بخشی از مقاله
خلاصه
شرکتهای صنعتی و یا نوپا همواره در پروژهها و یا ایدههای جدید با ریسکهای فراوانی روبرو میشوند. وجود هر نوع ریسک در هر مرحلهای از پروژه میتواند پیامدهای نامطلوبی را همراه داشته باشد که این امر در مدلهای کسبوکار بیشتر دیده میشود. از این رو برای تسهیل در فرآیند مدیریت ریسک مدلهای کسبوکار، نیاز به یک سیستم پشتیبان تصمیم که بتواند تصمیمگیری در کلیه مراحل فرآیند مدیریت ریسک را پشتیبانی و کنترل کند احساس میشود.
تجزیه و تحلیل اثرات و حالات شکست - FMEA - ، که بهعنوان یکی از مفیدترین ابزارهای ارزیابی ریسک برای کاهش پتانسیل شکست در سیستم، فرآیندها، طرحها و خدمات است و در گستره وسیعی از صنایع مورد استفاده قرارگرفته است، بهعنوان روش اصلی این پژوهش مورد استفاده قرار میگیرد. در این پژوهش ضمن اینکه سعی میشود تا تصمیمگیری در کلیه مراحل مدیریت ریسک پشتیبانی شود، از ابزارهای تصمیمگیری چند معیاره و سیستم استنتاج فازی نیز استفاده میشود.
استفاده از مدلهای تصمیمگیری چند معیاره به علت استفاده از معیارهایکمّی و کیفی و گاه متناقض در آنها و همچنین استفاده از نظرات کارشناسان و خبرگان، نیازمند یک سیستم متمرکز میباشد که از آن بهعنوان سیستم پشتیبانی از تصمیم در مدیریت ریسک مدلهای کسبوکار نام برده میشود. بدین منظور در این پژوهش برای اجراء و بررسی عملکرد مدل پیشنهادی، یک نرمافزار کاربردی توسعه داده شده است.
.1 مقدمه
با افزایش عدم اطمینان در فرایند انجام کارها، سازمانها و ایده پردازان با چالشهای متعددی روبرو شدهاند. همچنین تصمیم گیریهای نامناسب، زیانهای جبرانناپذیری را به بار میآورد. مدیریت ریسک رویکردی نوین در راستای ارتقای اثربخشی فعالیتها بوده که با توجه به ماهیت نامطمئن محیط و سازمان، افزایش پیچیدگی ریسکها و لزوم مصرف بهینه منابع، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همچنین برای تسهیل در فرآیند مدیریت ریسک ایده پردازیها و مدلهای کسبوکار، لزوم توسعه سیستمهای پشتیبان تصمیم برای افزایش اثربخشی و کارایی فرآیند مدیریت ریسک برای کم کردن احتمال و یا تأثیر شکست به شدت احساس میشود.
هدف اصلی این پژوهش طراحی سیستم پشتیبان تصمیم مدیریت ریسک مدلهای کسبوکار است. بانکهای اطلاعاتی مبنای طراحی این سیستم میباشد و روش تجزیه و تحلیل اثرات و حالات شکست - FMEA - * به عنوان یکی از ابزارهای ارزیابی ریسک برای کاهش پتانسیل شکست در سیستم، فرآیندها، طرحها و خدمات در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است. بهمنظور دستیابی به این هدف، ابتدا باید اهداف فرعی زیر محقق شوند:
· شناسایی فرآیند مدیریت ریسک مدلهای کسبوکار
· شناسایی ابزارها و مدلهای مورد نیاز در هر یک از اجزاء این فرآیند
· طراحی و توسعه یک سیستم نرمافزاری مناسب و پیادهسازی آن در سازمان یا طرح مورد مطالعه
2. اصول و مفاهیم ریسک و شناسایی عوامل ایجاد ریسک
مفهوم ریسک به شکلهای مختلفی تعریف میشود. ازنظر برخی پژوهشگران، ریسک تغییری است که امکان بروز آن بهطور طبیعی در نتایج یک وضعیت وجود دارد [1] که این عوامل ما را مجاب به کنترل و تعدیل اثرات این ریسکها مینماید. در تعریفی دیگر و از نظر تئوری به معنای احتمال انحراف از رسیدن به هدف مطلوب میباشد .[1]
اگرچه پیشرفت روشها و کاربرد مدیریت ریسک در سازمانهای مختلف یکسان نبوده است، ولی سیر تکامل مدیریت ریسک سازمان را میتوان ناشی از برخی عوامل، از جمله پیچیدگی ریسکها، فشارهای بیرونی،کمّی سازی ریسکها و مفاهیم مشترک مدیریت ریسک دانست .[2] عوامل مختلف در شکست مدلهای کسبوکار در بخش .6 - نتیجهگیری و جمعبندی - اشاره شده است.
