بخشی از مقاله

چکیده

زمینه و هدف: مدیریت دانش بهعنوان یکی از موضوعات جالب و چالش برانگیز علم مدیریت در هزاره جدید است. کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی در محیط آموزشی و پژوهشی نظیر دانشگاهها از مستعدترین مکانها برای پیادهسازی برنامههای مدیریت دانش هستند. هدف پژوهش حاضر شناسایی و رتبهبندی عوامل موثر بر پیادهسازی مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیرازبا استفاده از تکنیک TOPSIS است. روش بررسی: پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل کتابداران کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیرازدر سال تحصیلی 96-95 است 55 - نفر - ، که بهعلت محدودیت حجم جامعه نمونهگیری صورت نگرفته است.

ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامهی محققساخته بر مبنای عوامل مدل Bukowitz و William است. روایی صوری پرسشنامه توسط اساتید مجرب تایید و برای تعیین پایایی آن از فرمول Cronbach's alfa استفاده شد که مقدار آن = 0/80 برآورد شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی و استنباطی به کمک نرمافزار آماری SPSS استفاده شده است.یافتهها: یافتهها نشان داد که تمام عوامل مدل Bukowitz و William - یافتن، بکارگیری، یادگیری، تسهیم، ارزیابی، ایجاد/ نگهداری، و حذف دانش - بر پیادهسازی مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز موثر است.

همچنین در رتبه-بندی این عوامل با استفاده از تکنیک TOPSIS مشخص شد که عامل "تسهیم دانش" بیشترین و عامل "حذف دانش" کمترین تاثیر را در پیادهسازی مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز دارد.بحث و نتیجهگیری: اجرای این برنامهها در محیطهای آموزشی که اشتراک دانش از اهمیت زیادی برخوردار است، موجبات خدمات رسانی بهتر و بالطبع آن تسهیل یادگیری، آموزش، و پژوهش خواهد شد، لذا شناخت عوامل موثر و رتبهبندی آنها بسیار حائز اهمیت است. با توجه به نتایج حاصله عوامل مدل Bukowitz و William به عنوان مدلی جامع در اجرای موفقیتآمیز مدیریت دانش موثر خواهد بود.

مقدمه

مدیریت دانش بهعنوان یکی از موضوعات جالب و چالش برانگیز علم مدیریت در هزاره جدید است. دامنه، کاربرد، و استفاده از آن گسترده شده و به عنوان حوزهای میان رشتهای جای خود را در متون مدیریتی باز کرده است. مدیریت دانش مفهوم جدیدی نیست شاید بسیاری از ما دانش را مدیریت کرده بدون اینکه کوچکترین درکی نسبت به آن داشته باشیم. اما انتظامبخشی به این فعالیتها و داشتن طرح و برنامه برای اجرای آن موضوع جدیدی است که در اواخر قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت.

مدیریت دانش بهعنوان رهیافتی جدید و با ارزش در کنار سایر راهبردهای تجاری و رقابتی است، بدین منظور سازمانها به فکر پیادهسازی برنامههای مدیریت دانش شدند تا از مزایای بالقوه آن بهره جویی کنند. سازمانها برای موفقیت و رقابت در محیط پر فراز و نشیب نیاز به استفاده از استراتژیهای قابل انطباق و هوشمندی را مشتمل بر رویهها و فرآیندهای مدیریت دانش دارند. لذا مدیریت دانش به عنوان یکی از راههای دستیابی به عملکرد مطلوب در سازمانها و بطور اخص درکتابخانهها برای موفقیت و رقابتی بودن در محیط امروزی الزامی است Yang. - 1 - و Lynch بیان میدارد که بکارگیری بسیاری از روندهای جدید مدیریت کسب و کار، برای اولین بار در بخش انتقاعی و سپس در بخش غیر انتفاعی ظهور کرده است . - 2 -

پیادهسازی مدیریت دانش نه تنها برای شرکتها و سازمانهای بزرگ و انتفاعی حائز اهمیت بوده، بلکه برای سازمانهای غیر انتفاعی همچون دانشگاهها و مراکز بهداشتی نیز مهم و ضروری است. بخش دانشگاهی بهعنوان سازمانی که نیازمند کارکنان ماهر و با دانش است، به علت ارتباط با سلامت جامعه، نیازمند استفاده از روشهایی کارا در ارائهی خدمات جهت بهبود کیفیت، و رفع به موقع نیازهای مراجعین است که تنها در سایه استفاده از روشهای نوین مدیریت اطلاعات و تخصیص زمان مناسب به امر مدیریت دانش امکانپذیر است . - 3 -

دانشگا ها نیز کمابیش با مسائل مشابه سازمان های دیگر مواجه هستند و دانش زیادی در ورای فرایندها تولید میشود. وجود سیلوهای دانشی و حفاظت از داراییهای فکری از طرف افراد و گروهها در این سازمان به وفور به چشم میخورد بیآنکه بتواند بهصورت کاملا مطلوب برای یادگیری و تصمیمهای سازمانی مورد استفاده قرار گیرد. جابجایی منابع انسانی و خروج آنها از سیستم به نحو متختلف به خروج سرمایههای فکری میانجامد و این بدان معنی است که باید منابع محدود سازمانی را به کار گرفت و هر روز از نو تجربه کرد. تفاوتهایی نیز بین دانشگاه ها وسایر سازمانها وجود دارد.

