بخشی از مقاله
چکیده
پوشش و لباس یک نیاز ضروري و جداییناپذیر حیات انسانی است، پدیدهاي چند بعدي، که از یک سو مقولهاي اخلاقی، دینی و معرفتی و از سوي دیگر، پدیدهاي اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بوده که منحصر به انسان میباشد. مهمترین مسئله مرتبط با پوشش، عفاف و حجاب در شرایط کنونی، مسئله مد، تقلیدهاي بیقید و شرط در حیطه پوشش و کاستیهاي موجود در امر طراحی لباس ایرانی اسلامی بخصوص در رابطه با پوشش زنان میباشد. زیرا یکی از ضوابط برجسته ملتهاي متمدن و با فرهنگ، وضعیت پوشش در آن جامعه است.
به همین دلیل ضرورت دارد با ارائه طرحهاي نو در زمینه طراحی لباس ایرانی اسلامی علاوه بر حفظ عفاف و حجاب که ثمره آن تحکیم بنیان خانوادهها و داشتن یک جامعه سالم و ایدهآل است، بتوان در راستاي حفظ ارزش و فرهنگ اسلامی گامی برداشت و پوششی مناسب با فرهنگ یک کشور اسلامی را جایگزین مدها و پوششهاي بیهویت تبلیغ شده از جانب کشورهاي غربی، طرحریزي کرد. لذا این سؤال مطرح میشود چگونه میتوان با عرضه پوشش مناسب و طرحهاي نو در زمینه طراحی لباس در جامعه، ذائقه مردم را به سمت برگزیدن پوشش درخور فرهنگ ایرانی و تحکیم فرهنگ عفاف و حجاب رهنمون کرد؟
پژوهش حاضر در پی پاسخ به سؤال فوق با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی با استناد به منابع کتابخانهاي و مروري به بررسی این موضوع پرداخته است و پس از بررسی مفهوم حجاب و عفاف و تأثیر آن در تغییرات فرهنگی جوامع و همچنین تأثیر طرحهاي نو و خلاق در زمینه تحکیم فرهنگ عفاف و حجاب، به این نتیجه دست یافته است که شناخت جامعه از فرهنگ و هنر خود در راستاي طراحی لباس و پوشش، و ارائه طرحهاي مناسب با الگوي ایرانی اسلامی، زمینه غنیتر و نهادینهشدن طرحها و پوششهاي مناسب را فراهم آورده و به دنبال آن رشد و تعالی بیشتر فرهنگ عفاف و حجاب را در جامعه به همراه دارد.
مقدمه و بیان مسئله
با ارزیابی زندگی بشر و تحولات آن، می توان مشاهده نمود که انسان از همان آغاز پیدایش، کوشیده است تا پوشش مناسبی براي خود تهیه کند. سبک پوشش یکی از مؤلفه هاي سبک زندگی، از جلوه هاي تمدن بشر و یک رفتار اجتماعی معنادار است. حجاب و یا همان پوشش بر بعد معنوي انسان تکیه دارد و سعی می کند او را به عنوان موجودي فرهنگی که از مهمترین خصوصیاتش برقراري ارتباط منطقی با دیگران است، مطرح سازد. حجاب به علت آنکه خصلتی نمادین دارد؛ میتواند جریان ارتباط و فعالیت دو قشر مرد و زن را در جامعه تنظیم کرده و به این سبب عناصر مثبت نظام فرهنگی را فعال و غنی ساخته، و زمینه تفوق رفتار فرهنگی را بر رفتار اقتصادي و مادي فراهم آورد
امیرالمؤمنین علی - - میفرمایند: »لباس زیبایی را نمایان میسازد« و از سوي دیگر انسانفطرتاًبه جمال و زیبایی گرایش دارد. بنابراین یکی از جلوه هاي این گرایش، کوشش او براي ساختن ظاهر و لباسش خواهد بود. لباس و شکل ظاهري افراد یک جامعه، چهره آشکار و لایه روئین تمدن هر جامعه میباشد و مسلم است که اگر افراد جامعه اسلامی، لباس و آرایشی داشته باشند که یادآور مسلمانی آنهاست، در اقتدار جامعه اسلامی و حفظ استقلال آن بسیار مؤثر است. بنابراین با اینکه اسلام الگو و شکل خاصی براي لباس تعیین نکرده، و فقط معیارها و اصول کلی براي آن وضع کرده، تقلید از الگو و شکل لباس را که شعار بیگانگان است، حتی اگر با سایر معیارهاي اسلامی پوشش سازگار باشد، حرام دانسته است و در روایات و احادیث مختلف نیز این امر مورد نکوهش قرار گرفته است.
