومت به ملکه تبدیل شده تا به هدف مطلوب برسد.
ذکر در قرآن به چه معناست؟
ذکر در قرآن کریم به معانی متعددی آورده شده است.
