بخشی از مقاله
خلاصه
پژوهش حاضر با هدف بهرهگیری از یکی از شیوهای نوین ِپژوهش، تحت عنوان »فراتحلیل«، به تحلیل و ترکیب نتایج پژوهشهای انجام شده پیرامون مطالعات انجام شده در باره نقش خودکارآمدی در پیشرفت تحصیلی فراگیرندگان، انجام شده است. مطالعات مربوط بررسی رابطه خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی عمدتاً در قالب مدلهای کلاسیک آماری انجام گرفته است؛ درحالی که متغیرهای مذکور ذاتاً نادقیق و رابطهی بین آنها نیز یک رابطهی نادقیق است، لذا مناسب است که از رویکرد فازی برای تحلیل دادهها استفاده نمود.
بدین منظور، تعداد 34 پژوهش انجام شده در زمینه مطالعات خودکارآمدی در پیشرفت تحصیلی از پایگاههای اطلاعات علمی جستجو و انتخاب شدند. معیار انتخاب پژوهشها اعتبار علمی، داشتن گزارش کامل آماری، پایایی و روایی ابزار، روش، جامعه و نمونه آماری مشخص بود. نتایج پژوهش حاضر با بهره گیری از روش ترکیب اندازه اثر با رویکرد فرضیه فازی نشان داد که بین خودکارآمدی با عملکرد تحصیلی در جامعه ایران، با درجه اطمینان 66 - 0/66 درصد - رابطه معنی داری وجود دارد.
-1 مقدمه
در عصر حاضر تعلیم و تربیت و به طور کلی تحصیل بخش مهمی از زندگی هر فرد را تشکیل میدهد، به علاوه کیفیت و کمیّت تحصیل نیز نقش مهمی را در آینده فرد ایفا میکند. بر این اساس نزدیک به یک قرن است که روانشناسان به صورت گسترده در تلاش برای شناسایی عوامل پیشبینی کننده پیشرفت تحصیلی میباشند. یکی از متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، خودکارآمدی1 است.
خودکارآمدی بنیادیترین سازوکار ان سان برای اداره و کنترل حوادث تأثیر گذار بر زندگی و سلامت افراد و همچنین به عنوان بخش مهمی از سی ستم »خود«،به توانایی ادراک شده فرد در انجام یک تکلیف یا کنارآمدن با موقعیّتهای خاص اطلاق میشود که در عملکرد مناسب افراد نقش اساسی ایفا میکند.[7] افراد دارای خودکارآمدی بالا از فر صتهای محیطی به خوبی ا ستفاده مینمایند و سعی دارند بر محدودیت های محیط چیره شوند. ولی افراد ناکارآمد در قبال موانع و محدودیتها ناامید میشوند.
در حقیقت، خودکارآمدی نقش یک میانجی و تسهیل کننده را در بین کنشهای شناختی ایفا میکند و زمانی که به تکلیف معینی اخت صاص دا شته با شد، پیش بین بهتر و دقیقتری برای پی شرفت تح صیلی خواهد بود .[2] پژوهشهای ب سیاری نیز رابطه مثبت بین خودکارآمدی و پی شرفت تح صیلی را تأیید کردهاند. همچنین م شخص شده ا ست که خودکارآمدی با سطوح بالای بهرهگیری از راهبرد های شناختی و پایداری درانجام دادنِتکالیف درسی، رابطه مثبتِ معنادار دارد7 ].
ترکیب نتایج و استفاده از پژوهشهای انجام شده - به عنوان واحد تحلیل - در قالب فراتحلیل، برای به دست آوردن یک تصویر کلی و بدون ابهام از یک مو ضوع پژوه شی، به مراتب مفیدتر و مؤثرتر از تعریف طرحهای پژوه شی جدید در آن مو ضوع ا ست. بر این ا ساس پژوهشهایی که در زمینه نقش متغیر خودکارآمدی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام شده، برای بدست آوردن یک تصویر کلی و بدون ابهام از این موضوعِ پژوهشی ضروری به نظر میر سد.