یکی از این وجوه اختلاف، داشتن اهدافی علاوه بر سازمان های دیگر یعنی ارتقای سطح سواد و دانش افرادو تفاوت دیگر استفاده فزاینده از فناوریهای پیشرفته است که بکارگیری کارکنان آموزش دیده و متخصص را ضروری میسازد. از طرف دیگر لزوم انجام کارها بهصورت گروهی ، به اشتراک هر چه بیشتر دانش و سازماندهی و مدیریت آن در این سازمانها اهمیت بهسزایی میبخشد . - 4 - موارد بیان شده به همراه آموزشی بودن این مراکز تاکیدی بر اهمیت و ضرورت توجه به مدیریت دانش و عوامل موثر بر آن جهت اجرا دانشگا ها نظیر دانشگاهها آزاد اسلامی واحد شیراز است.

نتایج حاصل از اجرای فرایندهای مدیریت دانش موجب بهبود محیط آموزشی و نحوه یادگیری، سبک تدریس، افزایش ارتباط بین اعضای هیات علمی، دانشجویان و کارمندان، و در نهایت افزایش خدمترسانی بهتر خواهد شد. قبل از پیادهسازی مدیریت دانش باید نسبت به عوامل موثر بر آن آگاهی کافی داشت. انسان، فرایند، فناوری و فرهنگ از جمله عواملی هستند که بر برنامههای مدیریت دانش تاثیرگذار میباشند، لذا شناخت و درک روشنی از این عوامل و میزان تاثیر آنها، مدیران دانش را در اجرای هر چه بهتر برنامههای مدیریت دانش یاری میکند. پس از بررسیها و تعیین عوامل موثر بر برنامههای مدیریت دانش، عوامل مدل Bukowitz و William به عنوان مدلی که تمام عوامل فوق را در پیادهسازی موثر برنامههای مدیریت دانش در نظر گرفته است، برگزیده شد.

این مدل مراحل پیادهسازی مدیریت دانش را بهتر گسترش داده و برای محیطهای غیرانتفاعی مناسب است. مدل Bukowitz و William شامل هفت عامل یافتن، بکارگیری، یادگیری، تسهیم، ارزیابی، ایجاد/ نگهداری، و حذف دانش است . - 6 - با توجه به مطالب پیشگفته کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیرازبهمنظور ارائه خدمات بهتر و بهرهوری بیشتر از دانش سازمانی کتابداران خود نیاز بهشناسایی و رتبهبندی عومل موثر بر برنامههای مدیریت دانش برای پیادهسازی آن دارند. لذا تحقیق حاضر سعی در ارائه عوامل موثر بر برنامههای مدیریت دانش و سپس رتبهبندی آنها را با استفاده از تکنیک TOPSIS دارد.

مدیریت دانش بهعنوان رشتهای جدید درحال توسعه خاستگاه نظری خود است. برای بهبود عملکرد سازمانی و رقابت موفقیتآمیز در بازارهای جهانی، سازمانها به مدیریت دانش کارا نیاز دارند اگر چه نیاز به مدیریت دانش بهصورت کاربردی عموما پذیرفته شده است اما هنوز مفهومی غیر عینی است و اکثر نوشتهها بهدنبال کشف این مسئله ناملموساند . - 7 -

لذا در این بخش ابتدا به تعریف عناصر سازنده آن یعنی دانش و سپس مدیریت دانش مبادرت میشود:دانش از اطلاعات مشتق شده و بنابراین از آن غنیتر و معنیدارتر است. دانش شامل خبرگی، آگاهی و درک کسب شده از طریق تجربه یا مطالعه است. همچنین دانش از مقایسه، شناسایی مستمر، و ارتباطات حاصل میشود. Servin مدیریت دانش را کاربرد دانش جمعی بهمنظور حصول اهداف خاص سازمانی میداند . - 8 -

با توجه بهتعاریف بالا مدیریت دانش، فرایند بهکنترل درآوردن محیطی است که دانش در آن جهت حصول اهداف سازمانی شناسایی، سازماندهی، خلق، و اشتراک میشود. مدل TOPSIS توسط Hwang و Yoon در سال 1981 پیشنهاد شد. این مدل یکی از بهترین مدلهای تصیمگیری چند شاخصه است. اساس این روش آنست که گزینه انتخابی باید کمترین فاصله را با راهحل ایدهآل مثبت و بیشترین فاصله را از راهحل ایدهآل منفی داشته باشد. در عین حال این روش یا تکنیک دارای فرضیاتی نیز است:

➢    مطلوبیت هر شاخص باید بهطور یکنواخت افزایشی یا کاهشی باشد. یعنی بهترین ارزش موجود از یک شاخص، نشاندهنده حالت ایدهآل و بدترین ارزش موجود نشاندهنده ایدهآل منفی خواهد بود.

