بخشی از مقاله
چکیده
دوران کودکی موثرترین دوران زندگی انسان، و کودکان سرمایه های انسانی می باشند. در سال های اخیر به علت کمبود فضاهای مختص کودکان، بخش قابل توجهی از اوقات فراغت کودک به تماشای تلویزیون سپری می شود که نتیجه آن کاهش تحرک فیزیکی و عدم تعامل آن با محیط است. این در حالی است که تعامل محیطی در دوران خردسالی و دبستان لازمه رشد و شکوفایی توانایی های فیزیکی و شناختی او است و بر شکل گیری وجودی کودکان و رشد جسمی و روانی آنان تاثیر بسزایی دارد. طرح های محیطی، علاوه بر بزرگسالان، مخاطبان خردسال و تیز بینی دارد که بسیار بیشتر، از آنها تأثیر می پذیرند.
اما کودکان دنیا را به صورتی کاملا متفاوت ادراک می کنند. این ادراک، تصویری از محیط را در ذهن کودک به وجود می آورد که با تصاویری که از محیط در ذهن بزرگسالان ایجاد می شود، تفاوت بنیادین دارد. برای آشنایی هرچه بیشتر کودکان با دنیاای اطرافشان تعلیم ایشان با توجه به روش های جدید آموزش، هدف اصلی این مقاله نزدیک شدن به فضای علمی مناسب بود و با توجه به روانشناسی محیطی که در برخورد با آن ابعاد مختلف جهان هستی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
هدف ایجاد فضاهایی بود که کودکان بتوانند جهان اطراف خویش را بهتر بشناسند. در این مقاله سعی شده با تأکید بر ایجاد محیطی از نظر روانشناسی است که : خود به عنوان یک عامل تعلیم دهنده در جریان آموزش مشارکت نموده و با شکل بخشیدن به روش ها و ساز و کارهای تدریس این جریان را تحت تأثیر خود قرار دهد. در پرتو آن کودک مستقل از بزرگسالان رشد کند و آزاد باشد که خود هر طور که می خواهد عمل کند و با آهنگ گام خود پیش برود. امکان فعالیتهای متنوع را برای کودک فراهم سازد و تمام حواس کودک را به کار گیرد و تقویت نماید. سازگار با جنبش و تحرک پایدار کودک باشد و سرشار از عوامل محرک و هیجان انگیز برای او باشد. توان ارتباط کودک با طبیعت و محیط زیست و کوشش آن را پرورش امکان شناسایی جهان هستی را در اختیار کودک قرار دهد.
.1 مقدمه
خانه کودک به عنوان نخستین نهاد تربیتی، کمی بیش از یک قرن است که به رسمیت شناخته شده، اما تفاوت آن با مدارس ابتدایی از نظر معماری اخراًی مورد توجه قرار گرفته است. نظریههای روانشناسی دربارهی آموزش در دوران کودکی از اویل قرن نوزدهم شکل گرفتند. طراحی خانه کودکها با توجه به اصول مذکور منطقی محسوب میشده، ولی مشارکت و همکاری معماران و مربیان خانه کودک اخراًی شروع شده است. انگیزههای حسیای که کودک از محیط پیرامونش دریافت میکند برای پیشرفت او اهمیت حیاتی دارند.
روانشناسان به تأثیر فضای معماری بر رفتار کودکان پی بردهاند و این به عهدهی معماران است که در فرآیند طراحی، این تئوریها را با نیازهای فضایی کودک تلفیق کنند. هدف معماری خلق فضاهایی متناسب با شأن انسان است. معمار در هر پروژه ای با شناخت نیازهای مخاطب خود فضایی را طراحی می کند. در طراحی خانه کودک، کودک محور اصلی فضا باید طوری طراحی شود که بتواند نیازهای روحی و جسمی کودک را برطرف کند و آنها را رشد و تعالی برساند. توجه به رشد کودک به این معنا نیست که با حالت انفعالی در انتظار رشد او بنشینیم بلکه باید توانایی های او را هر چه باورتر و شکوفاتر سازیم.
