بخشی از مقاله
چکیده
با مراجعه به فرهنگ اسلامی نشأتگرفته از سیره و سخنان معصومین - ع - ، اهمیت نهاد خانواده در فرهنگ اسلامی پیش از پیش بر همگان روشن خواهد شد؛ بنابراین ضرورت دارد که چارچوب منسجمی جهت حفاظت و نگهداری از این نهاد مهم در راستای تعالیم اسلامی ارائه شود. مهمترین عوامل مؤثر بر تحکیم خانواده ریشه در درون خانواده دارد و و نقش اصلی در تحکیم بنیاد خانواده را خود اعضای آن ایفا مینمایند. بنابراین تشکیل صحیح نهاد خانواده و توجه به روابط صحیح میان اعضای آن، از نخستین گامهای مهم تحکیم بنیان خانواده است. تبعیت از سرپرست خانواده، خوشرفتاری و محبت و مودّت بین اعضای خانواده، هبه و هدیهدادن به یکدیگر آثار متعددی دارد که تمام آنها در تحکیم خانواده نقش مهمی را ایفا مینمایند.
صداقت بین اعضای خانواده نیز به جهت آنکه موجب وحدت و همدلی اعضای خانواده میشود در زندگی درونخانوادگی اعضا تأثیر مستقیم دارد و تقویت بنیان خانواده را در بر خواهدداشت. آراستگی و پیراستگی در منزل و برنامهریزی همهجانبه اقتصادی، فرهنگی، دینی و .... برای خانواده و همچنین التزام به کار و تلاش برای رفاه اقتصادی خانواده از جمله عوامل و راهکارهای امام رضا - ع - در جهت تقویت بنیان خانواده است. لازم به ذکر است که تمامی این موارد زمانی عملی و نتیجهبخش خواهد بود که اعضای خانواده به پیروی کامل از تعالیم دینی بپردازند.
مقدمه
نهاد خانواده را میتوان بهعنوان مهمترین نهاد موجود در فرهنگ اسلامی دانست؛ شاهد این ادعا را میتوان در آیات قرآنکریم جستوجو نمود. بخش قابلتوجهی از آیات قرآنکریم به تنظیم و تعدیل روابط اعضای خانواده، حقوق و وظایف همسران و فرزندان اختصاص دارد. رجوع به این آیات، علاوه بر آنکه نشاندهنده اهمیت نهاد خانواده در فرهنگ اسلامیاست، بیانگر آن است که حفاظت و نگهداری از این نهاد وظیفه مهمیاست که ضرورت آن در همه اعصار احساس میشود. اهداف خانواده و هدف تأسیس آن ایجاب میکند که بانیان آن - زن و شوهر- در تحکیم این نهاد تلاش خود را بهکار ببندند.
علاوه بر تأکید فراوان اخلاقی و سفارشات حقوقی قرآنکریم در قالب آیات، شاهد آن هستیم که روایات گرانقدری از جانب ائمه طاهرین - ع - برای تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده، بیان گردیدهاست که توجه به این روایات و واکاوی عوامل مؤثری که از سوی این بزرگواران در راستای تحکیم خانواده بیان گردیدهاست، میتواند گام مهمی در راستای تحکیم خانواده باشد.
سعی نگارنده در راستای استخراج عوامل حفظ و نگهداری نهاد خانواده و تحکیم بنیانهای، استفاده ازسیره وسخنان امام رضا - ع - است؛ از اینرو از مجموعه گرانبهای باقیمانده از ائمه - ع - ، سیره و سخنان امام رضا - ع - مورد بررسی قرار میگیرد. عوامل مؤثر در تحکیم خانواده در یک نگاه کلی به دو بخش عمده تقسیم میگردد: عوامل برونخانواده و عوامل درونخانواده. از آنجا که سفارشات قرآنکریم و روایات معصومین - ع - تأکید ویژه بر نقش اعضای خانواده و اثرگذاری آنان در تحکیم خانواده است، در این مقاله عوامل دورنخانوادهای مؤثر بر تحکیم خانواده از منظر امام رضا - ع - شناسایی و مورد بررسی میگیرد.
آنچه که قبل از پرداختن به بحث عوامل درونخانوادگی مؤثر بر تحکیم روابط خانواده ضرورت دارد، این است که تعریف مختار از خانواده و تحکیم خانواده را بیان داریم و سپس به بیان عوامل تحکیم آن بپردازیم.
.1 مفهومشناسی خانواده و تحکیم خانواده
تعاریف گوناگونی برای خانواده ارائه شدهاست که مهمترین نکته در تمامی این تعاریف، انتظاراتیاست که از کارکرد خانواده در جوامع میرود. از اینرو از میان تعاریفی که برای خانواده بیان گردیدهاست، تعریف مختار این مقاله تعریفیاست که جناب قنادان با تحقیق و توجه به عوامل درونخانوادگی مؤثر بر تحکیم روابط خانواده با تکیه بر سیره و سخنان امام رضا - ع - زوایای مختلف خانواده انتخاب کردند: »خانواده متشکل از افرادیاست که از طریق پیوند زناشویی، همخونی یا پذیرش فرزند با یکدیگر بهعنوان زن، مادر، پدر، شوهر، برادر، خواهر و فرزند در ارتباط متقابل هستند، فرهنگ مشترک پدید میآورند و در واحد خاص زندگی میکنند.
عاملی که زمینهساز انتخاب این تعریف بهعنوان تعریف مختار این مقاله گردید این است که در این تعریف به پیوند عمیق و پایدار جسمی و روحی چند نفر برای زیستن در کنار هم و در یک فضای واحد توجه شدهاست. تحقق این پیوند عمیق زمینهساز، معنا پیدا کردن خانواده است و قوام خانواده به میزان پیوند اعضا و عمق این پیوند بستگی دارد.
نکته مثبت دیگر در این تعریف این است که خود به خود به جنبه تحکیم روابط خانوده نیز توجه داشتهاست؛ چرا که بنابراین تعریف، کارایی نهاد خانواده در جامعه، زمانی تحقق پیدا میکند که فرهنگ مشترکی را تولید کرده و بر پایه این فرهنگ مشترک در میان خود و سایر اعضای جامعه زندگی نمایند و همین فرهنگ مشترک نشان از تحکیم استواریاست که باید در میان اعضای خانواده وجود داشتهباشد؛ چرا که یکی از عوامل به وجودآورنده فرهنگ مشترک، هماهنگی و استحکام روابط موجود میان اعضای خانواده است که به خوبی در این تعریف به آن توجه شدهاست.
.2 تشکیل صحیح نهاد خانواده
بنیان نهاد خانواده با برقرار ساختن پیمان زناشویی میان دختر و پسر شکل میگیرد. هرچه این ارتباط بهتر و بر اساس چارچوب صحیح برقرار شود، خانواده محکمی را پدید میآورد، که نسبت به سایر خانوادهها که ارتباط میان پسر و دختر به خوبی برقرار نگردیدهاست، اشکال ایجاد مینماید. بنابراین اولین و ضروریترین راهکار و عامل حفظ و تحکیم بنیان خانواده، تشکیل یافتن صحیح نهاد خانواده است.
تشکیل کانونی به نام خانواده، اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا با توجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کنونی برای هر کسی یک بار در طول زندگیاش این فرصت پیش میآید. زوج یا زوجهای که انتخاب میشود علاوه بر آنکه در تمام شئونات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شریک طرف مقابل محسوب میشود، باید در نظر داشته باشد که مادر فرزندان، و مربی کودکان است و یا آن که پدر و مسؤول و مدیر خانواده است.
