بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش شناسایی عوامل آسیب دیدگی باورها و اعتقادات دینی دانش آموزان، از دیدگاه خودشان، مربیان و صاحب نظران حوزوی و ارائه ی راهکارهای مقابله و درمان آسیب دیدگی باورها و اعتقادات دینی از دید متخصصین حوزوی بود. این تحقیق از نوع پیمایشی بود.
جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دوره ی متوسطه، مربیان پرورشی، و صاحبنظران حوزوی بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان، دانش آموزان و مربیان با استفاده از نمونه در دسترس و صاحبنظران حوزوی بصورت سرشماری نمونه آماری انتخاب شدند.
ابزار پژوهش پرسشنامه ی محقق ساخته بود. داده ها با استفاده از آزمون t تک نمونه ای مورد تجزیه و تجلیل قرار گرفت و نتایج نشان داد که نظر دو گروه دانش آموزان و صاحبنظران حوزوی در مورد تاثیر عدم فهم صحیح از دین بر دین گریزی، نظر دانش آموزان در مورد تاثیر عدم تناسب مفاهیم کتب دینی با نیازها و سطح رشد آنان بر دین گریزی، نظر مربیان پرورشی درمورد تاثیر عدم تطابق گفتار و رفتار دست اندرکاران امر تربیت دینی بر دین گریزی، دیدگاه دانش آموزان در مورد تاثیر عدم بهره گیری از مفاهیم قرآنی و تکیه صرف بر ظواهر دینی، برخورد سلیقه ای با مقررات و احکام دینی و قوانین اجتماعی، و ناهماهنگی بین دستگاه های تربیتی جامعه شامل خانواده، مدرسه، اجتماع و نهادهای متولی امر اسلامی کردن اجتماع بر دین گریزی معنی دار بود و بالاخره دیدگاه هر سه گروه در مورد تاثیر اجبار و اکراه در اجرای احکام و مناسک دینی و تاثیر همسالان و الگوها بر دین گریزی دانش آموزان معنی دار بود.
مقدمه
دین یکی از ارکان اساسی و ابزارهای کنترل درونی انسان و موتور محرکه ی جوامع بشری است، مشروط به اینکه خود انحطاط و اعوجاج مصون مانده باشد. روان شناسان، دین و دین ورزی را دارای کارکردهایی نظیر معنا بخشیدن به حیات؛ انسجام و تعادل شخصیت؛ کمک به تحمل فشارهای روانی؛ بهداشت، سلامت و آرامش روان؛ هدف بخشی و ایده آل پروری؛ سازگاری جهان درون و برون؛ و کاهش اضطراب و ترس از مرگ می دانند. دین، همچنین دارای کارکردهای اجتماعی نظیر سالم سازی جامعه، عدالت پروری و قانون مداری است و پشتوانه ای محکم برای اخلاق اجتماعی می باشد
سیر تکامل عقلانی و اعتقادی ذهن انسان را با چالشهایی مواجه می سازد که تردید در باورهای مقبول جامعه را در پی دارد. هر گاه به این چالشها مدبرانه پاسخ گفته شود، باورهایی صحیح، منطقی و مطمئن را در پی خواهد داشت و شخص را به سلوکی حکیمانه رهنمون می سازد و چنانچه بدرستی و درایت پاسخ گفته نشود به شکی ویرانگر و تباهی ساز مبدل می شود. نظام تربیی دینی بر آن است که تربیت ماهیتی دینی داشته باشد؛ اما این سعی به رغم پاره ای توفیق ها، با دشواری ها و بن بست هایی روبه رو بوده است که بخش به سوء فهم و عمل نسبت به دین و بخشی به ماهیت تدریجی و پیچیده ی تربیت دینی، مربوط می باشد.