یکی از این توانایی ها قدرت تفکر کودک است که باید پرورش داده شود برای دستیابی به این منظور، استفاده ازشیوه های جدید آموزش و افراد متخصص و مجرب و محیط های آموزشی مناسب لازم است. کودکان حساس ترین گروه سنی جامعه را تشکیل می دهند و در حساس ترین و مهمترین سالهای زندگی شان که پایه های رشد شخصیتی و ذهنی و اجتماعی و جسمی آنها شکل می گیرد تا زمانی که وارد شهر می شوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه کنند و این او مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است. فضایی به دو از هیاهوی بزرگترها. دنیایی پر از شادی با رنگهای زیبا که در آن کودک فرصت بیابد افکار تازه و پرورش و رشد استعدادهایش را داشته باشد فضایی که زمینه مناسب برای خلاقیت کودکان فراهم آورد. در طراحی ساختمان خانه کودک، کودک محوری اولویت دار. به این معنی که ساختمان باید برای نگهدرای موقت کودکان طراحی شود نادیده گرفتن عادتمان شده است، حتی اگر پای کودکان در میان باشد. این را بیشتر کارشناسان شهری می گویند: شهر بزرگ شده، رشد پیدا کرده اما توسعه هنوز غایب است.
.2 بیان مسئله
انسان از بدو تولد، مراحل مختلفی از رشد را طی می کند که هر یک از آن ها با تغییرات و ویژگی های جسمی و روانی خاصی همراه بوده و نیازهای ویژه ای را در پی دارد. بررسی و شناخت ویژگی های رشد و ارضای مناسب نیازها در هر مرحله نقش برجسته ای در بهداشت جسمی و روانی انسان به همراه دارد. توجه به رشد کودک به این معنا نیست که با حالت انفعالی در انتظار رشد او بنشینیم بلکه باید توانایی های او را هر چه بارورتر و شکوفاتر سازیم. یکی از این توانایی ها قدرت تفکر کودک است که باید پرورش داده شود. برای دستیابی به این منظور، استفاده از شیوه های جدید آموزش و افراد متخصص و مجرب و محیطهای آموزشی مناسب لازم است.
در سال های پیش از مدرسه 2 - الی - 6 سالگی کودکان به تدریج از افرادی غیر اجتماعی به افرادی اجتماعی تبدیل می شوند و از حالت انفرادی به حالت اجتماعی گرایش می یابد. کودکان در این دوران، از طریق همکاری و فعالیت گروهی، برای زندگی اجتماعی در دبستان آماده می شوند. در این دوران میزان ارتباط کودک با کودکان دیگر تاثیر بسیاری در رشد اجتماعی وی خواهد داشت.
گام گذاشتن به خانه کودک، دگرگونی عظیمی در زندگی اجتماعی کودکان است: زیرا محیط کوچک وی، که هسته مرکزی آن، خانواده است، به جهان وسیعی تبدیل می شود که گروه همسالان محور مرکزی آن است. ورود به این دنیای جدید و محیط گسترده، می باید موقعیت مناسب خود را بیابد، و این ممکن نخواهد بود مگر آن که او را برای سازگاری با چنین محیطی آماده کرده باشند. در محیط جدید، به جای خانواده، گروه همسالان است که اهمیت می یابد. اما فضاهایی که بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی این گونه جوامع به عهده خواهد داشت، فضاهای آموزشی بویژه فضاهای مختص کودکان است که می توان با برقراری تعاملی صحیح بین آموزش، کودکان و فضاهای آموزشی، به ایجاد خلاقیت و ایده های خلاقانه در این گروه سنی پرداخت شخصیت کودک از بدو تولد شروع به شکل گیری می کند و پایه و اساس آن در کودکی ریخته می شود. در این دوره باید به نیازها، خواسته ها و شکل گیری شخصیت کودک توجهی خاص نمود.
