بخشی از مقاله
چکیده
پایاننامهها و تحقیقات دانشگاهی میتوانند سهم مهمی در حل مسائل صنعت کشور داشته باشند. موضوع این تحقیقات باید از یک سو در برگیرنده مسائل روز مراکز صنعتی بوده و از سوی دیگر ارزش لازم برای یک تحقیق علمی را دارا باشند. در این مقاله سعی شده است چارچوبی برای اختصاص و انجام مناسب این گونه تحقیقات ارائه گردد. در این راستا، روش انجام تحقیق به شکل قرارداد میان مرکز صنعتی و دانشگاه به علت مغایرت با اصول و شرایط کار تحقیقاتی مورد نقد واقع شده است. به عنوان یک روش جایگزین پیشنهاد شده است که یک جریان اطلاعاتی دو طرفه شامل مسائل روز صنعت و راهحلهای بدست آمده از تحقیقات دانشگاهی میان مراکز دانشگاهی و صنعتی برقرار شود. این طرح مبتنی بر فناوری اطلاعات است و در بستر اینترنت قرار دارد. نشان داده میشود که با این روش شرایط کار تحقیقاتی و ضرورتها و فوریتهای مرکز صنعتی به شکل مناسبی پوشش داده میشود.
کلمات کلیدی: دانشگاه و صنعت، تحقیق کاربردی، فناوری اطلاعات
-1 مقدمه
امروزه، نقش دانشگاهها از تربیت نیروی انسانی و تولید صرف دانش فراتر رفته و به تمرکز بر روی حل مسائل فنی و برآوردن نیازهای اقتصادی و اجتماعی گسترش یافته است. شواهد زیادی موجود است که نشان میدهند دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی میتوانند سهم مهمی در افزایش بهره وری اقتصادی و حل معضلات اجتماعی داشته باشند - شیخی، . - 1382 همچنین تعامل دانشگاه و صنعت میتواند از عناصر کلیدی نظام ملی نوآوری و ارتقاء چرخه تولید و بکارگیری دانش در هر کشوری باشد - باقری نژاد، . - 1391کشور ما نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه و نیازمند رشد و خودکفایی صنعتی از این قاعده مستثنا نیست.
با این حال مشاهدات حاکی از آن است که در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مراکز علمی و تحقیقاتی معمولاً ارتباط کمی با صنعت دارند - شفیعی، . - 1382 از یک سو صنایع، دانشگاه را به چشم منبع اصلی دانش و شریک فعالیتهای تحقیقاتی خود نمیبینند و از سوی دیگر اعضاء دانشگاهها بیشتر درگیر تحقیقات پایه هستند تا پروژههای توسعه فناوری و کمک به حل معضلات صنعتی - شفیعی، . - 1384 بخشی از این مشکل ناشی از سیاستگذاریهای دولت و نظام آموزش است. برای مثال نظام ارزشیابی اساتید که به تعداد مقالات فارغ از کاربردی و مرتبط بودن آنها امتیاز بالایی میدهد عاملی در جهت درگیر شدن اساتید به موضوعات پایه جهت انتشار مقاله در کنفرانسهای جهانی شده است - شفیعی، . - 1384
برای یکی از توانهای بالقوه دانشگاه که میتواند در خدمت نیازهای صنایع تولیدی و خدماتی کشور قرار گیرد تعداد کثیر پایاننامههایی است که هر ساله دانشجویان مقاطع مختلف جهت تکمیل واحدهای خود به انجام میرسانند. اما در عمل شاهدیم که از این توان به خوبی استفاده نمیشود و پایاننامههای زیادی با موضوعات تکراری و یا فاقد ارزش تحقیقاتی تصویب و ارائه میگردند - مردیس و بارکل، . - 2008 در این ارتباط، وجود سامانهای جهت مدیریت و جهتدهی به تحقیقات دانشگاهی میتواند گام موثری در استفاده از این توان بالقوه در خدمت رشد صنعت کشور باشد. در این حالت اساتید و دانشجویان به منبع قابل توجهای از موضوعات کاربردی و دادههای مورد نیاز تحقیق دسترسی خواهند داشت که انتخاب موضوع و انجام تحقیق را برای آنها تسهیل میکند.
در اینجا سوال اینست که مسائل صنعتی چگونه باید به موضوعات تحقیقات کاربردی تبدیل شده و این تحقیقات باید به چه شکل و تحت چه شرایطی انجام گیرند. آیا هر موضوعی ارزش انتخاب و انجام به عنوان یک تحقیق دانشگاهی را دارد؟ آیا موضوعات تحقیق باید به شکل سفارش و در قالب قرارداد به دانشگاهها محول شود؟ در این مقاله قصد داریم با نگاهی علمی به ماهیت تحقیق کاربردی و تحلیل جوانب انجام سفارشات تحقیقاتی مراکز صنعتی، بهترین چارچوب برای انتخاب و انجام این نوع تحقیقات در قالب تحقیقات دانشگاهی را ارائه کنیم . در این راستا نیاز داریم که نگاهی دوباره به ماهیت تحقیق کاربردی داشته و نحوه انجام آن را مرور کنیم. در قسمتهای بعد به این موضوعات میپردازیم.