گستره تربیت فراتر از مرزهای تربیت رسمی است. بنابراین آسیب های احتمالی تربیت نیز متشکل از عوامل و مولفه های متعددی نظیر نهادهای رسمی تربیتی، افراد، خانواده و جامعه می باشد. به دلیل مجاورت و درهم تنیدگی نقش عوامل رسمی و غیر رسمی در تربیت و تربیت دینی پرداختن به هر یک از آنها بطور مجزا ممکن نیست
یکی از این آسیبها دین گریزی است که بدلیل نقش ویژه ی آن در پدیداری دیگر آسیب های اجتماعی، اهمیت شایانی دارد.؛ به گونه ای که فزونی و کاستی آن، افزایش و کاهش آسیب های اجتماعی نظیر افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فساد و بزهکاری را به دنبال دارد و کاهش آن از آمار این گونه آسیب ها می کاهد
جامعه شناسان و روانشناسان به قدرت بازدارندگی دین در برابر هنجارشکنی و آسیب رسانی اعتراف دارند و دین را عامل مهمی در برقراری زندگی سالم اجتماعی می دانند. گوستاو یونگ دین نبود روحیه ی دینی در انسان را عامل بروز اختلالات و تشویش های روانی می انگارد
پژوهشها نشان از گرفتاری کمتر دین داران به هنجارشکنی و بزهکاری دارد: »جوانان کاتولیک که از دامن مادران مستغرق در مذهب برخاسته اند نسبت کوچکی را در میان بزهکاران حائز بوده اند؛ در صورتی که جوانانی که در دامن مادرانی تربیت شده اند که بهطور نامنظم به کلیسا می رفتند یا اصولا ً به کلیسا نمی رفتند نسبت بالاتری را دارا بودند.
پژوهش محسنی - - 1379 نشان داد که آسیب های اقتصادی - مفاسد اقتصادی - ، یاس و ناامیدی مردم ناشی از عوامل قضایی و امنیتی و آسیب های مدیریتی پس از انقلاب در تضعیف باورهای دینی مردم تاثیر زیادی داشته است.
ملکی بیرجندی - - 1379 در پژوهشی خود نشان داد که از جمله عوامل درون دینی دین گریزی، ناقص بودن دین، نارسایی مفاهیم و معارف دینی و سخت گیری دینی می باشد. گاهی نیز عدم سازگاری با مقتضیات زمان دین را به ورطه نابودی میکشاند. اگر دین نیازهای روحی، فکری و مادی بشر را برآورده نسازد، نیازمندان به دین، به خصوص جوانان، به دنبال تفکر و مکتبی میروند که جای خالی دین را پرکند.
گاه نیز سختگیری در اجرای احکام دینی، نه تنها متدینان بلکه تمام آحاد جامعه را به تکلف و تصنع میکشاند. در این شرایط فرد دیندار، ریاکارانه و علیرغم میل قلبی اعمالی را انجام می دهد که بدانها باور ندارد. پژوهش ربانی خوراسگانی و قاسمی - - 1380 حاکی است که: عوامل موثر بر دین گرایی یا دین گریزی مردم به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: عوامی برون دینی، مانند ویژگی مدیران و مشکلات اقتصادی و عوامل درون دینی. اینگونه عوامل با ارتقاء سطح آموزش و قدرت تفکر اعضای جامعه مشهود و ملحوظ می شود و اگر سیستم مذهبی به طور منطقی و استدلالی پاسخگوی نیاز فطری ومنطقی اعضای جامعه نباشد و متناسب با سطح فکر مردم اقدام نکند، جایگاه خود را تضعیف خواهد نمود.
پژوهش بشیری - - 1381 حاکی است که ضعف معرفتی و عدم دست یابی به هویت یابی، برداشت های غلط از دین یا سطحی نگری، احساس محدودیت نسبت به گزاره های دینی، فقدان یا عدم دست رسی به الگوهای مناسب، برخوردهای تند و سرزنش های افراطی و عدم ارضای نیازها از علل روان شناختی گریز نوجوانان از دین است.
پژوهش انتشاری و نوربخش - - 1381 علل شبهات و چالش های دانش آموزان در مسائل دینی را عواملی نظیر رسمی بودن دروس دینی و قرآن، بی توجهی به تعقل و خرد ورزی، فقدان جامع نگری و عدم تعادل در توجه به همه ابعاد معرفتی دین، کم رنگ شدن نقش مربیان و معلمان دینی و نقش الگوها، ناکارآمدی ارزشیابی دروس دینی و قرآن، جمود، سطحی نگری و ظاهر گرایی، مقابله ی سنت و مدرنیسم، سیاست های فرهنگی و تربیتی نظیر عدم هماهنگی کامل بین دستگاه های تربیتی - خانواده ، مدرسه، نهادهای دینی و اجتماع - قلمداد نموده است، بعلاوه شفافیت کم برخی از مفاهیم دینی و سلیقه ای عمل کردن، وجود تعارض بین اهداف تربیتی یا عدم تناسب میان اهداف مطرح شده با نیاز سنی و شرایط زمان و علایق و انگیزه های دانش آموزان، نداشتن سیاستی مدون و ثابت و متناسب نبودن اهداف بلند مدت با جهانی شدن، کافی نبودن سرمایه گذاری های زیربنایی مادی و معنوی و اولویت ندادن به توسعه نهاد تعلیم و تربیت دانسته است.