بهعنوان مثال در حدیثی امام صادق - - میفرمایند: امیرالمؤمنین امام علی - - همواره میفرمودند: مادامی که این امت لباس بیگانه نپوشند و غذاهاي آنان را استفاده نکنند، در خیر خواهند بود و هنگامی که چنین کنند، خداوند آن ها را ذلیل خواهد کرد - برقی،1416، . - 178 چنانکه امام باقر - - هم در این رابطه فرموده است: خداوند به پیامبران وحی نمود که به قومت بگو؛ لباس دشمنان مرا نپوشید و غذاي آنان را نخورید و به شکل آن ها ظاهر نشوند که در آن صورت همانند آنها دشمن من خواهند بود
امروزه لباس هویت خاصی را از افراد و حتی جامعه نمایان میکند. الگوهاي مختلف پوشش و مد، ضمن ایجاد شخصیت و تبیین جایگاه فردي، بیانگر سنت ها، ارزش ها و نوع فرهنگ حاکم بر جوامع هستند. لباس و پوشش با هنجارها و ارزش هاي حاکم بر جوامع گره خورده است و می تواند بهعنوان یکی از ابزارهاي مهم در جهت شناخت فرهنگ و هویت ملی و حتی وقوع تحول در ساختار فرهنگی یک جامعه به کار رود.
از منظر استاد مطهري در مورد انتخاب لباس، اگر ذوق طبیعی انسان که زیبایی پسندي است، تحریک شود و انسان زیباییها و مظاهر زیبایی را انتخاب کند، مطلوب بوده و کمال به شمار میآید. در انتخاب لباس، تبعیت از ذوق طبیعی، حرکت در روشنایی است، ولی تبعیت از مد و عرف و عادت اجتماعی، حرکت در تاریکی است.
بنابراین و با توجه به فراگیري مد در جامعه کنونی و متأثر سازي سایر جنبههاي زندگی، این سؤال مطرح می شود آیا طراحی لباس ایرانی اسلامی در شکل بخشیدن به شخصیت یک فرد و تعالی فرهنگ عفاف و حجاب در یک جامعه تأثیر گذار است؟ از آنجا که موضوع لباس و معضلات آن در جامعه کنونی ما به وضوح مشاهده می شود و با توجه به مسئولیتی که در این خصوص متوجه طراحان لباس است، ما به چاره اندیشی در این پدیده واداشته شده ایم و در جهت رفع مشکل مصمم هستیماصولاً.درك درست هنرهاي بصري و ارتباطات تصویري و مداومت در انجام مطالعات و پژوهش ها و با بالا بردن شناخت و عمیق کردن دانش و کسب مهارتهاي لازم در این زمینه قادر خواهیم بود رشته عمل را به دست گرفته و بر مشکلات و معضلات کنونی در عرصه لباس و پوشش مسلط شویم و به این ترتیب در مرتفع ساختن نیاز پوشاك جامعه اسلامی مان سهیم باشیم.
از دستاوردهاي مهم در این پژوهش که آن را از دیگر پژوهشهایی انجام شده متمایز میسازد این است که میتوان، با بهرهگیري از فرهنگ و هنر ایرانی و تلفیق این هنرها با یکدیگر مانند استفاده از نقوش زیباي ایرانی اسلامی بر روي مدل لباسهایی که توسط طراحان خلاق ایرانی طراحی شدهاند، که در عین پوشانندگی کامل بدن به دور از هرگونه خودنمایی و تبرج، از زیبایی بدیعی نیز برخوردار می باشند، با این روش علاوه بر فرهنگ سازي در بکارگیري این نقوش بر روي پوشاك و جایگزین کردن آن ها به جاي اشکال، حروف و نوشتار بیگانه که عاري از هرگونه هنر، فرهنگ و هویتی میباشد و اینگونه با جایگزین شدن لباس و یا پوشش مناسب براي مرد و زن ایرانی می شود که علاوه بر اینکه باعث توسعه هر چه بیشتر فرهنگ ایرانی اسلامی شده، همچنین به تقویت و تحکیم پایههاي عفاف و حجاب کمک شایانی میکند.
