بخشی از مقاله
چکیده
استفاده نادرست از خاك زراعی باعث تخریب خاك و مشکلات زراعی عدیدهاي شده است. هدف پژوهش حاضر سنجش نگرش گندمکاران شهرستان ایوان در زمینه مدیریت پایدار خاك زراعی و تحلیل رگرسیونی عوامل تأثیرگذار بر آن بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 168 نفر تعیین شد که با استفاده از روش نمونهگیري تصادفی سادهα مورد سنجش قرار گرفتند.
روایی و پایایی پرسشنامه به ترتیب توسط پانل متخصصان و محاسبه آلفايکرونباخ - 0/7 - مورد تأیید قرار گرفت. نتایج تحلیل رگرسیونی چندمتغیره نشان داد که متغیر مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، میزان تماس با بخش ترویج، درآمد سالیانه، در مجموع قادرند 0/81 درصد از تغییرات نگرش کشاورزان گندمکاران نسبت به مدیریت پایدار خاك را پیشبینی کنند.
مقدمه
دشواري هاي مربوط به تخریب ساختمان خاك مانند سله سطحی، فشردگی، نفوذ کند آب و همچنین مساله زهکشی ،فرسایش و آلودگی، باروري خاكها را در همه جاي دنیا به مقدار زیاد کاهش داده است، این پدیده در کشورهاي در حال رشد از جمله ایران محسوستر است. سطح جنگل هاي کشور از سال 1341 تاکنون از 18 میلیون هکتار به 12 میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است.سطح مرتع نیز سیر نزولی داشته و از 90 میلیون هکتار به 50 میلیون هکتار رسیده است. در این میان سطح بیابانهاي ایران افزایش یافته که از 12 میلیون هکتار به 15 میلیون هکتار رسیده است
به منظور تولید فراوردههاي کشاورزي در سطح جهانی توجه فزایندهاي به مدیریت پایدار خاك شده است. اگر قرار باشد که تولیدات کشاورزي همگام با تقاضاي جمعیت رو به افزایش دنیا پیش برود، از خاكها باید به گونهاي صحیح بهرهبرداري شود
در سرتاسر دوران تمدن، بشر با بحران تامین نیازهاي خود و همزمان با آن نگهداري منابع براي نسلهاي آینده روبه رو بوده است، در واقع هم اکنون مبارزه در این راه از هر زمان دیگري شدیدتر است. زیانهاي محیطی فزایندهاي که بر اثر عملیات کشاورزي نوین به وجود آمده است مانند کم شدن درآمد، فرسودگی و تخریب سریع منابع خاك و آب و کمبود غذا در مناطقی از کشورهاي در حال رشد، محور اصلی توجه ما را به کشاورزي پایدار تشکیل میدهند. خوشبختانه یکی از هدفهاي اصلی سیاست برنامه اي دولت جمهوري اسلامی ایران نیز تامین رشد وتوسعه پایدار بخش کشاورزي با تاکید بر حفظ، احیا و بهرهبرداري متعادل از منابع پایه - آب، خاك، پوشش گیاهی و... - ذکر شده است
کشاورزي پایدار و مسائل محیطی و اقتصادي- اجتماعی همراه آن یک موضوع جهانی است و به مطالعه و بررسی همه جانبه نیازمند است. در حالی که موضوع جالب و جذابی به نظر میرسد تشخیص نقطه شروع در مساله پیچیده کشاورزي پایدار چندان ساده نیست، با این حال به نظر می رسد که بهبود کیفیت خاك و فرایندهاي حیات بخش آن میتواند آغازي مناسب باشد
به دلیل سرعت افزایش جمعیت به ویژه در کشورهاي در حال توسعه، سرانه مساحت اراضی قابل کشت حتی بدون توجه به خطرات تخریب خاك در حال کاهش است . [14] شایان ذکر است با اینکه وسعت کل اراضی فاریاب به طور مداوم در حال افزایش است، اما وسعت تخریب اراضی کشاورزي جهان در دهه 80، سالانه 10 میلیون هکتار و در دهه 90، سالانه 15 میلیون هکتار گزارش شده است
در ایران نیز بهره برداري از منابع آب و خاك محدود و حساس، یکی از عمدهترین مسائل کشاورزي به حساب میآید. این در حالی است که بیش از 60 درصد خاكهاي ایران کمتر از 1 درصد و در بخش قابل ملاحظهاي از آنها کمتر از نیم درصد ماده آلی دارند[5] به طوري که برآورد شده است از حدود 18/7 هکتار از اراضی موجود در چرخه تولید حدود 7/8 میلیون هکتار آن اختصاص به اراضی فاریاب دارد که با نرخ بهرهوري 50 تا 60 درصد بهرهبرداري میشود