پژوهش رفیع پور - - 1384 حاکی است که اعتقاد مردم به دین و مظاهر دینی در سال 71 نسبت به سال 65 کمتر شده است. وی علل این امر را فشار مادی و فقر زیاد، تغییر نظام ارزشی جامعه و رواج سودجویی، تبلیغ و رواج تجمل گرایی از طریق رسانه های جمعی و نقش دولت دانسته است.
پژوهش علیزاده، بزرگی و رضوی - - 1384 علل آسیب باورها و اعتقادات دینی را شامل آسیبهای ساختاری حوزه ها - عدم برگزاری کنکور ورودی، غفلت حوزه ها از تحولات علمی روز، فقدان شناخت و بینش مناسب، عدم تعامل صحیح با قشر روشنفکر و تحصیل کرده، عوام زدگی - و آسیب در الگوی رفتاری طلاب - بیگانگی طلاب با قرآن، عدم آموزش کافی و صحیح زبان عربی و ناشناخته ماندن نهج البلاغه و ناآشنایی طلاب با آن - تلقی کرده اند. عاطف الزین - 1996، ترجمه ی رجبی و کمالی نیا، - 1375 ریشه های ضعف و عقب ماندگی مسلمین و باورهای اسلامی را وجود افکار مخالف اسلام، آموزش استعماری، بزرگ داشت افراطی برخی از علوم، زندگی اجتماعی غیر اسلامی، شکاف عمیق بین مسلمانان و حکام اسلامی، منطقه پرستی، ملیت پرستی و سوسیالیسم دانسته است.
سعادت - 2000 ، ترجمه ی مشایخی راد - عدم استفاده از روش های غیر مستقیم تربیتی مثل اردوها، بی توجهی به شادابی و نشاط دانش آموزان، کاربردی نبودن احکام و مباحث دینی در زندگی فردی و اجتماعی، کم رنگ شدن نقش مربیان و معلمان دینی، فقدان جامع نگری و عدم توجه متعادل به همه ی ابعاد معرفت دین، ناهماهنگی و تعامل ناکافی بین دستگاه های تربیتی را از علل مهم آسیب باورهای دینی نوجوانان یافته است.
علی اسماعیل - 2000 ، ترجمه ی مشایخی راد - کم سوادی و عدم تخصص موضوعی برخی از معلمان و مربیان دینی، شفاف نبودن مباحث معرفتی و چندگانگی دیدگاه ها یا نظرات معلمان و مربیان، تاثیر فن آوری های نوین در انحطاط اخلاقی را از مهم ترین علل دین گریزی یافته است.
روش شناسی
روش پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی، جامعه آماری کلیه دانش آموزان پسر و دختر دوره راهنمایی و متوسطه، معلمان و مربیان پرورشی و طلاب حوزه علمیه لامرد بودند. بر اساس جدول کرجسی و مورگان، برای انتخاب نمونه در مورد دانش آموزان، معلمان و مربیان پرورشی از روش نمونه گیری تصادفی در دسترس و در مورد صاحب نظران حوزوی، به روش سرشماری اقدام شد و نمونه ای شامل 330 دانش آموز، 188 مربی، 24 نفر طلبه انتخاب شدند. ابزار پژوهش یک پرسشنامه محقق ساخته بود و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t تک نمونه ای استفاده شد. بدلیل حساسیت بالای موضوع باور های دینی و دین گریزی به شرکت کنندگان در طرح از حیث محرمانه بودن اطلاعات شخصی و این که شرکت در طرح، خطر جانی، عاطفی و حیثیتی و اجتماعی ندارد، اطمینان لازم داده شد.
یافته های پژوهش
سوال اول پژوهش: از نظر نوجوانان دانش آموز، هر یک از عوامل هشتگانه ی عدم فهم صحیح از دین، عدم تناسب مفاهیم کتب دینی با میزان رشد دانش آموزان، عدم تطابق گفتار و رفتار متولیان امور تربیت دینی، عدم بهره گیری از مفاهیم قرآنی، برخورد سلیقه ای با مقررات و احکام دینی، اجبار و اکراه در اجرای احکام و مناسک دینی، ناهماهنگی بین نهادهای تربیتی جامعه و تاثیر پذیری از همسالان؛ تا چه میزان بر دین گریزی نوجوانان و جوانان موثر است. به منظور پاسخگویی به این سوال از آزمون t تک نمونه ای استفاده شد که نتایج در جدول شماره - 1 - درج گردیده است.
جدول شماره : - 1 - آزمون t تک نمونه ای تاثیر عوامل هشت گانه بر دین گریزی از دیدگاه دانش آموزان