با ایجاد کنجکاوی و خلاقیت و فضایی شاد بین کودکان، نه تنها رشد اعتماد به نفس را در آنها ایجاد کرده ایم بلکه به این طریق با توجه به شخصیت کودک. تطابق محیط با سن و سال او و از طریق بازی های گروهی، خواهیم توانست با ایجاد تمرکز در آنها، توجه و ترکیبی از روی دقت در کودکان پدید آوریم. طبقات مختلف مردم اعم از زن و مرد، بزرگ وکوچک، فقیر وغنی، تحصیلکرده و بی سواد و غیره می توانند نظام زیبا شناسی خودشان را در انتخاب گزینه های طراحی داشته باشند.
گروهی از روانشناسان ادراکی محیط و معماران، نقش احساسات وعواطف طبقات مختلف را در شناخت معماری برتر ایشان، مطالعه کرده اند. کودکان، دنیای تخیلی خاص خویش را دارند. بسیاری از ایشان در طبقات سنی زیر 7 سال دنیا را آنطور تجسم می کنند که باید باشد نه آنطور که هست و همین امر باعث می شود محیط طراحی برای کودکان، آن فضایی نباشد که معمار بدون شناخت، آن را طراحی کند. در نهایت، ساختمان سازی و معماری برای کودکان، جالب و پر از تفریح است. در عین حال هدف کار خلق ترکیبی از دنیای خوشایند برای کودکان بوده است. ساختمانی که امکانات بیشتری برای کودکان ارایه دهد تا بزرگسالان.
امروزه واژه انسان استاد آموز جای خود را به انسان خود آموز و مسیولیت پذیرداده است. از این رو الگو و روشی که بدان نیاز داریم نگرشی جدید و بهبود یافته نسبت به الگوهای قدیمی نمی باشد بلکه نیاز مفهومی کاملا متفاوت از اموزش خواهد بود. درون هر محیط همسایگی صدها کودک جای گرفته اند. بچه ها بخصوص کوچکترها ارتباط صحیحشان با دنیا را بوسیله الگوهای اجتماعی و بازی های جمعی و... بدست می آورند. بدین منظور ایجاد فضاها و محیط های عمومی که زیر نظر گروهی از افراد باشد لازم است تا بچه ها بتوانند چند ساعتی را بدون خانواده و والدینشان بگذرانند. این الگو قسمتی از شبکه آموزش کودک است.
یک مرکز روزانه کودکان خانه ای است که کودکان در آن بازی می کنند و از این طریق از تصوراتشان بهره می گیرند تا دنیای خودشان را بیافرینند آنها برای این مطلب اتاقی نیاز دارند که نباید تصورات آنها را محدود کند بلکه باید به طور مداوم تغییریابد. همچنین مرکز کودکان برای قسمتی از روز خانه ای برای کودکان است. آنها باید اینجا احساس کنند که در خانه اند و تمایل دارند که بدانجا بروند. وقتی به کودکان چنین محیطی ارائه می دهید به طور همزمان احساس نیاز به اقدام برای بازی، موزیک، آواز، رقص، نقاشی و ساختن و غیره را می کنند. طراحی فضاهای ویژه کودکان مانند خانه کودک از آن جهت اهمیت دارد که »در سنین 4 تا 7 سالگی تخیل کودک جنبه عملی پیدا می کند -
در طول این سال ها، کودک از محیط تأثیر بیشتری می گیرد. حال آنکه فضاهای مذکور در ایران، مناسب کودکان طراحی نشده است. بیشتر مهد کودک ها در فضاهای مسکونی و حتی آپارتمانها قرار دارند که با نقاشی و رنگ آمیزی،ظاهراً به محیطی کودکانه تبدیل شده اند.
.3 اهمیت و ضرورت تحقیق
این پژوهش، ضرورت خود را از اهمیت توجه به کودکی به عنوان مؤثرترین دوران زندگی انسان و توجه به کودکان به عنوان سرمایه های آینده می گیرد. امروزه این حقیقت انکار ناپذیر به اثبات رسیده است که کودکان در سنین طفولیت تنها به مراقبت جسمانی نیاز ندارند، بلکه توجه باید همه ابعاد وجودی آنها شامل جنبه های روانی، عاطفی، شخصیتی، هوشی، شناختی و اخلاقی را در برگیرد