به علاوه، سازمان خوار وبار کشاورزي جهانی - - FAO در سال 2000 با توجه به اولویت پتانسیل و محدودیتهاي منابع اراضی بر مبناي هفت عامل، 160 کشور جهان را از لحاظ پتانسیل و محدودیتهاي خاك رتبهبندي کرد که ایران در بین کشورهاي جهان حائز رتبه 153 بود که بیانگر پایینترین رتبه و نیز محدودیتهاي شدید منابع خاك در ایران میباشد[11] نتایج بررسی کارشناسی گروه توسعه کشاورزي پایدار وزارت جهاد کشاورزي نشان داد منابع خاك ایران در مقایسه با متوسط جهانی و آسیا در درجه بالاتري از تخریب قرار دارد که به 60 درصد منابع می-رسد[7] محققان، دلیل اصلی تخریب خاك زراعی را فقدان ارزیابی نگرش کشاورزان در زمینه مدیریت خاك مطرح کرده بودند، که باعث شکست اکثر مروجان در زمینه توسعه و پذیرش شیوههاي مدیریت خاك زراعی بود
پژوهش دسبیز و همکارانش، درباره ارزیابی نگرش کشاورزان نسبت به مدیریت حاصلخیزي خاك نشان داد که کشاورزان 62 شاخص را براي ارزشیابی و نظارت حاصلخیزي اراضی خود ذکر کردند. این شاخصها به 5 طبقه تقسیمبندي شدند که عبارتند از: ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی خاك، شاخصهاي مدیریت کشاورزي، شاخصهاي عملکرد محصول، شاخصهی محیطی و شاخصهاي بیولوژیکی
در مطالعه اي بنت و همکارانش در خصوص شاخصهاي کیفیت خاك نشان دادند اغلب کشاورزان اطلاعات خوبی در مورد ویژکیهاي فیزیکی و شیمیایی خاك داشتند، اما در مورد ویژگیهاي بیولوژیکی خاك دانش مدیریتی ضعیفی داشتند
نتایج پژوهش بیوکت نشان داد که عوامل شخصی - نظیر سن و وضعیت تحصیلی - ، عوامل اجتماعی و اقتصادي - نظیر بعد خانوار، اندازه مالکیت زمین، درآمد خارج از مزرعه، دسترسی به اطلاعات و وضعیت بهرهبرداري از اراضی کشاورزي - و عوامل تکنولوژیکی - پیچیدگی، آزمونپذیري، قابلیت رویت و مزیت نسبی - بر سطح دیدگاه کشاورزان از مشکلات فرسایش و نتایج بهرهوري آنها تاثیر دارند
در پژوهشی اندریس و همکارانش اظهار داشتند مشارکت گروههاي کانونی در مزارع نمایشی، نگرش کشاورزان در مورد اطلاعات شاخصهاي کیفیت خاك ارتقا میدهد که این عامل موثر باعث شد تا شاخص-هاي کیفیت خاك را سریعتر بپذیرند و عملکرد محصول و درامد خالص زراعی خود را افزایش دهند
مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع توصیفی- همبستگی میباشد . ابزار اندازهگیري این پژوهش پرسشنامه اي شامل هفت بخش، ویژگی-هاي جمعیتشناختی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، منزلت اجتماعی، میزان تماس با بخش ترویج، میزان استفاده از وسائل ارتباط جمعی و میزان دسترسی به نهادههاي کشاورزي بود. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از اجراي پیشآزمون و محاسبه آلفاي کرونباخ براي بخشهاي مختلف پرسشنامه انجام گرفت، میزان آلفاي کرونباخ براي بخشهاي مختلف بین 0/71 تا 0/89 محاسبه شد.
روایی ابزار تحقیق با استفاده از نظرات اعضاي هیات علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزي دانشگاه تهران و کارکنان مدیریت جهاد کشاورزي شهرستان ایوان مورد تایید قرار گرفت. جامعه آماري تحقیق شامل کشاورزان گندمکار شهرستان ایوان - N=1180 - می باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 168 نفر تشخیص داده شد. که با استفاده از روش نمونهگیري کاملا تصادفی این تعداد از کشاورزان مورد سنجش قرار گرفتند. کلیه محاسبات این پژوهش به وسیله نرمافزار SPSS نسخه 21 تحت ویندوز انجام گرفته است.
نتایج و بحث
میانگین سنی کشاورزان مورد مطالعه 43/32 با انحراف معیار 15/3 در دامنه سنی بین 26 تا 68 قرار داشتند. از لحاظ میزان تحصیلات 62 درصد از کشاورزان سطح تحصیلاتی در حد ابتدایی داشتند و میانگین سابقه کشاورزیشان 29 سال با انحراف معیار 11/8 بود. متوسط تعداد نیروي کار خانوار 4/2 بود. متوسط کل اراضی کشاورز 5/87 هکتار و متوسط اراضی زیر کشت گندم آنان 3/29 هکتار بود -
میانگین و انحراف معیار هر کدام از گویههاي مربوط به سنجش نگرش و اولویت آنها نیز در جدول 2 مشخص شده-است