با توجه به اینکه ما در یک جامعه مذهبی و ارزشی به سر می بریم، مباحث مربوط به علوم و حقوق انسانی همواره مورد توجه و عنایت اندیشمندان قرار گرفته است و در این خصوص پژوهشهاي گستردهاي صورت گرفته است که شامل موارد زیر می باشد: »مساله حجاب« استاد شهید مطهري، »مفهوم فلسفه و فواید حجاب« از حسین مهدي زاده، زن در آینه جمال و جلال »آیت االله جوادي آملی«، آثار و پیامدهاي فرهنگی، اجتماعی گسترش بدحجابی »از محمد حسین در افشان، آثار فردي و اجتماعی عفاف و حجاب و نقش آن در امنیت زنان« از دکتر نادر مختاري، سعید غیرتمند و محمد علی عسکري و ...را میتوان نام برد.
روش پژوهش
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات زمینهاي مروري است که با شیوه توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع روایی پیرامون مد و پوشاك، منابع کتابخانه اي و اینترنتی انجام گرفته است که هدف از آن مشخص نمودن و ارائه روشهایی براي مدسازي و تغییر ذائقه مردم در زمینه لباس و پوشاك و تحکیم فرهنگ عفاف و حجاب میباشد.
ارزش و اهمیت تحقیق
اهمیت و ضرورت این پژوهش براي آن است که پرداختن به موضوع نام برده، تلاشی است در زمینه طراحی لباس و پوشش درخور و شایسته یک کشور ایرانی اسلامی که ماحصل آن علاوه بر تحکیم فرهنگ عفاف و حجاب موجب دوري از تقلید هاي کورکورانه ازمدلهاي غربی شده ، و می توان به رشد و ارتقا هر چه بیشتر فرهنگ ایرانی اسلامی کمک شایانی نمود. زیرا که لباس یک ملت به مثابه پرچم آن ملت است.
در این راستا مقام معظم رهبري در جمع دانشجویان استا همدان فرمودند: من و شما که ایرانی هستیم، لباسمان چیست؟ شما نمیدانید لباس ما چیست. البته من نمیگویم طرح این لباسحتماًباید برگردد به لباس پانصد سال قبل؛ابداًمن. میگویم بنشینید براي خودتان یک لباس طراحی کنید. البته الان این را از شما نمیخواهم؛ این را من در شوراي عالی انقلاب فرهنگی مطرح کردم. من میخواهم بگویم اگر شما موي سرتان را میخواهید آرایش کنید، اگر می خواهید لباس بپوشید، اگر می خواهید سبک راه رفتن را تغییر دهید، بکنید؛ اما خودتان انجام دهید؛ از دیگران یاد نگیرید
مبانی و مفاهیم پژوهش
تاریخچه پوشاك
پوشاك همانند سایر پدیده هاي زندگی و از بدو پیدایش در طول تاریخ سیر تکاملی خود را طی کرده و از صورت ابتدایی خود بیرون آمده است. اقوام مختلف هر یک بنا به مقتضیات اقلیمی، عادات و رسوم، مذهب، درجه فرهنگ و تمدن، وضع سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و. .. به تهیه لباسهاي گوناگون پرداخته و در دوخت و شکل تزئین آن ابتکاراتی از خود نشان دادهاند، یعنی با رشد افکار و رویکرد ارزش مدار اقوام و جوامع در انتخاب پوشش و لباس، مقولههاي تازهتري عرصه فعالیت یافتند که در قالب »انتخاب لباس« و طراحی آن، شکل جديتري یافت و در سطح زبان و هویت افراد و اقوام قرار گرفت، اگرچه عواملی از قبیل آب و هوا، کار و پیشه، جنگ اکتشافات، اختراع، و انقلاب باعث تغییر و تحول لباس در ادوار مختلف گردیده است
فلسفه پوشش
نیاز به پوشش و پرهیز از برهنگی یکی از گرایشات فطري بشري است که خداي متعال در وجود انسان قرار داده است.