-2 تحقیق کاربردی
-1 -2 چه موضوعاتی مناسب تحقیق کاربردی هستند؟
انواع تحقیقات را میتوان به شکل طیفی از تحقیقات بنیادی محض تا تحقیقات کاربردی متصور شد. تحقیقات بنیادی محض با انگیزه اولیه کشف و فهم حقایق صورت میگیرند و موجب گسترش مرزهای دانش بشری میگردند. تحقیقات کاربردی با استفاده از زمینه فراهم شده توسط تحقیقات بنیادی در جهت رفع نیازمندیهای بشر و بهبود و بهینه سازی ابزارها و روشها انجام میگیرند - کوپر و مک آلیستر، . - 1999 اگر تحقیقی حول یک مساله موجود با هدف ارائه راه حل شکل گیرد، یک تحقیق کاربردی مساله محور محسوب میشود. در حقیقت این روش راهی برای یافتن موضوع تحقیق کاربردی است - هولتن، . - 1999 در انجام چنین تحقیقی بایستی سعی شود روشها و نتایج حاصل به موارد مشابه تعمیمپذیر باشد. این تعمیم باید درجهت مسائل متفاوت با مساله اولیه بوده و در حد امکان به دانش موجود بیافزاید. تحقیقی که تعمیم پذیر نبوده و تنها یک مساله خاص را با استفاده از دانش موجود حل کند در واقع مشاوره یا توسعه 1 محسوب میشود و اصولا نباید موضوع تحقیقات دانشگاه باشد - اشمید، . - 2001 در واقع رسالت اصلی دانشگاه پژوهش در جهت گسترش مرزهای علم و ایجاد زمینه برای فناوریهای نوین است.
-2-2 توجه به ماهیت فعالیت تحقیقاتی در انجام سفارشات تحقیقاتی مراکز صنعتی
وقتی صحبت از نیازهای صنعت میشود باید به این نکته توجه داشت که هدف اصلی مراکز صنعتی فروش بیشتر محصول، کاهش هزینهها و افزایش درآمد است. این اهداف از فرمولهای تجاری و اقتصادی خاص خود پیروی میکنند که در آنها پارامترهایی نظیر فضای کسب و کار، سهم بازار، مزیت رقابتی، زمان، رضایت مشتری و غیره مطرح هستند. در نتیجه فضای تولید و صنعت شامل ریسکهای مالی و زمانی بسیاری است. فشار ناشی از چنین ریسکهایی نباید به سمت پروژههای تحقیقاتی این مراکز گسترش یابد زیرا اصولاً کار تحقیقاتی نیاز به زمان و آزادی عمل دارد. در واقع کار تحقیقاتی خصوصیات و شرایطی دارد که ممکن است برخی از آنها با مطالبات و نیازهای مراکز صنعتی سفارش دهنده تحقیق مغایرت داشته باشند.
برخی از این خصوصیات عبارتند از:
·تحقیقاصولاً نمیتواند محدود به زمان گردد و ممکن است شامل تغییر اساسی در زمانبندی و جهت باشد.
·ریسک شکست دارد و موفقیت آن به علاقه، خلاقیت و تواناییهای محقق و البته شانس وابسته است.
·نیازمند آزادی عمل و استقلال محقق و منابع الهام بخش متعدد است.
ملاحظه میشود که روشهای مدیریت پروژه مانند مشخص کردن گام و تعیین زمان تحویل و گماردن افراد به انجام تحقیق بدون احتساب علاقه و یا استفاده از افراد بیشتر برای کم کردن زمان تحویل در پروژههای تحقیقاتی کارایی ندارند. در شکل 1 روش نامناسب سفارش و انجام تحقیق نشان داده شده است. در این روش تولیدکننده مساله خود را در قالب یک پروژه قراردادی به محقق واگذار میکند. در این حالت محقق تحت فشار برنامه زمانبندی و اجبار در یافتن راهحل مشغول به تحقیق میشود. همانطور که ملاحظه میشود این رویکرد مغایر اصول یک کار پژوهشی علمی است و در نتیجه احتمال شکست آن زیاد است.
از طرفی زمان انتظار تا تکمیل تحقیق دارای ریسک مالی و زمانی بالایی برای واحد صنعتی است و ممکن است موجب از دست دادن مشتری و عقب ماندن از عرصه رقابت گردد. تکرار این امر میتواند موجب سرخوردگی تولیدکننده و کاهش احتمال سفارش مجدد تحقیق شود. انجام چنین تحقیقی در قالب یک پایاننامه دانشجویی به علت مهارت و تجربه کمتر دانشجویان به مراتب با ریسک بیشتری همراه است و این نکته از دلایل اصلی ما برای رد این رویکرد در انجام سفارش-های تحقیقات مراکز صنعتی توسط دانشگاه است.
