بخشی از مقاله
چکیده
با مروری بر تجربیات طولانی سیاستگذاری صنعتی و نسبتاً طولانی سیاستگذاری فناوری در کشور، بنظر میرسد که علیرغم سابقه زیاد در برنامهریزیِ توسعه صنعتی و فناوری، نمونههای موفق انگشتشمار است. این موضوع در حالی است که برخی از کشورها، بارها و بارها موفقیت در توسعه محصولات و فناوریهای جدید را تجربه کردهاند و سایر کشورها - از جمله ایران - بهندرت به پیشرفتهای اساسی در این فناوریها دست یافتهاند.
بیشک یکی از مهمترین علل این موضوع، عدم اتخاذ رویکرد مناسب در برخورد با مساله توسعه فناوری و نوآوری است و به اعتقاد برخی از کارشناسان، سیاستگذاری و اقدامات انجامگرفته، با آسیبهای عدیدهای همراه است و منجر به توسعه صنعتی و فناورانه در کشور نشده است. در این نوشتار علاوه بر بررسی مختصر ادبیات رویکردهای سیستمی و نهادی در توسعه نوآوریهای فناورانه، ضرورت اتخاذ چنین رویکردی در سیاستگذاری و برنامهریزی توسعه صنعتی و فناورانه بیان خواهد شد.
مقدمه
فناوری از نگاه جامعهشناسی چیزی فراتر از ماهیت فنی و بهصورت پیکرهبندی دارای ماموریتی خاص تعریف میشود - Rip .and Kemp, 1998a - در این تعریف منظور از پیکرهبندی، مجموعهی بهمپیوستهای از اجزا میباشد. داشتن ماموریت هم به برآوردهنمودن کارکردهای اجتماعی- اقتصادی اشاره دارد. با درنظر گرفتن این تعریف، ظهور فناوریهای تازه - نوآوریهای فناورانه - همواره با مشکل عدم تطابق با پیکرهبندیهای موجود نظامهای فنی- اجتماعی روبرو خواهد بود - Freeman and . Perez, 1988b - این عدم تطابق به دلیل وجود اثرگذاری دوطرفه میان فناوری و ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی محیط توسعه به وجود میآید.
فناوریهای موجود به طور عمیقی با شیوههای کاربری، سبک زندگی، فناوریهای مکمل، مدلهای کسب وکار، و ساختارهای نهادی سیاسی در ارتباط هستند . - Rip and Kemp, 1995 - از این رو، نوآوریهای فناورانه مفهومی گستردهتر از تولید یک فناوری جدید پیدا کرده و تا دگرگونی در ساختارهای اقتصادی اجتماعی را نیز شامل میشود. نتیجه اینکه نوآوریهای فناورانه دارای ماهیتی چندبعدی است که باید در تحلیل و سیاستگذاری آن درنظر گرفته شود.
از سوی دیگر، ماهیت بسیار گسترده این فناوریها، تعامل نزدیک و فراوان آنها با علوم و فناوریهای موجود و تأثیرات زیاد اقتصادی و اجتماعی آنها، برنامهریزی بلندمدت، چند بخشی و رویکرد سیستمی را برای سیاستگذاری میطلبد - طباطباییان و انصاری، - 1385؛ بطوریکه در اکثر کشورهای فعال در این حوزه نیز این امر مورد تأکید قرار گرفته است.
در کشور ما نیز ضرورت سیاستگذاری برای توسعه فناوریهای مذکور مورد توجه مسؤولین کشور قرار گرفته و به همین دلیل طی چند سال گذشته دولت با برنامه ریزی و اختصاص منابعنسبتاً زیادی برای توسعه فناوریهای نوظهور گامهایی - هر چند همراه با اشکالاتی - برداشته است که در این میان به طور خاص میتوان به راهبرد توسعه فناوری زیستی و تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو اشاره کرد. اما نکته قابل توجه درباره اقدامات انجام شده این است که به اعتقاد بیشتر کارشناسان، سیاستگذاریها و اقدامات صورت گرفته با آسیبهای عدیدهای همراه است - طباطباییان و انصاری، . - 1385
امروزه توسعه فناوری و نوآوری بندرت حاصل فعالیت نهاد خاصی است وعمدتاً حاصل فعالیتهای متعدد و مستلزم روابط میان اجزاء است . - Rip and Kemp, 1995 - در هرکشور نهادهای مختلف، روابط این نهادها و محیط تأثیرگذار براین روابط و نهادها، سیستمی را تشکیل میدهند که برای برخورداری از عملکرد مناسب و امکان رقابت، باید در مسیر توسعه فناوری و تقویت نوآوری حرکت کند. در کشورهای صنعتی و بطور فزایندهای در کشورهای در حال توسعه، سیاست گذاران به این نتیجه رسیده اند که رویکردهای سیستمی نوآوری، چارچوبی مفید برای تدوین سیاست توسعه فناوری و نوآوری میباشد.
نوآوری
نوآوری عبارت است از فرآیندهای جستجو، کشف، آزمایش، توسعه، شبیهسازی و پذیرش یک محصول، فرآیند جدید و یا تغییرات سازمانی . - Dosi, 1988 - نوآوری متشکل از دو جزء اصلی خلق ایده جدید - اختراع - و تبدیل ایده خلاقانه به کسب و کار - بهرهبرداری - است . - Chiesa, 2001; Tidd and Bessant, 2009 - عدم تعین، تاکید بر یادگیری در حین اجرا، یادگیری درحین استفاده و خاصیت تجمعی، فروض اساسی هستند که نوآوری را از مفاهیم مشابه جدا میکند - Carlsson .and
فرآیند نوآوری
فرآیند نوآوری شامل مجموعه فعالیتهایی است که منجر به شکلگیری نوآوری در یک سیستم میگردد. تولید دانش علمی و فناورانه، تبدیل دانش به مصنوع بهوسیله فرآیندها، سیستمها، محصولات و خدمات و در نهایت تطابق دادن پیوسته مصنوع با نیاز بازار، سه زیر فرآیند اصلی در فرآیند نوآوری میباشند.