.1-2 تأثیرات ریسک بر مدلهای کسبوکار
ریسک پروژه دربرگیرندهی تهدیدهایی بر اهداف پروژه و مدیریت ریسک نیز شامل شناسایی روشهایی برای بهبود در راستای این اهداف میباشد. منشأ ریسک پروژه، در عدم قطعیتی است که در تمام پروژهها موجود است. ریسکهای معلوم ریسکهایی هستند که شناسایی و تحلیل شدهاند و امکان برنامهریزی برای آنها وجود دارد. ریسکهای نامعلوم بهراحتی قابل شناسایی نیستند، اگرچه ممکن است مدیران پروژه با بهکارگیری یک سیستم متمرکز بر اساس تجربهی پیشین در پروژههای مشابه و با معیارهای عددی میتوانند به مدیریت آنها بپردازند.
سازمانها، ریسک را مرتبط با تهدیدهایی برای موفقیت پروژه تلقی میکنند. ریسکهایی که برای پروژه تهدید محسوب میشوند در صورتی میتوانند پذیرفته شوند که با پاداشی که ممکن است با پذیرش ریسک حاصل شود، در تعادل باشند. ریسکهایی که فرصت محسوب میشوند، میتوانند برای منفعت رسانی به اهداف پروژه پیگیری شوند .[3]
.2-2 فرآیندهای اصلی مدیریت ریسک
.1-2-2 برنامهریزی مدیریت ریسک مدلهای کسبوکار
برنامهریزی مدیریت ریسک، فرآیند تصمیمگیری در مورد نحوهی نگرش و برنامهریزی فعالیتهای مدیریت ریسک یک پروژه میباشد .[4] در برنامهریزی مراحل مدیریت ریسک، اطمینان از سطح، نوع و دامنهی دید مدیریت ریسک با نوع ریسک و نیز با اهمیت پروژه برای سازمان متناسب است و باید در نظر گرفته شود.
.2-2-2 شناسایی ریسک مدلهای کسبوکار
شناسایی ریسک متضمن تعیین و مستندسازی ویژگیهای ریسکهایی است که میتوانند بر پروژه اثر بگذارند. معمولاً متصدیان شناسایی ریسک افراد زیر را شامل میشوند: تیم پروژه، تیم مدیریت ریسک، صاحبنظران موضوعی از سایر قسمتهای شرکت، مشتریان، کاربران نهایی، سایر مدیران پروژه، ذینفعان و صاحبنظران خارجی [4]شناساییِ. ریسک، فرایندی تکرارپذیر است.
نخستین تکرار میتواند توسط بخشی از تیم پروژه یا توسط تیم مدیریت ریسک انجام شود. کل تیم پروژه و ذینفعان اصلی میتوانند انجام دهندهی دومین تکرار باشند. جهت دستیابی به یک تحلیل منصفانه، افرادی که در پروژه درگیر نیستند، میتوانند تکرار نهایی را انجام دهند .[4] واکنشهای ساده و اثربخش به ریسک اغلب میتوانند به محض اینکه ریسک شناسایی شد، تهیه و اجرا شوند ولی ریسکهای پیچیده نیاز به ارزیابی و واکنشهای متفاوت با توجه به شرایط دارند.
.3-2-2 تحلیل کیفی ریسک مدلهای کسبوکار
تحلیل کیفی ریسک، فرآیند سنجش تأثیر و شانس وقوع ریسکهای شناسایی شده میباشد. این فرایند ریسکها را بر اساس اثرهای بالقوهی آنها بر اهداف پروژه اولویتبندی میکند. تحلیل کیفی ریسک یک راه تعیین اهمیت پرداختن به ریسکهای خاص و هدایت واکنشها به ریسک میباشد. بحرانی بودن زمان اقدامات مرتبط با ریسک ممکن است اهمیت یک ریسک را بزرگ جلوه دهد.
همچنین ارزیابی کیفیت اطلاعات در دسترس به اصلاح سنجش ریسک کمک مینماید. تحلیل کیفی ریسک مستلزم این است که احتمال و پیامدهای ریسکها با استفاده از ابزارها و روشهای تثبیت شدهی تحلیل کیفی ارزیابی شوند. هنگامی که تحلیل کیفی تکرار میشود، روندهای نتایج میتوانند نشانگر نیاز به اقدام بیشتر یا کمتر مدیریت ریسک باشند. استفاده از این ابزارها به اصلاح جهتگیریهایی که اغلب در یک برنامهی پروژه ارائه میشوند، کمک میکند. برای اینکه تحلیل کیفی ریسک همراه با تغییر در ریسکهای پروژه پایدار بماند، میبایست در حین چرخهی حیات پروژه بازبینی شود .[4]