بی شتر مفاهیم در روان شنا سی و علوم رفتاری مانند مفاهیم خودپنداره، خودکارآمد و خلاقیت، مفاهیم نادقیق و فازی ه ستند. افزون بر مطلب بالا، گاه روابط نیز نادقیق و تقریبی ا ست. برای مثال، عبارت زیر را در نظر بگیرید: "اگر یک دانشآموز در محیط خانوادگی خ شن رشد کند، آنگاه وی به احتمال زیاد شخ صیت پرخا شگر خواهد دا شت".
در این عبارت، رابطهی بین محیط خانواده و پرخا شگری یک رابطه دقیق و قطعی نی ست بلکه یک رابطه نادقیق و فازی ا ست. ریا ضیات و منطق فازی، ابزارهای منا سبی برای مدل سازی و تحلیل در چنین و ضعیتهایی فراهم میآورد. پژوهش حا ضر نیز به دنبال الگوی تازهای است که در آن برخی متغیرهای مربوط به پیشرفت تحصیلی، مدلسازی و تأثیر آنها بر یکدیگر تحلیل شود. بر ا ساس تمهیدات مذکور، در پژوهش حا ضر سعی شده ا ست تا به برر سی و ترکیب نتایج پژوهش های انجام شده در زمینهی نقش خودکارآمدی در پیشرفت تحصیلی فراگیرندگان، اقدام گردد. با توجّه به تمهیدات یاد شده، فرضیه پژوهش حاضر عبارت است از: بین خود کارآمدی و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد.
-2 روش
روش مورد استفاده در این پژوهش فرا تحلیل مطالعات انجام شده با استفاده از شیوه کمّی سازیِ اندازه اثر بوده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی پژوهشهای که به بررسی نقش خودکارآمدی بر پیشرفت تحصیلی فراگیرندگان پرداخته و در مجلات علمی و پژوهشی کشور ایران، پایانامهها و طرحهای پژوهشی منتشر شده، تشکیل دادند. برای یافتن پژوهشهای مربوط از منابع ذیل استفاده شده است:
-1مرکز اسناد و اطّلاعات مدارک علمی ایران
-2پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی
-3 کتابخانه ملی ایران
-4 پژوهشها و انتشارات پژوهشگاه مطالعات تعلیم و تربیت
-5 دانشگاههای وابسته به وزارت علوم تحقیقات و فناوری. روش نمونهگیری گلوله برفی و هدفمند بود، بدین صورت که ازمنابع، اطّلاعات، مقالات و پژوهشهای انجام شده ردیابی شد و ازمیان65 پژوهش جمع آوری شده، تعداد 34پژوهش، به عنوان نمونه پژوهش انتخاب گردید. ملاک انتخاب این مطالعات، روش پیشنهادی تانابه [9] میباشد که عبارت است از: - 1 مطالعه با حجم نمونه زیاد، - 2 ابزار اندازه گیری مناسب و دارای پایایی و روایی لازم، - 3 پژوهشهای کارشناسی ارشد و بالاتر، و - 4 روش نمونه گیری مناسب - نمونه گیری تصادفی - .
برای گردآورری اطّلاعات این پژوهش، براساس معیارهای تانابه، فهرستی تهیه گردید و ملاکهایی از قبیل مانند گزارش صریح جامعه آماری، نمونه گیری، روش پژوهش، روش آماری، روایی و پایایی ابزار، و گزارش کامل نتایج آماری لحاظ گردید. پژوهشهایی که مؤلفه های یاد شده را نداشتند، کنار گذاشته شدند و در نهایت 34 پژوهش - شامل20پایان نامه و 14مقاله - ، با تعداد 11211 نفر و متوسط حجم نمونه 330 نفر جهت تحلیل، انتخاب گردید.
برای تحلیل ِاطّلاعات جمع آوری شده ازپژوهشهای مورد نظر، پس از کدگذاری، از نرم افزار جامع فراتحلیل1و R برای انجام محاسبات آماری استفاده گردید، بدین ترتیب که آزمونهای آماری استفاده شده درفرضیات پس از تبدیل به اندازه اثر2از طریق فرمولهای ارائه شده توسط ولف[11]، با ترکیب اندازههای اثر به روش روزنتال مورد تحلیل قرارگرفتند.
