بخشی از مقاله
چکیده
لحن در ادبیّات، آهنگ کلام و نحوة بیان کلمات و جملات است که بخش عمده اي از معناي کامل اثر ادبی را تشکیل می دهد. هر شعر یک لحن اصلی دارد اما لحن هاي فرعی هم در آن به چشم می خورد. عوامل متعددي مانند زبان ساده، واژگان، وزن شعر، ساختار جمله و صورخیال لحن شعر را تشکیل می دهند و عواملی نیز مانند استفاده از هجاي کوتاه یا بلند باعث سریع شدن و یا کند شدن لحن می شوند و می توانند لحن یک شعر را عوض کنند.
از لحن یک شاعر در شعر خود، می توان به وضعیت شاعر و احساس و ارتباط او با خوانندگان و همچنین دیدگاه کلی او راجع به شعرش پی برد. در این مقاله ، لحن و عوامل ایجاد و تغییر آن در شعر »کوچه« از فریدون مشیري توضیح و تبیین شده است؛ همچنین بهقشن و اهمیّت لحن در این شعر و تمام اشعار پارسی اشاره هایی شده است.
مقدمه و بیان مسئله
هر شعري در واقع، ابزار انتقال تجربه و عواطف است. کار شعر تأثیر در نفوس است و تجارب و عواطفی را به خواننده منتقل می کند. اشعار تعلیمی، اجتماعی، دینی و اخلاقی در ذهن انسان تأثیري انکار نشدنی دارند. یک شاعر هنگامی در برقراري ارتباط با خواننده موفق است که صورخیال و ساختار شعرش را با لحن آن هماهنگ کند و با استفاده از تغییر لحن در شعر، اثر خود را از کسالت دور کند و به خواننده انگیزه دهد که تا انتها شعر را بخواند.
لحن، آهنگ کلام و رنگ احساسی اثر ادبی است و ما هنگامی در فهم یک شعر موفق هستیم که لحن آن را بفهمیم و اگر به طور مثال شعر، لحنی اندوهگین دارد، باید آن را با آهنگی محزون بخوانیم. فریدون مشیري، شاعر شعر - کوچه - شاعري بسیار احساسی است و در دفترهاي شعرش می توان انواع مختلف لحن را دید. او همه حالات روحی و احساسی انسان را در شعرش تصویر کرده است و هنگامی که با ما با زبان صبح و برگ و زیبایی سخن می گوید و از جانب ما پاسخی نمی شنود، به زبان اشک متوسل می شود و می گوید:
چهل سال اگر بگذراندم به هیچ
همین بس که در رهگذار وجود
کسی را به جز خود نگریانده ام !
شعرکوچه، از مشهورترین اشعار فریدون مشیري است که در دفتر »ابر و کوچه« قرار دارد. این شعر به دلیل داشتن زبان ساده اي که براي همگان قابل فهم است و هم چنین بار عاطفی قوي اي که دارد، از بهترین اشعار نوي فارسی است. در شعر کوچه، یک لحن اصلی وجود دارد که ازابتدا تا انتهاي شعر تحت تأثیر عوامل خاصّی متجلی شده است. علاوه بر لحن اصلی، چند لحن فرعی نیز در لابه لاي این شعر دیده می شود. لحن در این شعر با استفاده از عوامل متعددي متجلی شده است و در این مقاله، با استناد به کتب و منابع علمی در پی شناسایی این عوامل و چگونگی تغییر لحن در شعر کوچه هستیم.
سؤال پژوهش
در رابطه با صورت مسئله اصلی ما؛ یعنی عوامل لحن ساز در شعر کوچه، سؤالات زیر مطرح می شود:
- لحن در این شعر چگونه متجلی شده است؟
- لحن شعر کوچه، چگونه لحنی است؟
- کدام عامل بیشترین تأثیر را در شکل گیري لحن این شعر داشته است؟
- چه عواملی باعث تغییر لحن شعر شده اند؟
پس از پاسخگویی به این سوالات، باید بگوییم که هدف از تألیف این مقاله، شناسایی لحن و عوامل لحن ساز در شعر مشهور کوچه است که در متن اصلی مقاله به صورت مبسوطی توضیح داده می شود تا هدف حاصل شود. ابیات این شعر و عوامل لحن ساز موجود در این ابیات بررسی خواهند شد .
پیشینه پژوهش
لحن در شعر نقش عمده اي دارد و درك درست ما از یک شعر زمانی حاصل می شود که ما لحن آن را فهمیده باشیم. متاسفانه تاکنون در زمینه»لحن شعر«پژوهش هاي زیادي صورت نگرفته است. از این بین می توان به مقاله اي با عنوان »عوامل ایجاد، تغییر، تنوع و نقش لحن در شعر« از محمدرضا عمرانپور و همچنین مقاله اي از نرگس اسکوویی به نام »عوامل مؤثر در ایجاد لحن حماسی در شعر خاقانی « اشاره کرد. این نخستین بار است که شعر کوچهاز فریدون مشیري از نظر لحن و عوامل لحن ساز بررسی می شود.
فریدون مشیري و شعر کوچه
حال که هدف، بررسی لحن در شعر کوچه، از فریدون مشیري است. براي حصول به این مطلب لازم است که ابتدا توضیح مختصري در رابطه با شاعر این شعر، یعنی فریدون مشیري، بدهیم. فریدون مشیري در سال هزار و سیصد و پنج در تهران متولد شد. او همزمان با تحصیل در اداره پست و تلگراف نیز مشغول به کار شدمدتی. بعد در رشته ادبیّات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت.
او در حین تحصیل، به کار مطبوعات نیز روي آورد و با مجله سخن به سردبیري دکتر پرویز ناتل خانلري همکاري داشت. او هم چنین در شوراي موسیقی و شعر رادیو نیز عضویت داشت. مشیري سرودن شعر را در نوجوانی آغاز کرد و آثار زیبایی را خلق کرد. وي در سوم آبان ماه سال هزار و سیصد و هفتاد و نه در تهران درگذشت . از فریدون مشیري چندین دفتر شعر به جاي مانده است که از میان آن ها می توان به »بهاران را باور کن«، »ابر و کوچه«، »آه باران«، »تشنه طوفان«، »گناه دریا« و »پرواز با خورشید« اشاره کرد.
معروف ترین اثر فریدون مشیري »کوچه« نام دارد که در سال هزار و سیصد و سی و نه در مجله روشنفکر چاپ شده است. این شعر از زیباترین اشعار عاشقانه فارسی است و در بحر رمل - فاعلاتن فعلاتن - سروده شده است.»کوچه، بیان یک خاطره دلپذیر از عشقی سالم، شرم آلود، شیرین، غم انگیز، بی خطر، بی ضرر، معصومانه، گذرا و در عین حال پایدار است. - «مشیري، - 83 :1375