➢    فاصله از یک گزینه ایدهآل مثبت یا ایدهآل منفی ممکن است بهصورت فاصله اقلیدسی - توان دوم - و یا بهصورت مجموع قدر مطلق از فواصل خطی محاسبه گردد، که این امر بستگی به نرخ تبادل و جایگزینی بین شاخصها دارد . - 9 -

در زمینه مدیریت دانش در بافت های گوناگون پژوهشهای صورت گرفته است. همچنین از تکنیک TOPSIS نیز در پژوهشهای چندی استفاده شده است، اما تا به حال پژوهشی مشابه پژوهش حاضر صورت نگرفته است. بنابراین به پژوهشهایی که مشابهت بیشتری با پژوهش حاضر دارد اشاره میشود. میر فخرالدینی و همکاران - 1389 - به ارزیابی و اولویت بندی مؤلفه های مدیریت دانش، مرتبط با نوآوری دانش و عملکرد نوآوری با استفاده از روش TOPSIS پرداخته اند . - 10 - میر غفوری وهمکاران - 1389 - در تحقیقی به ارزیابی ابعاد فرآیند مدیریت دانش در مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان یزد پرداخته اند و به این نتیجه رسیدند که به کارگیری دانش در بین کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی شهرستان یزد در وضعیت مطلوبی قرار دارد ولی در سایر ابعاد فرآیند مدیریت دانش مطلوب نیست.

بین هریک از ابعاد فرآیند مدیریت دانش نیز تفاوت معناداری وجود دارد . - 3 - حسینزاده - 1389 - به مقایسه و تعیین میزان کاربست مدیریت دانش بین کارکنان کتابخانههای دانشگاههای علوم پزشکی اصفهان و تبریز بر اساس مدل - Hissig خلق، ذخیره، نشر، و بکارگیری دانش - پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد که بطور کلی میزان کاربست مدیریت دانش بر اساس مدل هیسیگ بین کارکنان کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با میانگین 2/8 و دانشگاه علوم پزشکی تبریز با میانگین 2/9 کمتر از حد متوسط است . - 11 -

همچنین شیروانی وهمکاران - 1388 - در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در 6 مولفه مورد بررسی - شناسایی، اکتساب، توسعه، اشتراک و توزیع، بهرهگیری، و ذخیرهسازی دانش - ، زمینههای لازم جهت استقرار مدیریت دانش در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان کمتر از حد متوسط است . - 12 - فاخر وهمکار - 1388 - نیز به رتبهبندی دانشکدههای دانشگاه شهید چمران اهواز با استفاده از تکنیک تاپسیس پرداختند. بهمنظور رتبهبندی دانشکدهها جمعا 30 شاخص انتخاب و با کمک تکنیک AHP - فرایند تحلیل سلسله مراتبی - به آنها وزن داده شد. پس از آن با توجه به شاخصها رتبهبندی انجام شد.

از بین دانشکدههای مختلف، 10 دانشکده وارد فرایند رتبه-بندی شدند که در نهایت دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی رتبه اول و دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی رتبه دهم را به خود اختصاص دادند . - 13 - در مقاله ای تحت عنوان " مدل فرآیندی برای انتقال دانش با استفاده از تئوریهای مربوط به ارتباط دانش و ترجمه دانش." که توسط Liyanage و همکاران در سال 2009 به رشته تحریر درآمده است ،به معرفی یک مدل پیشرفته برای فرآیند انتقاد دانش بر طبق مدل پیشرفته تئوریک انتقال دانش در شش مرحله اصلی مورد بررسی قرار گرفته است . - 14 -

در مقاله ای تحت عنوان " تحقیق بر انتقال دانش در سازمانها: لغت شناسی" که توسط Kumar و Ganeshدر سال 2009 به رشته تحریر درآمده است ، به ارائه و شرحی در مورد لغت شناسی ادبی تحقیق در مورد انتقال دانش در سازمان ها پرداخته شده است دراین تحقیق هشت بعد که بر مبنای مطالعه ادبیات - پیشینه تحقیق - بدست آمده بعنوان خصوصیات انتقال و به اشتراک گذاری دانش معرفی شده است و متناظر با هر بعد برای آنها بین دو تا شش خصیصه یافت شده است . - 15 -

در مقاله ای تحت عنوان " تاثیر بازدارنده بر آموزش سازمانی در سازمانهای پیچیده" که توسط McLaughlin و همکاران در سال 2008 به رشته تحریر درآمده است ،به بررسی رفتاری که کارمندان ایجاد می کنند، به دست می آورند و دانش و اطلاعات را در یک زنجیره تولیدی پیچیده با نگاهی به درک بهتر برای شناسایی و اداره کردن موانعی که این چنین تغییراتی را به وجود می آوردند،پرداخته است .در این پژوهش روشهایی که کارمندان یک شرکت بزرگ به اطلاعات و دانش دسترسی می یابند و یا آن را ایجاد و تسهیم می کنند بررسی شده و سعی در فهم، تشخیص و چگونگی مدیریت کردن موانع انتقال دانش دارد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید